Cmentarz ewangelicki - Ostrowite I

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

brak cm. na starych mapach

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz położony północno zachodniej części wsi przy drodze w kierunku wsi Borek, ok. 150 metrów za kościołem rzymskokatolickim. Ze wszystkich stron sąsiaduje albo z gruntami uprawnymi albo z nieużytkami.

Podstawowe informacje
Data założenia 1856
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Ostrowite (od 1905), Golub (1781-1905)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,20 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie 65
Kształt trudno określić, wg. karty cmentarnej trapez
Najstarszy zachowany nagrobek k. XIX w.
Istniejąca dokumentacja APE Malbork, ARK, sygn. 1568, Die Anlegung eines evangelischen Begräbnisplatzes in Ostrowitt, 1856
Zagrożenia śmieci, splantowanie bądź zaoranie cmentarza
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Cmentarz raczej nie zajmował całej działki nr 65 jak opisuje to Geoportal. Niewykluczone, że jego metryka jest starsza i powstał w 1830/31 r. jako poepidemiczny w wyniku pochówku zmarłych na cholerę. Reces separacyjny z 1839 wspomina o istnieniu dwóch cmentarzy,w tym rzymskokatolickiego parafialnego. Z kolei akta malborskie wskazują na założenie w 1856. Całkiem możliwe, że cmentarz założono tam gdzie przed laty istniał choleryczny.

Roślinność
Drzewa klon, …
Krzewy lilak, głóg, czeremcha …
Inne trawa, bluszcz, …

Brak alei. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ czytelny, układ wewnętrzny zatarty.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ? k. XIX - I poł. XX w. lastryko, beton -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK ? I poł XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Przyścienne NIE - - - -
RAZEM > 40
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - fragment ogrodzenia żeliwnego w północno-wschodnim narożu
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -

Według informacji z karty cmentarnej z 1994 roku było ok. 30 nagrobków.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Urszula Karolczak, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2013

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Ostrowitem

Historia

Pierwsze wzmianki pisemne występują już w 1222. Do końca XIII wieku miejscowość była miejscowością ważniejszą niż Golub jednak założenie w tej ostatniej komturstwa i strategiczne położenie nad Drwęcą na zawsze zdystansowało Ostrowite. W okresie krzyżackim administracyjnie podlegała komtustwu golubskiemu, a w czasie I Rzeczpospolitej stało się królewszczyzną podlegającą pod starostwo golubskie. Jednak stosunki własnościowe były o wiele bardziej skomplikowane, tzn. prócz części królewskiej były także część kościelna i części prywatne. Pierwsza wojna ze Szwedami oraz potop okrutnie spustoszyły wieś. Stan zapaści trwał do 1745, gdy starosta golubski Stanisław Wessel nadał opustoszałą wieś na okres 40 lat Janowi Malanowskiemu na prawie emfiteuzy. Tenże odstąpił później w 1753 prawo do dzierżawy Antoniemu Tokarskiemu. Z kolei inny dział własnościowy został nadany przez Augusta III szlachcicowi Jacentemu Kralewskiemu, który dokupił opuszczona włókę wybraniecką i karczmarską powiększając majątek. Z powodu gwałtownego usposobienia Malanowskiego szybko doszło do konfliktu z Kralewskim, a co za tym idzie do rozprawy sądowej (według Kralewskiego Malanowski zmusił go przemocą do opuszczenia własnego majątku). Problem rozwiązał się sam, gdy Malanowski padł trupem podczas awantury w karczmie we Wrockach zastrzelony przez Jana Zdanieckiego w 1757. Ostatecznie i Kralewski zrezygnował z Ostrowitego odstępując włości Tokarskiemu, który był dzierżawcą aż do I zaboru. Lustracja z 1765 mówi o powstaniu trzech nowych osad w granicach Ostrowitego, które ówczesny lustrator określa mianem rumunków. W 1772 Tokarski złożył przysięgę na wierność królowi Prus. Kataster kontrybucyjny z 1773 wymienia wszystkie części Ostrowitego:
1) własność Antoniego Tokarskiego (sołectwo, karczmarstwo, wybraniectwo);
2) folwark królewski - dzierżawiony przez Tokarskiego;
3) własność dominikanów toruńskich;
4) włóki plebańskie;
5) 4 rumunki;
Dopiero w 1782 Tokarski po licytacji otrzymał folwark na własność. Dane z 1790 prócz majątku Tokarskiego i wymienionych wyżej części wymieniają dodatkowo trzy działy prywatne w rękach szlacheckich. Od przynajmniej 1795 schedę po Antonim przejął syn Stanisław, a wieś znów ma 3 rumunki. Na początku XIX wieku istniała tu manufaktura - wytwórnia płótna natomiast kościół nadal był filią parafii św. Katarzyny w Golubiu. Dekret królewski z 1838 podniósł rangę majątku do samodzielnego obwodu dworskiego z dobrem szlacheckim. Rok wcześniej zakupił go Albrecht Freudenfeld, który potem dokupił kilka parcel w sąsiedniej wsi Krążno gdzie utworzył osobny folwark. W 1860 właściciel popadł w długi, wskutek czego Ostrowite sprzedano na subhaście Aleksandrowi Bormannowi. Niecałe 5 lat później nabył go Florian Gołkowski. Za zapisków w kronice szkolnej dowiadujemy się, że polski właściciel doprowadził do wyższej kultury gospodarowania, wprowadził konieczne inwestycje i przekazał za darmo ziemię pod budowę kolei u dworca. Linię kolejową ukończono w 1899. W 1901 Ostrowite zostało sprzedane rentierowi z Poznania o nazwisku Gościński, lecz ten po 3 miesiącach sprzedaje majątek właścicielowi tartaku i młyna parowego w Fordonie, niejakiemu Egielmannowi. Fordoński właściciel w listopadzie 1901 zbywa Ostrowite pruskiej komisji kolonizacyjnej.
W 1868 ewangelicy stanowili 25% mieszkańców, a szkoła mieściła się w Skępsku

