Cmentarz ewangelicki - Orłowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

1HbVaoI4lUKZEM0KDEe-FBykfr4M5U_1u

Opis cmentarza

las.png chronione.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony w lesie,ok. 900 metrów na południowy wschód od skrzyżowania w centrum wsi, przy drodze z Czarnego w kierunku Jasienia. Będąc na głównym skrzyżowaniu kierujemy się na południowy wschód (na Jasień). Po ok. 900 metrach, po prawej stronie mamy cmentarz (bujny lilak graniczący z drogą). Cmentarz od północnego wschodu graniczy z drogą, a z pozostałych stron z lasem.

Podstawowe informacje
Data założenia III/IV ćw. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Filiał Orłowo (od 1936), Lipno (1799-1936), własny kantorat powstał po 1867, a przed 1886
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,456 ha
Nr działki 95
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek z napisami z 1921
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
Zagrożenia śmieci, dewastacja, splantowanie
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945 (wg karty cmentarza), -

Cmentarz jest własnością Skarbu Państwa.
Szczególne zaśmiecenie od południowo-zachodniej strony.

Roślinność
Drzewa dąb, buk, robinia, ulęgałka
Krzewy lilak, grochodrzew, dzika róża, …
Inne konwalia, pokrzywy, …

Wszystkie stare drzewa zostały usunięte przed 1987 rokiem - karta cmentarza stwierdziła brak starodrzewu. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny częściowo czytelny, układ wewnętrzny zatarty. Brak informacji o porządku kwaterowo-alejowym. Porównanie ze zdjęciami sprzed 11 lat wykazuje znaczny wzrost zakrzaczenia.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mogiły obmurowane TAK 5 I poł. XX w. beton -
Mogiły obmurowane z postumentem TAK 3 I poł. XX w. beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Pola grobowe TAK 1 lata 20. XX w. piaskowiec pole ze ścianą
Krzyże NIE - - - -
Postumenty TAK 2 I poł. XX w. beton -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM 11 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2019


Na cmentarzu pochowano studenta teologii (przyszłego pastora) Eberharda Rossola. Brak informacji o pochówkach osób szczególnie zasłużonych dla miejscowych ewangelików. Możliwe, że chowano tu miejscowych kantorów. Według wspomnień Roberta Jeske na cmentarzu pochowano jednego z jego synów, Herberta Jeske, zm. 03.02.1941, oparzonego wrzątkiem.

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2019

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16

WUOZ Toruń, delegatura we Włocławku, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10

Renowacja

Nie przeprowadzono. Karta cmentarna z 1987 wspomina o 26 nagrobkach.

