Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu, blisko drogi krajowej nr 15. Jadąc przez Niewierz w stronę Brodnicy, ok. 370 m. za przystankiem PKS znajduje się droga polna w lewo. Już w momencie skrętu zauważymy cmentarny zagajnik. Od północy i wschodu graniczy z polem uprawnym, od południa z drogą, którą przyjechaliśmy,a od zachodu z nieużytkami (dawnym wyrobiskiem).
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1890 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Brodnica (od 1772, pierwsi protestanci w Brodnicy już w 1553) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,39 ha |
| Nr działki | 77 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | pocz. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn. 9/59/0/1889, Der Begräbnisplatz in Niewierz, 1891 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Cmentarz nie miał charakteru wyznaniowego, a komunalny.
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 35 | I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko, beton | |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | > 3 | I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko, beton | |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | > 35 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2009 | kamień polny, granit | kamień z tablicą pamiątkową |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje - fot. Mariusz Kaniecki, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Mariusz Kaniecki, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
 |
| fot. 33 |
 |
| fot. 34 |
 |
| fot. 35 |
 |
| fot. 36 |
 |
| fot. 37 |
 |
| fot. 38 |
 |
| fot. 39 |
 |
| fot. 40 |
Renowacja
Prace porządkowe polegające na usunięciu zarastającej zieleni przeprowadzono w 2004 roku. Na koniec zamontowano kamień z tablicą pamiątkową. Nie zajęto się nagrobkami. Część z nich nadal stoi w krzakach.
Osadnictwo w Chojnie
Historia
Niewierz istniał już w 1222 r. W czasach krzyżackich majątek należący do zakonu. W okresie I Rzeczpospolitej w posiadaniu starosty brodnickiego Rafała Działyńskiego, który w 1561 nakazał wybudowanie folwarku. Do 1718 r. w posiadaniu właścicieli majątku Bobrowo (Czapscy), dalej do 1820 w posiadaniu właścicieli Kruszyn Szlacheckich (Czapscy). W 1820 r. posiadłość nabyli Wybiccy. Ostatnim właścicielem był Michał Wybicki. W Niewierzu urodził się dr Józef Wybicki, lekarz, minister byłej dzielnicy pruskiej, starosta pomorski, organizator Instytutu Bałtyckiego.
Dawny majątek został w 1887 roku wykupiony przez pruską komisję kolonizacyjną, a następnie rozparcelowany i zasiedlony niemieckimi osadnikami. Nazwę na Neuheim zniemczono w 1894 roku. Efekt akcji kolonizacyjnej widać jak na dłoni w spisach statystycznych. W 1885 roku, na dwa lata przed wykupem Niewierz zamieszkiwany był przez tylko 1 ewangelika i 173 katolików. W 1910 r. ewangelicy stanowili 72% mieszkańców. Po odzyskaniu niepodległości część z nich opuściła wieś sprzedając gospodarstwa Polakom przybyłym na ogół z zaboru rosyjskiego. Pierwszy spis powszechny zanotował 45% mieszkańców wyznania ewangelickiego. Protestanci podlegali parafii ewangelickiej w Brodnicy i mieli do dyspozycji szkołę ewangelicką zbudowaną w latach 90. XIX w.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Blum, Celmer, Dzikowski, Gorski, Goszinski, Guhlke, Hildebrandt, Kleest, Kowalski, Kraft, Pawłowski, Pniewski, Schreiber, Schulz, Suszynski, Szemborski, Timm, Wilm, Woyke
Kalendarz Nauczycielski na rok 1925 - Marta Ziółkowska (nauczycielka)
Księga adresowa Polski z 1928 r wymienia następujące nazwiska: Stummeier (właściciel ziemski)
Księga adresowa z 1941 r. wymienia następujące nazwiska: Blumpowski (kowal), Pudlewski (stelmach)
Bibliografia:
- 2781 Wrotzk, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1889, Der Begräbnisplatz in Niewierz, 1891
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 123.
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1887, s. 104-105.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 69-70.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 98-99.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 546-548.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 26.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1190.
- H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 85.
- Program opieki nad zabytkami Gminy Brodnica na lata 2011-2014, Brodnica, 2010, s. 97, http://archiwum.brodnica.ug.biuletyn.net/upload/File/Program_Opieki_nad_Zabytkami_Gminy_Brodnica.pdf [dostęp: 03.11.2015]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 4
- R. Stawski, Walka o polskie majątki, "Czas Brodnicy", wyd. internetowe z 17.10.2013, http://www.czasbrodnicy.pl/czasbrodnicy/1,93191,14794686,Walka_o_polskie_majatki.html [dostęp: 03.11.2015]
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Brodnica. Część A. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Brodnica 2010, s. 28, 41, 48, http://archiwum.brodnica.ug.biuletyn.net/upload/File/3%2839%29%281%29.pdf [dostęp: 04.11.2015]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 133.
- J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Brodnica 1998