Cmentarz ewangelicki - Mursk

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony na niewielkim wzniesieniu, na terenie zabudowanym przy północno-wschodniej krawędzi wsi naprzeciwko posesji Ładne 6A. Jadąc DK62 z Włocławka w kierunku Płocka w miejscowości Mostki skręcamy w prawo ku wsi Smolnik. Po ok. 1,2 km docieramy do skrzyżowania, na którym skrecamy w prawo. Po ok. 1,3 km po lewej stronie drogi zobaczymy charakterystyczną bramę cmentarza.
Obiekt od północy sąsiaduje z drogą utwardzoną, od wschodu z lasem, od południa z terenem zalesionym, a od zachodu z nieużytkami.

Uwaga: droga utwardzona, która prowadzi do cmentarza jest granicą pomiędzy sołectwami. Po lewej stronie (tam gdzie cmentarz) jest Mursk, po prawej stronie (tam gdzie dom naprzeciwko cmentarza) Ładne.

Podstawowe informacje

Data założenia	poł. XIX w.
Wyznanie	ewangelicko-augsburski
Ówczesna parafia	Ładne: Nowa Wieś (od 1843 lub od 1846), Włocławek (1829-1843(46)), na miejscu istniał kantorat w Ładnem (szacunkowo od poł. XIX w., po drugiej stronie ulicy); Mursk: Nowa Wieś (najprędzej od 1914), Włocławek (1829- przynajmniej 1914)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,43 ha
Nr działki	nie wydzielona katastralnie, na terenie nr 169
Kształt	zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek	1910
Istniejąca dokumentacja	Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987; Mursk. Cmentarz ewangelicko-augsburski, oprac. M. Wiśniewski, 2019
Zagrożenia	śmieci, splantowanie terenu
Stan zachowania	ŚREDNI Typ VIa
Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji	?, -, -
Ewidencja zabytków	WEZ, WUOZ Toruń, delegatura we Włocławku
Stan prawny	własność Gminy Włocławek, Lz-RVI

Roślinność

Drzewa	dąb, robinia akacjowa, sosna, jesion
Krzewy	lilak, dzika róża, czeremcha, podrosty jesionu, sosny i robinii
Inne	trawa, pokrzywa, konwalia, dzikie zboże

Układ wewnętrzny częściowo czytelny: można wyodrębnić jedną aleję wzdłuż wschodniej granicy (szpaler sosnowy) prowadzącą od bramy ku krzyżowi i drugą idącą wzdłuż zachodniego szpaleru sosen, a następnie zanikającą.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	TAK	5	II ćw. XX w.	beton	-
Mogiły obmurowane z postumentem	TAK	7	dwudziestolecie międzywojenne	lastryko, beton, piaskowiec	-
Mogiły ziemne	?	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	3	II dekada XX w., lata 30-te XX w.	beton, piaskowiec	oby dwa z postumentem zwieńczonym krzyżem
Postumenty	TAK	2	II ćw. XX w.	beton	-
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	17 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	zachowały się resztki po betonowych słupach ogrodzeniowych od strony północnej i południowej, co sugeruje, że w przeszłości wzdłuż cmentarza rozpostarto siatkę ogrodzeniową wspartą na betonowych słupkach
Brama	TAK	1	I ćw. XX w.	cegła, beton	brak żeliwnych furt, brama o trzech wejściach - to z lewej strony nie zachowało się
Krzyż	TAK	1	po 1945	drewno	-
Budynek sakralny	NIE	-	-	-	-

Inskrypcje

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015, 2019

Na cmentarzu zachował się nagrobek jednego z nauczycieli kantoratu Ładne, Johanna Mietza. Jeszcze w 2005 roku widziany był krzyż żeliwny wystawiony Heinrichowi von Maltzahn (1817-1863).

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2019

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2017 (fot. uzup.)

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

Działania porządkowo-remontowe, upamiętnienia

W latach 2010-2012 Fundacja AriAri wraz ze stowarzyszeniem "Z siedzibą w Warszawie" realizowały szereg działań animacyjnych mających na celu przywrócenie cmentarzowi sfery sacrum. Wycięto wówczas zdecydowana większość krzaków, wywieziono odpady, oczyszczono nagrobki z mchu i uczytelniono napis na bramie. Tym ostatnim zajęto się pod kierunkiem konserwatora dr Kołyszko z UMK Toruń. W 2014 roku stanęła tablica informacyjna fundacji AriAri.
W 2019 roku uczniowie Zespołu Szkół Samochodowych we Włocławku uporządkowali cmentarz ze śmieci i oczyścili nagrobki z mchu.