Osadnictwo w Orłowie

Historia

Według opracowań niemieckich historyków Rumunek Orłowo powstał w ciągu pierwszych trzech dekad XIX wieku. Zgodnie ze spisem majątków z 1827 taka jednostka administracyjna już istniała. Z kolei mapa z 1806 roku poświadcza istnienie Bud Orłowskich. Zatem osadników protestanckich sprowadzono najpóźniej za czasów, gdy majątkiem Orłowo władał Franciszek Duczymiński. Jednak niewykluczone, że koloniści pojawili się już za czasów jego ojca Ignacego Duczymińskiego. Samodzielny kantorat Orłowo musiał powstać dopiero pomiędzy 1867, a 1886 rokiem. Najprawdopodobniej w tym okresie założono cmentarz. Pierwszy polski spis powszechny z 1921 roku podaje, iż w Orłowie mieszkało 61% ewangelików, a w Rumunku prawie 73%. Tutejszy kantorat został zniszczony w wyniku podpalenia w 1926 roku. Dwa lata później Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zezwolił na zakup działki o wielkości 1 morgi od Franciszka Polca (Franz Politz) w celu budowy nowej kaplicy. Budynek pełniący także funkcję szkoły i mieszkania dla nauczyciela ukończono w 1933 roku. W 1936 roku wyniesiono kantorat do filiału parafii ewangelicko-augsburskiej w Lipnie. Administratorem został Bruno Ochendrowitsch, który pełnił swoją funkcję do 1939 roku. Do filialu prócz miejscowych ewangelików należeli protestanci z Będzenia, Piaseczna, Karolewa i Rumunków Tupadelskich. Przekształcenie administracyjne spowodowało konflikt dotyczący uznania własności pomiędzy filiałem z jednej, a parafią ewangelicką w Lipnie z drugiej strony. Według Sądu Grodzkiego w Lipnie działka o budynki powinny być własnością parafii, a nie filiału, gdyż to parafia starała się o nową siedzibę kantoratu. Tymczasem przekształcenie kantoratu w filiał pociągało za sobą zdobycie przez niego samodzielności finansowej. Warto przy okazji wspomnieć, że szkoła nie miała charakteru wyznaniowego, a powszechny, co oznaczało, że uczęszczały do niej dzieci obu wyznań, a filiał pobierał czynsz dzierżawny od gminy Czarne. Biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego RP, dr Juliusz Bursche, polecił radzie kościelnej filiału orłowskiego skierować sprawę do Sądu Okręgowego w Toruniu, w razie gdyby Sąd Grodzki nie wstrzymał wniosku o przyznanie własności parafii lipnowskiej. Niestety z uwagi na brak dalszej dokumentacji nie wiadomo jak skończył się spór. Według statystyk z 1936 roku Niemcy w Orłowie stanowili 63% mieszkańców. Podczas okupacji filiał liczyć miał około 1000 dusz (ilość ewangelików zwiększyła się z powodu wysiedleń ludności polskiej i sprowadzeniu na ich gospodarstwa Niemców z Besarabii, krajów bałtyckich lub Wołynia). Następcą Ochendrowitscha został Richard Hertel, który pełnił swoje obowiązki krótko z uwagi na pobór do wojska. Kolejny, a zarazem ostatni administrator Orłowa, pastor Eugen Hoffmann, przyłączył wszytskie filiały do parafii lipnowskiej. Decyzja ta podyktowana została brakami kadrowymi. Protestancką mozaikę wyznaniową uzupełniali wolnoluteranie oraz baptyści, którzy posiadali w Orłowie własną kaplicę.

Ludzie

Niemieckie rodziny żyjące w Orłowie i Tupadłach podczas okupacji: Abraham, Arndt, Betker, Bilitz, Bonkowski, Born, Elgert, Feld, Fender, Fenske, Fitz, Gatzke, German, Gertz, Gitz, Golke, Heimann, Hess, Hofffmann, Hoppe, Jaworski, Jeske, Kinzel, Kleis, Klepatz, Krampitz, Krause, Kunke, Lau, Libert, Maaser, Mantz, Mitz, Muller, Netzlaf, Ott, Politz (wiatrak), Prill, Proch, Radun, Ratz (olejarnia, młyn), Ritz, Roggenbach, Rossol, Schmidt, Schultz, Semrau, Somrau, Steinkopf, Stockmann, Tomm, Trenkler, Tessmann, Witt, Wollschlager, Wunsch

Bibliografia:

  1. 3281 Heiligenbach, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944. comp.jpg
  2. A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 20, comp.jpg
  3. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen), Teil I, Wuppertal, 1996, s. 54-59, 158-160.
  4. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen), Teil III, Wuppertal, 2010, s. 49, 57, 60, 64.
  5. P. Gałkowski, Genealogia ziemiaństwa ziemi dobrzyńskiej XIX -XX wieku, Rypin, 1997, s. 59-60, 244. comp.jpg
  6. W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1827, s. 108 i tabelka na końcu. comp.jpg
  7. Karta cmentarza Orłowo I/87, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987.
  8. K. Kłodawski, Z dziejów parafii ewangelicko-augsburskiego wyznania w Lipnie (od końca XVIII wieku do roku 1914), "Notatki Płockie", 2008, nr 3, s. 5. comp.jpg
  9. W. Kubiak, A. Wróbel, Dzieje gminy Wielgie, 2018, s. 405, 481, 482-484.
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, m. st. Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 59. comp.jpg
  11. Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzenego gminy Wielgie, Wielgie, 2014, s. 35. comp.jpg
  12. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 592. comp.jpg
  13. Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 89. comp.jpg
  14. Zdjęcia cmentarza w Orłowie na stronie Upstreamvistula, fot. J. Dennerlein, 2008. comp.jpg
cmentarzewangelickioledrzyorlowo
wersja strony: 8, ostatnia edycja: 21 Oct 2019 11:35
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License