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Betke, Dombrowski, Granditzki, Janas, Kaminski, Krukowski, Krykant, Kruger, Kuffel, Kurzynski, Leparowski, Mann, Mazurkiewicz, Mikołajczyk, Olszewski, Priebe, Prusakowski, Przygocki, Rumiński, Rozicki, Rydziński, Sosnowski, Templin, Weiss, Włodarski, Wojciechowski, Zakierski, Zieliński

Księga adresowa z 1928: Borowski (murarz), Buchholz (olejarnia), Durczyński (szewc), Gierczyński (młyn), Hinz (wiatrak), Iwański (kołodziej), Jan Jaranowski (właściciel ziemski, 87), Walerian Kentzer (właściciel ziemski, 81), Klaproth (kowal), Kopoczyńska (akuszerka), Kowalska (krawiec), Konstanty Krużycki (właściciel ziemski, 78), Kurkowski (szewc), Leichnitz (szewc), Majkiewicz (zajazd), Nehring (zboże), Paprocki (murarz), Pioszyk (nabiał), Przygocki (artykuły kolonialne), Wolf (nabiał), Ziółkowski (nabiał)


Bibliografia:

  1. APE Malbork, ARK, sygn. 1568, Die Anlegung eines evangelischen Begräbnisplatzes in Ostrowitt, 1856.
  2. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 54-55. comp.jpg
  3. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1905 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1905, s. 10-11. comp.jpg
  4. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 96-97. comp.jpg
  5. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 540. comp.jpg
  6. R. Kowalski, Gmina Golub-Dobrzyń. Historia, zabytki, krajobraz, 2010, s. 211-259.
  7. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, 1929, s. 90. comp.jpg
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1196. comp.jpg
  9. H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 56. comp.jpg
  10. Provinz Westpreussen. Im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, Berlin, 1909, s. 132. comp.jpg
  11. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 49. comp.jpg
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 65; comp.jpg
  13. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., 1939. comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 606. comp.jpg
  15. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 74-75. comp.jpg
  16. Ostrowite na stronie Gminy Golub-Dobrzyń, http://www.golub-dobrzyn.internetdsl.pl/articles.php?article_id=16

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License