Cmentarz ewangelicki - Obórki

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w polu na wzniesieniu, w północnej części miejscowości. Jedziemy drogą wojewódzką nr 560 z Osieka w kierunku Rypina. Po minięciu zielonej tablicy informującej o końcu Osieka mijamy strumień (barierki przy jezdni). Około 300 metrów dalej mamy skręt w prawo gdzie skręcamy. Dojeżdżamy do rozstaju dróg gdzie skręcamy w lewo, a następnie od razu w prawo omijając dom. Dojeżdżamy do następnego rozstaju dróg, a nieco na lewo widzimy gospodarstwo. Jedziemy w jego kierunku skręcając w lewo przed budynkiem gospodarczym. Po niecałych 100 metrach mamy po lewej żwirownię, a naprzeciwko jej cmentarz. Sąsiaduje od północy i zachodu z polami uprawnymi, od wschodu z nieużytkami, a od południa ze skarpą i strumieniem.

Podstawowe informacje

Data założenia	najpóźniej 1775, najwcześniej 1719
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Rypin (od 1938), Michał-Rypin (1888-1938), Michałki (1784-1888), we wsi kantorat od 1719
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,28ha
Nr działki	66
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1877
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	śmieci, likwidacja
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945, -

Roślinność

Drzewa	kasztanowiec, sosna, klon, akacja, jesion,…
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	barwinek, …

Brak informacji na temat alei cmentarnej. Brak zarejestrowanych pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	2	?	beton, metal	-
Mogiły obmurowane	TAK	>20	I poł. XX w.	beton, lastryko	-
Mogiły ziemne	TAK	?	-	-	-
Obeliski	TAK	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	1	IV. ćw. XIX w.	żeliwo	żeliwne obejście z tablicą - pole grobowe kantora Senkpiela i małżonki
Postumenty	TAK	>12	I poł. XX w.	lastryko, beton	przy mogiłach i osobno, w tym destrukty
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	> 25 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	TAK	-	I poł. XX w.	siatka metalowa	resztki ogrodzenia po wschodniej stronie
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.

Inskrypcje - fot. Grzegorz Becmer, 2017; fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015;

---

Galeria zdjęć

fot. Grzegorz Becmer, 2017

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015

fot. 1

fot. 2

A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, 1942

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

150 Jahre evangelisch-luterische Gemeinde Michalki-Rippin, 1929

fot. 1

P. Freimut, Die deutsche evangelische Schulgemeinde Oborki, Kr. Rippin, 1929

fot. 1

---

Renowacja

Nie przeprowadzono.