Osadnictwo w Mursku

Historia

Na skutek specyficznego przebiegu granicy pomiędzy wsiami Ładne i Mursk opisywany cmentarz położony jest obecnie w Mursku, a siedziba kantoratu, z którym związani byli protestanci z Murska, położona była po drugiej stronie drogi, we wsi Ładne. Wobec powyższego konieczne jest przybliżenie okoliczności powstania obu miejscowości, jak również zarys dziejów ewangelików mieszkających w obu wsiach. Tym bardziej, że tereny, na których założono obie miejscowości leżały (przed II rozbiorem) w granicach administracyjnych innych starostw. Obszar, na którym powstał Mursk leżał na terenie starostwa kowalskiego, a Ładne leżało na terenie starostwa duninowskiego (w chwili powstania była to własność prywatna).
Tuż po III rozbiorze król pruski Fryderyk Wilhelm II ogłosił (w 1796 r.), że wszelkie dotychczasowe polskie dobra królewskie, starościńskie i duchowne, położone na terenie przejętym przez Prusy w wyniku II i III rozbioru Polski, zostaną włączone w system tzw. domen. Oznaczało to, że dotychczasowi ich właściciele i zarządcy zostali pozbawieni tych majątków. Domeny dość szybko nadano pruskim wojskowym, urzędnikom, ziemianom i przedsiębiorcom. W ten sposób miasto Kowal wraz ze starostwem kowalskim wpadło w 1797 roku w ręce duńskiego hrabiego Christiana von Lüttichau, a majątek Duninów wraz ze starostwem duninowskim otrzymał generał Gebhard von Blücher. Gospodarzem obu starostw do chwili rozbioru byli Besiekierscy. Nowi właściciele nie zawsze byli przygotowani do roli administratorów rozległych majątków. Generał szybko popadł w długi, co zmusiło go w 1803 roku do sprzedaży dóbr Duninów dyrektorowi elbląskiego banku G. C. Struensee. Z kolei duński hrabia najpóźniej w 1800 roku sprzedał ziemie starostwa Maciejowi Wolickiemu de Komorze herbu Nabram.
Ponieważ na mapie Gilly'ego z 1803 roku i w innych wcześniejszych źródłach brakuje Murska i Ładnego, należy uznać, że musiały powstać po wymienionym roku. Najwcześniejszym dowodem na istnienie Murska jest plan pomiarowy tej wsi z 1810 roku, dostępny w zbiorze kartograficznym AGAD. Zatem przyjmujemy, że Mursk powstał w I dekadzie XIX wieku (w latach 1803–1810), za czasów, gdy ziemie starostwa były w posiadaniu Macieja Wolickiego (przynajmniej do 1820 roku). Margines niepewności, co do roku założenia wsi Ładne, jest mniejszy i zawiera się w latach 1827–1829. Wówczas ziemie dawnego starostwa duniniowskiego wchodzą już w skład majatku Duninów, będącego w posiadaniu wspomnianego dyrektora banku. Rok 1827 to data wydania spisu miejscowości Królestwa Polskiego, w której brakuje osady o takiej nazwie. Natomiast o Mursku dowiadujemy się z tego wydawnictwa, że liczy sobie 13 domów i 170 mieszkańców. Najstarszą wzmiankę o istnieniu osady Ładne wyczytamy w archiwalnym dokumencie przedstawiającym ilość osad i rodzin wchodzących w skład nowo utworzonej parafii ewangelickiej we Włocławku w 1829 roku. Wtedy żyło tu 11 rodzin ewangelickich. Tymczasem w Mursku mieszkało ich nieco więcej, bo 16 rodzin.
Obie miejscowości przynależały do zboru włocławskiego, powołanego do życia w 1829 roku. W tym samym roku zmarł właściciel Duninowa, a cały majątek zapisał wnuczce Luizie Marchand, która wyszła za mąż za Karola Albrechta Wilhelma von Ike. Urodzony pod Poznaniem baron sprzedał majątek Wojanów k. Jeleniej Góry i przeniósł do Duninowa, po czym zmienił nazwisko na Ike-Duninowski. W rękach tej rodziny Duninów pozostał aż do wybuchu II wojny światowej.
Karol Ike-Duninowski z wielkim rozmachem zarządzał swoimi włościami. Wykarczował prawie 1600 ha lasów i założył 6 kolonii czynszowych oraz 7 nowych folwarków. Wśród sprowadzonych osadników byli oczywiście i ewangelicy. Właściciel dbał o nich urządzając za własne pieniądze kościół i szkoły kantoralne. Z jego inicjatywy powołano nową parafię ewangelicką w Nowej Wsi. Stało się to w 1843 roku.
Według statystyk parafii włocławskiej ilość głów rodzin ewangelickich w Mursku płacących składkę w latach 1830–1845 zmalała z 17 do 9 osób. Łącznie w 1845 roku mieszkało w Mursku 43 ewangelików. W Ładnem również zanotowano spadek z 10 do 3 płacących, co przekładało się na ilość 13 ewangelików. Do nowej parafii na pewno przyłączono Ładne, co udowadniają wykazy płacących składki w aktach tamtejszej parafii. Co ciekawe, tych samych trzech gospodarzy z Ładnego zapłaciło składkę na rzecz parafii w Nowej Wsi w 1843 roku, a w 1845 roku płaciło znów parafii we Włocławku. Być może schematyzm parafialny nie był jeszcze do końca ustalony. Z pewnością od 1846 roku Ładne podlegało już pod parafię w Nowej Wsi zaś Mursk przynajmniej do 1914 roku związany był z Włocławkiem.
Nie znamy dokładnej daty utworzenia kantoratu w Ładnem. W 1867 roku w szkole ewangelickiej uczyło się 40 dzieci. Budynek był zbudowany z drewna. Szacuje się, że cmentarz powstał około poł. XIX w. Pierwszy polski spis powszechny wykazał, że w 1921 roku w Ładnem mieszkało 56 ewangelików (39% mieszkańców), a w Mursku 100 ewangelików (67% mieszkańców). Wszyscy ewangelicy deklarowali się jako obywatele polscy narodowości niemieckiej.
Budynek drewnianej szkoły w Ładnem służył tymczasowo w latach 1947-1948 za siedzibę parafii rzymskokatolickiej w Wistce Szlacheckiej. Potem parafię przeniesiono do Smólnika, a szkołę rozebrano.

