Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
| brak cm na starych mapach |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy drodze biegnącej z Ostrowitego w kierunku Studzianki. Jedziemy przez Ostrowite drogą wojewódzką nr 534 w kierunku Rypina. Na wysokości szkoły zjeżdżamy w drogę po prawej stronie i po ok. 1,2 km jesteśmy na miejscu. Cmentarz od wschodu sąsiaduje z ulicą, a z pozostałych stron z gruntami uprawnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1937 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Rypin (od 1938), Michałki-Rypin (1863-1938), Michałki (1784-1863) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,11 ha |
| Nr działki | 65 |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1937? |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY i UPORZĄDKOWANY, Typ VIb |
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, świerk |
| Krzewy | iglaki … |
| Inne | trawa, … |
Układ wewnętrzny cmentarza częściowo czytelny. Utworzona aleja wtórna prowadząca do kamienia pamiątkowego. Brak zarejestrowanych pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | TAK | 1 | 1937-1945 | cegła | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | > 12 | 1937-1945 | beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 13 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | TAK | 1 | 1937? | beton | pojedynczy słupek po bramie |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 20?? | granit | tablica informacyjna |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Grzegorz Becmer, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
fot. Paweł Bogdan Gąsiorowski, 2012;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Do upamiętnienia doszło najpóźniej w 2012.
Osadnictwo w Mościskach
Historia
Rumunek Mościska stanowił część własności właścicieli majątku Brzeźno (łącznie z wsią Ostrowite i rumunkiem Pyter), którymi pod koniec XVIII wieku była rodzina Rościszewskich. W XIX wieku Mościska składały się z wsi i folwarku, który oddzielono od dóbr Ostrowite w 1877. Brak dostępu do map określających wielkość Mościsk i Przyrowy w przeszłości nie pozwala na określenie, czy opisywany cmentarz należał pierwotnie w granicach wsi Przyrowa.
Tymczasem w opracowaniu dotyczącym dziejów społeczności niemieckiej w okolicach Rypina czytamy, że w okresie międzywojennym na terenie obwodu szkolnego Kleszczyn, do którego należały także Mościska i Przyrowa, działała grupa zielonoświątkowców. Zarówno ewangelicy, jak i polskie Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie traktowały ich jako oficjalny związek religijny (czytaj Kościół), a określali mianem sekty. Ich przywódcą pełniącym rolę kaznodziei był syn rolnika Adam Nikel. Każdy nowo przyjęty był chrzczony poprzez zanurzenie się w wodach Jeziora Kleszczyńskiego. Co najciekawsze, autor przywołanego opracowania Adam Treichel podaje, że posiadali oni swoją kaplicę i cmentarz w Przyrowie.
Brak dokładnych planów archiwalnych wsi nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy miejsce gdzie położony jest cmentarz dawniej należał do Przyrowy. Ze starych map możemy wyciągnąć jedynie wniosek, że Mościska przed II wojna światową ograniczały się do pasa ziemi pomiędzy Jeziorem Kleszczyńskim, a Jeziorem Ostrowickim, a Przyrowa najprawdopodobniej zajmowała teren pomiędzy Jeziorem Czarownica, a Jeziorem Ostrowickim, lecz pewności nie ma. Współcześnie zabudowania stojące wzdłuż drogi położonej za wschodnim brzegiem Jeziora Ostrowickiego,w tym cmentarz, to Mościska. Poza tym to raczej argument o ewentualnym nieudzieleniu pochówków członkom sekty przez pastora z Rypina bardziej uzasadnia fakt założenia nowego cmentarza w 1937 aniżeli zapełnienie starego w Kleszczynie.
Jednoznacznych dowodów na to, że w dziś granicach wsi Mościcka, a przed wojną najprawdopodobniej na terenie Przyrowy, mieści się cmentarz zielonoświatkowców nie można przedstawić, ale skłaniam się ku tej hipotezie. Dlatego wkrótce z mapy zapomnianych cmentarzy gminy Brzuze zniknie osobno zaznaczony bez podanej lokalizacji cmentarz w Przyrowie. Jeśli tak, to na tablicy winno pisać "cmentarz zielonoświątkowców".
Nazwę zielonoświątkowcy przyjęto za Kneiflem, bo Treichel określa ich mianem sekta Fetlera, co wskazywałoby raczej na sztundystów. Tak czy owak ewangeliczni chrześcijanie.
Ludzie
…
Bibliografia:
- 150 Jahre evangelisch-lutherische Gemeinde Michałki-Rypin, wersja elektroniczna, 2008, s. 14.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 193.
- P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, Rypin, 1997, s. 173.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1825, tabelka na końcu.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 59-60.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 161.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VI, s. 692.
- A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1943, s. 36, 42, 54-55.