Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
![]() |
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony pośrodku wsi przy ul. Ptasiej, obok skrzyżowania z ul. Strusią pomiędzy gospodarstwami domowymi.
Podstawowe informacje
Data założenia | XIX w. |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Ciele (od 1866), Bydgoszcz (1772-1866) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,30ha |
Nr działki | 104/105 |
Kształt | wielobok nieforemny |
Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | - |
Stan zachowania | TYP VIb, odkrzaczony |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, ? |
Roślinność
Drzewa | dąb, sosna |
Krzewy | … |
Inne | trawa, … |
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | > 20 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | > 3 | I poł. XX w. | lastryko, beton | przy mogiłach i osobno, także destrukty |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | > 20 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | ogrodzony sąsiednimi płotami gospodarstw domowych oraz pasem nasadzonych sosen |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
fot. Michał P. Wiśniewski, 2010
Renowacja
Cmentarz został odkrzaczony przez mieszkańców i UG Białe Błota. Nie zajmowano się nagrobkami. Dookoła nasadzono pas sosen.
Osadnictwo w Murowańcu.
Historia
Najstarsze informacje o istnieniu Murowańca (w świetle opracowań historycznych) znaleźć można w fotokopii dokumentów Archiwum Głównego Ojców Jezuitów w Rzymie przechowywanych w Archiwum Ojców Jezuitów w Krakowie. Na ich podstawie wiadomo, że w końcu XVII wieku (po 1682) Murowaniec został nabyty przez Jezuitów. Niestety w artykule o dziejach bydgoskiego kolegium jezuickiego nie podano, od kogo zakonnicy kupili istniejący już wówczas Murowaniec. Najprawdopodobniej transakcję zawiązano z miastem Bydgoszcz. Folwark Murowaniec produkował żywność na potrzeby zakonników. Zaraza z 1708 roku, a przede wszystkim III wojna północna i wojna o sukcesję 1733-1736 nie oszczędziły Murowańca ani innych folwarków wchodzących w skład uposażenia Jezuitów. Murowaniec (Moxwance wg mapy z 1774) pozostał dobrem kościelnym aż do kasaty zakonu w 1780 roku. Co prawda zakon został rozwiązany przez papieża Klemansa XIV już w 1773 roku, ale król Prus Fryderyk II Wielki nie uznał papieskiego brewe i kasata nastąpiła z woli tego króla kilka lat później. Oznaczało to, że Murowaniec stał się królewszczyzną zarządzaną przez bydgoski urząd domenalny. Według spisu z 1789 roku (Morowaniec) była to wieś emfiteutyczna składająca się z zaledwie 3 dymów.
Późniejsze spisy statystyczne z I połowy XIX wieku wymieniają Murowaniec jako trójdymowy folwark. W 1833 roku mieszkało tu 43 ewangelików i 7 katolików. Dzierżawcą a później właścicielem folwarku był niejaki Johann Gottlieb Radke (Radtke) związany z Murowańcem przynajmniej od 1834 roku. Zasiadał w poznańskim sejmiku prowincjonalnym reprezentując stan nieszlachecki i znał zarówno prezydenta Rejencji Bydgoskiej, Carla von Wissmanna, jak również samego nadprezydenta Prowincji Poznańskiej, Eduarda von Flottwella. Nie uchroniło go to jednak przed przymusową licytacją najwyraźniej zadłużonego folwarku w 1854 roku.
Spis z 1860 roku informuje, że oprócz folwarku, którego właścicielem był wówczas niejaki Wachter, istnieje także osada wiejska Kolonia Murowaniec Colonie Murowaniec (wraz z Rowcem (Kanalgarten). Folwark nadal liczy 3 dymy i mieszkało w nim 32 mieszkańców. Tymczasem kolonia liczyła 19 dymów i 281 mieszkańców (169 ewangelików i 112 katolików). Trudno określić na podstawie dostępnych opracowań, w którym roku nastąpiło powstanie osady wiejskiej. Musiało się to stać w latach 1846-1860. Ostatnia natrafiona wzmianka o folwarku pochodzi z 1865 roku. Spis z 1871 roku wymienia wyłącznie wieś Murowaniec (Murowanitz wraz z Rowcem) z 409 mieszkańcami zatem folwark musiał zostać w latach 1865-1871 rozparcelowany. Ewangelicy liczą w 1871 roku 44% wszystkich mieszkańców i nigdy już będą stanowić większości. Począwszy od 1866 roku należeli do parafii ewangelickiej w Cielu, przedtem do parafii ewangelickiej w Bydgoszczy. Szkoła dla ewangelików i katolików z Murowańca znajdowała się w 1860 roku w Kruszynie Krajeńskim.
Ludzie
Nauczyciele: Ewald Appelt (Affeld, 1913)
Lista strat z I wojny światowej: Affeld, Dallmann, Dieck, Dorn, Firse, Fritz, Hammer, Hass, Hetzig, Hildebrandt, Hoffmann, Huhnke, Jakobi, Jesionowski, Kehn, Kelm, Krause, Kwasinski, Lewandowski, Malewicz, Mros, Muller, Pawlicz, Pelenski, Quaschinski, Rajewski, Skrzypkowski, Smigielski, Strochschein, Weidner, Wollschlager, Wyrzykowski, Zuhlke
Księga adresowa z 1928: Błyszcz (cieśla), Bużalski (szewc), Jesionowski (murarz), Krzeszowiak (bednarz), Lubers (tartak), Pawlak (cieśla),
Bibliografia:
- 2973 Zielonke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- E. Alabrudzińska, Kolegium jezuickie w Bydgoszczy w XVII-XVIII w., "Kronika Bydgoska" 1989, t. XI, s. 184.
- "Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg" 1841, nr 21, s. 435.
- "Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg" 1865, nr 2, s. 8.
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 427.
- C. Dornstein, Plan von dem Brombergischen schiffbaren Canal vermittelst welchen die Netze und Brah vereiniget worden, 1774.
- "Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego" z 29.01.1834, nr 24, s. 124.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 3, 38.
- "Königlich Preußischer Staats-Anzeiger" 1854, nr 162 s. 1250.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1367.
- M. Laubert, Standeserhohungen und Ordensverleihungen in der Provinz Posen nach 1815, "Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen, zugleich Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für den Netzedistrikt zu Bromberg", 1908, Jg. 23, s. 205.
- Murowaniec w Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Murowaniec_%28wojew%C3%B3dztwo_kujawsko-pomorskie%29
- M. Pawlak, Kolegium jezuicckie w Bydgoszczy (1619-1780), "Kronika Bydgoska" 2008, t. XXX, s. 63, 64, 68.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, 1926, s. 4.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Białe Błota, 2010, s. 23, 26.
[dostęp: 01.05.2015]
- Teilnehmer Verzeichnis zur Provinzial-Lehrerversammlung Lissa 1913, Lissa, 1913.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 17.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 11.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 4-5.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 48.
- F. Żmudziński, Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772, BTN, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, Seria C, Nr 13, Prace Komisji Historii, t. 9, 1973, s. 91.