Ludzie

Płatnicy składki na rzecz parafii ewangelickiej we Włocławku ze wsi Ładne z 1830: Michał Huft (gospodarz), Jan Streych (gospodarz), Krzysztof Szmydt (gospodarz), Krzysztof Gahl (gospodarz), Jan Widzki (gospodarz), Michał Widzki (gospodarz), Piotr Rosól (gospodarz), Andrzej Hintz (wyrobnik), Jan Feyfer (wyrobnik), Michał Wudzki (wyrobnik)

Płatnicy składki na rzecz parafii ewangelickiej we Włocławku ze wsi Mursk z 1830: Andrzej [Kullo] (gospodarz), Jan Szultz (gospodarz), Edmnd Szmitka (wyrobnik), Daniel Szmydt (gospodarz), Dawid Szwanka (gospodarz), Daniel Bigalka (gospodarz), Marcin Szultz (gospodarz), Jan Zonenberg (wyrobnik), Anna Zytz (wyrobnik), Piotr Lercke (wyrobnik), Marcin Hintz (gospodarz), Frydrych Mantey (gospodarz), Andrzej Stenka (wyrobnik), Jan Szmidt (smolarz), Wawrzeniec Kopp (smolarz), Ludwik Stenka (wyrobnik), Lorentz Kop (strzelec leśny)

Płatnicy składki na rzecz parafii ewangelickiej w Nowej Wsi ze wsi Ładne z 1849: Maciej Hintz (włodarz), Ludwik Henke (gospodarz), Wilhelm Neidgardt (wyrobnik)

Płatnicy składki na rzecz parafii ewangelickiej we Włocławku ze wsi Mursk z 1848:Fryderyk Manthey (gospodarz), Wilhelm Lehnbert (gospodarz), Jan Tydelski (gospodarz), Jan Sonnenberg (wyrobnik), Jan Hoffmann (wyrobnik), Andrzej Bloch (gospodarz), Michał Schultz (wyrobnik), Daniel Bigalke (gospodarz), Piotr Schultz (wyrobnik), Fryderyk Broze (gospodarz), Wawrzeniec Kopp (wyrobnik), Jan Markwart (szewc), Marcin Hoffmann (strzelec), Daniel Boenke (wyrobnik), Andrzej Hintz (wyrobnik),

Bibliografia:

Archiwum Główne Akt Dawnych [dalej: AGAD], Centralne Władze Wyznaniowe [dalej: CWW], sygn. 1298, k. 68, 136–138, 153, 240–241, 241–242, 284, 329, 330, 435, 439, 599, 605, 677–678.
AGAD, CWW, sygn. 1320, k. 139, 202, 272.
AGAD, Zbiory Kartograficzne, sygn. 281-2.
E. Busch, Beiträge zur Geschichte und Statistik des Kirchen- und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Königreich Polen, Leipzig 1867, s. 229.
Gminny program opieki nad zabytkami Gminy Włocławek na lata 2014–2017, Włocławek 2014, s. 23.
E. Kelm, Nowawieś, Gąbin 1933. Wersja elektroniczna: http://www.upstreamvistula.org/Documents/Kelm_EduardErich_Nowawies_Republish.pdf
E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555–1939, Vierkirchen über München, 1971, s. 62.
Karta cmentarza Mursk I/87, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987.
J. Łukaszewska, K. Majchrowska, Ziemia Duninowska, http://nowyduninow.info.pl/?page_id=235
Projekt "Mursk/Ładne", http://www.mursk.wwarszawie.org.pl/
„Rocznik Ewangelicki 1925”, Warszawa 1925, s. 145.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, Miasto Stołeczne Warszawa, Województwo Warszawskie, Warszawa 1925, s. 199.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1884–1885, t. V, s. 568 i t. VI, s. 812.
Tabella miast, wsi osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności. T. 2 M–Z, 1827, s. 36.
M. Wiśniewski, Mursk. Cmentarz ewangelicko-augsburski, 2019.
Zdjęcia cmentarza w Mursku na stronie Upstreamvistula.org, fot. J. Dennerlein, 2005, http://www.upstreamvistula.org/Cemeteries/Cemetery_Distinct.php?id=39

Lapidaria » powiat włocławski » gmina Włocławek » Mursk

wersja strony: 45, ostatnia edycja: 22 Feb 2020 12:14

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego