Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz znajduje się w Lesie Paparzyńskim na północnym skraju wsi. Będąc na głównym skrzyżowaniu we wsi skręcamy z drogi krajowej nr 55 na drogę w kierunku Wielkich Łunaw. Po ok. 1 km skręcamy w las w lewo naprzeciwko gospodarstwa. Dalej prosto ok. 900 metrów do skrzyżowania gdzie skręcamy w prawo. Po następnych 300 metrach jesteśmy już przy cmentarzu znajdującym się na niewielkim wzniesieniu. Zobaczymy także słupki po bramie. Ze wszystkich stron cmentarz jest otoczony przez las.
Podstawowe informacje
| Data założenia | poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wielkie Łunawy (od 1855), Chełmno (1772-1855), protestanci w Chełmnie obecni od 1550 |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,39 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 3151 |
| Kształt | ? |
| Najstarszy zachowany nagrobek | prawdopodobnie III ćw. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | likwidacja, dewastacja, śmieci |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Teren jest administrowany przez Nadleśnictwo Jamy.
Roślinność
| Drzewa | dąb, … |
| Krzewy | … |
| Inne | trawa, … |
Brak informacji o istnieniu alei. Brak danych o pomnikach przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 7 | k. XIX - I poł. XX w. | beton | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | TAK | 15 | ? | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 1 | III ćw. XIX w. | beton | wewnątrz postumenty od nagrobków członków rodziny Reichel |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 23 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | TAK | 1 | XIX | beton? | słupki |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2013 | granit, drewno | krzyż, tabliczka |
Na cmentarzu pochowano właścicieli majątku Paparzyn, członków rodziny Reichel, a także ewangelików z Paparzyna.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
Renowacja
Porządkowanie przeprowadzono w 2012 i 2013 roku dzięki dotacji od Starostwa Chełmińskiego w ramach programu "Dziedzictwo kulturowe naszego sołectwa". Zamontowano drogowskazy, krzyż z tablicą pamiątkową oraz zlikwidowano nadmiar zieleni. Przy ścieżce prowadzącej na cmentarz ustawiono barierkę. Niestety nie przeprowadzono prac na nagrobkach.
Osadnictwo w Paparzynie
Historia
Najstarsze źródła pisane potwierdzają istnienie Paparzyna w 1394. Była to osada należąca do Zakonu Kryżackiego leżąca na terenie komturstwa starogrodzkiego, a potem w wójtostwie lipnienieckim. W okresie I Rzeczpospolitej Paparzyn był królewszczyzną, którą dzierżawił w 1570 Marcin Dulski, a w 1667 Przystanowski. W 1765 jako dobro gracjalne zostało nadane (wraz z Łunawami) rodowi von Keyserlingk. Po nich w 1794 Paparzyn przejęła rodzina von Stolle. Najwcześniejsza poznana wzmanka na temat rodziny Reichel pojawia się w 1845. Dzierżawca Max Reichel, porucznik, żonaty był z Klarą Eggert. Max umarł w 1914 zostawiając majątek tzn. Paparzyn z folwarkiem Kreuzwiese i lesniczówką Waldhof, Kurtowi Reichel (domyślnie syn). Na pewno miał jeszcze przynajmniej 2 dzieci - córki: Annę Klarę, która wyszła za mąż za Hertella z Świętosławia k. Chełmży i Clarę Marię Helenę (na cmentarzu). Kurt podobno zdewastował w 1923 gorzelnię, a sprzęt wywiózł do Niemiec. Księga adresowa z 1928 wymienia jeszcze drugiego właściciela ziemskiego w Paparzynie, Wilhelma Fritza. Ostatni ślad po Kurcie Reichelu urywa się w 1939.
Paparzyńscy ewangelicy uczęszczali do parafii ewangelickiej w Wielkich Łunawach. W 1921 stanowili 35% mieszkańców wsi. Dwór rozebrano w 1980. Częściowo stoi w tym miejscu stacja benzynowa. Park zmniejszył się dziesięciokrotnie, z 5 ha do 0,5 ha.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Daus, Deske, Heldt, Jahnke, Maczkowski, Rettkowski, Smoczinski, Szklarski, Thiart, Weissenberg
Księga adresowa Polski z 1928: Wilhelm Fritz (właściciel ziemski, 500ha), Goliński (sklep), Piotrowski (kowal), Curt Reichel (właściciel ziemski, 636ha, gorzelnia), Riedel (wiatrak), Riedel i Słowiński (fabryka maszyn młyńskich)
1939: rozstrzelana Anna Kalatowska
Bibliografia:
- 2677 Wabcz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911.
- Amtsblatt für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1845, nr 42, s. 393.
- M. Bar, Der Adel und der adlige Grundbesitz in Polnisch-Preussen zur Zeit der preussischen Besitzergreifung, 1911, s. 33, 187.
- M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 61, 319, .
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 144-145.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 22, 109, 144, 172, 173.
- Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stolno na lata 2014 - 2017, Stolno, 2014, s. 11, 12, 19, 20, 35, 59.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 40-41.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 483.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 78-79.
- J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 71.
- Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1926, s. 82-83.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 112-113.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1197.
- L. Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Berlin, 1854-1856, s. 429.
- Paparzyn w internetowym Słowniku Historyczno-geograficznym Ziem Polskich w średniowieczu, www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=141
- Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 146-147.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 9.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., 1939, s. 109.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stolno, Stolno, 2009, s. 42, 45.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 846.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 82-83.
- Wzmianki genealogiczne o Maxie Reichelu, https://www.ancestry.com/genealogy/records/max-reichel_183791762