Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
brak cm na starych mapach |
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz położony w polu przy nieutwardzonej drodze. Jedziemy droga wojewódzką nr 554 z Orzechowa w stronę Kowalewa Pomorskiego. Około 1 km za kościołem mamy drogę w prawo, a przy niej jedyny zagajnik. Tam znajduje się cmentarz sąsiadujący ze wszystkich stron z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
Data założenia | 1909 |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Ryńsk (od 1898), Kowalewo Pomorskie (1853-1898), przedtem Golub (1784-1853) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,15 ha |
Nr działki | 312 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | pocz. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn 9/59/0/1554, Die Anlegung eines kommunalen Begräbnisplatzes in Gross Orsichau, 1909-1910 |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia | 1945?, - |
Cmentarz posiadał charakter komunalny.
Roślinność
Drzewa | akacja, klon, |
Krzewy | lilak, grochodrzew, głóg, … |
Inne | barwinek, liliowiec, trawa, pokrzywy, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o istnieniu alei.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 5 | I poł. XX w. | lastryko, beton | 3 z postumentami |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 5 | I poł. XX w. | lastryko, beton | 2 osobno bez mogił obmurowanych |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 6 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 1 | XX w. | ? | krzyżyk bez krucyfiksu |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje - Michał P. Wiśniewski, 2016;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
fot. Grzegorz Becmer, 2016;
fot. B. Borysowski, 2003;
Renowacja
Nie przeprowadzono. Od strony zachodniej znajduje się wysypisko gruzu i materiałów budowlanych. Część gałęzi jest ścięta.
Osadnictwo w Orzechowie.
Historia
Najstarsza informacja o wsi pojawia się w traktacie zawartym pomiędzy biskupem chełmińskim, a płockim w 1289 roku, według którego biskup chełmiński Werner odstąpił biskupowi płockiemu Tomaszowi m. in. wieś Orzechowo na prawach patronatu w zamian za zrzeczenie się praw kościelnych na terenie ziemi chełmińskiej. Nieco później, bo w 1293 pojawiaj się pierwsza wzmianka o powstaniu orzechowskiej parafii wydzielonej z parafii w Kowalewie Pomorskim. W czasach krzyżackich Orzechowo zmieniało swoją przynależność administracyjną. Było kolejno w wójtostwie lipienieckim, komturstwie golubskim, a wreszcie w komturstwie kowalewskim. Własnością biskupią jest do 1439, zaś już od początku XV wieku część wsi jest własnością rycerską.
W okresie I Rzeczpospolitej, od co najmniej 1571 do 1616 Orzechowo należy do rodziny Bystram. Od nich nabywa je miasto Toruń przyłączając do swojego patrymonium. Miasto odbudowało kościół pw. Św. Marii Magdaleny po zniszczeniach wywołanych wojną ze Szwedami, zaś majątek wydzierżawiało. Orzechowo wchodziło w skład tzw. klucza rychnowskiego. Wśród dzierżawców byli mieszczanin Kronenberg, rajca Janitzon, sadownik - Lenki, a w drugiej poł XVIII w. rodzina Wolff. W 1838 rada miejska Torunia wydzierżawiła majątek Wilhelmowi Meyerowi, zaś w 1885 został on kupiony przez berliński Central Boden Kredit Bank. W 1887 od banku kupuje go Louis Dentler, a Orzechowo zostaje włączone do powiatu wąbrzeskiego. Dentler w 1908 sprzedaje komisji kolonizacyjnej, która rozparcelowuje i osadza rodziny niemieckich kolonistów. Ostatecznie w 1912 wieś zmienia status administracyjny z majątku na wieś.
Protestanci z Orzechowa przynależeli najpierw do parafii ewangelickiej w Golubiu, potem do parafii w Kowalewie Pomorskim, a od 1898 do parafii w Ryńsku. Do czasu sprowadzenia kolonistów protestanci stanowili nikły procent populacji wsi. W 1905 było ich 11%, a w 1910 już po parcelacji prawie 69%. Pierwszy spis powszechny z 1921 zanotował 44% ludności ewangelickiej, a drugi spis z 1931 roku 58 Niemców na 589 mieszkańców.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Baum, Blech, Cetkowski, Cwiklinski, Dulnikowski, Dulny, Ekelmann, Golomski, Guzowski, Jastrzebski, Kilanowski, Klettke, Klimek, Krieg, Krziwinski, Kwiatkowski, Lewandowski, Lupertowicz, Mackowski, Meger, Nadolski, Nowakowski, Piątkowski, Prussakowski, Reich, Sakiewicz, Skowronski, Słupkowski, Sobczynski, Sobota, Śruba, Sudowski, Szymkowiak, Thoms, Tryderewski, Winnicki, Wisniewski, Zegielski, Zielakowski
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Cetkowski (krawiec), Cyliński (właściciel ziemski), Jabłoński (kowal), Malinowski (kołodziej), Sergan (artykuły kolonialne), Sojecki (właściciel ziemski), Sztyrbicki (dzierżawca ziemski)
Bibliografia:
- APE Malbork, sygn 9/59/0/1554, Die Anlegung eines kommunalen Begräbnisplatzes in Gross Orsichau, 1909-1910# B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006.
- "Gazeta Toruńska" z 01.04.1908, nr 76, s. 2.
- "Gazeta Toruńska" z 27.02.1912, nr 46, s. 2.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 62-63.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 552-553.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 320-321.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1194-1195.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 413-417.
- Orzechowo w internetowym "Słowniku geograficzno-historycznym ziem polskich w średniowieczu", http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1402&q=orzechowo&d=0&t=0
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 611-612.