---

Osadnictwo w Obórkach

Historia

Kantorat w Obórkach powstał w 1719 roku. Oznacza to, że osadnicy olęderscy zostali tu sprowadzeni z inicjatywy Jana Kuczborskiego, właściciela majątku Osiek, do którego należały m. in. Obórki. Od 1720 właścicielami tego majątku byli Sierakowscy, którzy również sprzyjali kolonizacji olęderskiej na terenie swojego majątku. M. in. sprowadzili ich do Jeziorek oraz pozwalali na prowadzenie luterańskich domów modlitwy i cmentarzy. Zostało to odnotowane w wizytacji parafialnej z 1775. W wizytacji z 1781 mowa także o cmentarzu w Obórkach jednak najprawdopodobniej jego początki należy wiązać wraz z powstaniem kantoratu (Istnienie domu modlitwy oznaczało jednocześnie założenie cmentarza aczkolwiek implikacja odwrotna nie zawsze miała miejsce). Według statystyki z 1867 roku szkoła była budynkiem drewnianym, w którym uczyło się 24 dzieci. Do 1893 szkoła miała status religijny, tzn była to placówka kantoralna, potem stała się szkołą elementarną. Drewniany budynek z I poł. XVIII wieku, a remontowany w 1855, służył jeszcze na początku XX wieku. W prasie niemieckiej pisano o nim Das sterbende Schulhaus (umarły budynek szkolny). Obok szkoły stała kamienno-ceglana wieża z 1874, a na jednej z ław wyryto inskrypcję z 1793. Całość umiejscowiona była w starym sadzie, w którym rosły także topole Kantorat podlegał pod najstarszą na ziemi dobrzyńskiej parafię ewangelicką w Michałkach (od 1938 podlegał pod Rypin). W uroczystościach otwarcia kościoła w Michałkach brał udział kantor z Obórek.
Po odzyskaniu niepodległości szkoła w Obórkach została włączona w system polskich szkół powszechnych. Wzbudziło to ostry protest ewangelików żądających przywrócenia nauki w języku niemieckim. Protestującym przewodził kantor z Obórek, Gustaw Prill. Czteroletni spór trafił ostatecznie do Naczelnego Trybunału Administracyjnego w Warszawie, który w 1926 roku wydał wyrok korzystny dla mniejszości niemieckiej, lecz tylko w przypadku placówki w Obórkach. Walka o niemieckość szkoły zbiegła się ze staraniami Prilla o wybudowanie nowej murowanej kaplicy. Na ten cel zyskał on darowiznę od samego Tomasza Manna, laureata nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Wraz z pieniędzmi podarował szkole swój portret z dedykacją. Po zakończeniu budowy i pozwoleniu od inspektoratu szkolnego obraz zawisł w klasie obok portretów Mościckiego i Piłsudskiego. Okupacyjne władze nakazały usunąć wszystkie portrety i pamiątka od Tomasza Manna przepadła. Sprawa darowizny od noblisty odbiła się szerokim echem i szkoła nazywana była przez Niemców Schule mit Nobelpreis (szkoła z nagrodą Nobla).
U progu lat 30. XX wieku Obórki stały się trzecim po Michałkach i Rypinie centrum życia religijnego tutejszych protestantów. Luteranie posiadali tu nową dużą murowaną kaplicę, która wraz ze szkołą stanowiła jeden kompleks architektoniczny (od 1931). Szkoła przetrwała do dziś natomiast kaplica została rozebrana w drugiej połowie lat 40. XX wieku.
W książce poświęconej dziejom gminy i parafii Osiek możemy przeczytać, że istniała także druga świątynia. Jak podaje autor rozdziału o protestantyzmie, Aleksander Mietz, wzniesiona została po I wojnie światowej, przy granicy z Tadajewem na podmokłej nadrypienieckiej dolinie. Służyła baptystom. W okresie okupacji posługę pastoralną sprawował dla nich pastor luterański Hugo Schmidt z Rypina. Po wojnie kaplicę baptystyczną rozebrano, a z cegieł utworzono organistówkę w Osieku. Podobno w piwnicy świątyni stały urny z prochami, które następnie zasypano. Tymczasem ani w monografii Kupscha o baptystach ani też w pozycjach wydanych przez Henryka Tomaszewskiego nie znajdziemy informacji o istnieniu kaplicy baptystów w Obórkach. Błąd wziął się ze zmian granic administracyjnych Obórek, a mianowicie na mapie z okresu okupacji wyraźnie zaznaczono, że kawałek terenu po wschodniej stronie Rypienicy należy do Tomaszewa, a nie do Obórek.
Spis powszechny z 1921 roku podaje, że Obórki zamieszkiwane były w blisko 86% przez protestantów, w tym 30 baptystów.

Ludzie

Kantorzy z Tomaszewa: Paul Senkpiel, David Senkpiel, Ferdinand Dreher, Friedrich Karls, Richard Kessel, Albert Bessel, Julius Lembke, Gustav Prill

---

Źródła:

1. 2882 Wilhelmsdank, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944.
2. A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, wersja online z 2006, s. 20, 22.
3. E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 192.
4. P. Freimut, Die deutsche evangelische Schulgemeinde Oborki, Kr. Rippin, "Deutsche Blatter in Polen", 1929, nr 6, s. 545-548.
5. P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX - XX wieku, 1997, s. 190.
6. M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII w., "Studia Płockie" 1986, t. XIII, s. 281-282.
7. A. Hitzeman, J. Dennerlein, 150 Years Evangelical-Lutheran congregation at Michalki-Rypin, 2008 (oryg. 1929), s. 3, 9, 17.
8. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen. Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 59-60, 68.
9. W. Kupsch, Geschichte der Baptisten in Polen, 1932. s. 267-275.
10. A. Mietz, Protestanci, [w:] Osiek Rypiński: dzieje parafii i gminy pod red. M. Grzybowskiego, 1994, s. 117, 118, 121, 123, 126, 128, 129, 130-131, 132-133, 134-135, .
11. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 160.
12. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 336.
13. A. Treichel, Geschichte des Deutschtums von Rippin und Umgegend, Rippin : Landkreis Rippin, 1942, s. 27, 29, 30, 37, 39, 43, 45, 49, 50-51, 52, 55, 56-58. 61, 62, 81.
14. Zdjęcia cmentarza z 2010 na Upstreamvistula.org, http://upstreamvistula.org/Cemeteries/Cemetery_Distinct.php?id=594&type=recent&n_searchstring=&i_searchstring=&sortselect=one
15. J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego. Brodnica: "Multi", 1998.

---

Lapidaria » powiat brodnicki » gmina Osiek » Obórki