Cmentarz ewangelicki - Paparzyn

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

OqTETkelo_76hCooePMdC--xLunTfcwAyrNkvEE081fUFhLod5iuV3dSVSidNZFo1yQKPLMjNiQ_E0Pd5KQ=w320

Opis cmentarza

las.png rodowy.png
Położenie

Cmentarz znajduje się w Lesie Paparzyńskim na północnym skraju wsi. Będąc na głównym skrzyżowaniu we wsi skręcamy z drogi krajowej nr 55 na drogę w kierunku Wielkich Łunaw. Po ok. 1 km skręcamy w las w lewo naprzeciwko gospodarstwa. Dalej prosto ok. 900 metrów do skrzyżowania gdzie skręcamy w prawo. Po następnych 300 metrach jesteśmy już przy cmentarzu znajdującym się na niewielkim wzniesieniu. Zobaczymy także słupki po bramie. Ze wszystkich stron cmentarz jest otoczony przez las.

Podstawowe informacje
Data założenia poł. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Wielkie Łunawy (od 1855), Chełmno (1772-1855), protestanci w Chełmnie obecni od 1550
Status nieczynny
Powierzchnia 0,39 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie 3151
Kształt ?
Najstarszy zachowany nagrobek prawdopodobnie III ćw. XIX w.
Istniejąca dokumentacja -
Zagrożenia likwidacja, dewastacja, śmieci
Stan zachowania ZŁY, Typ VIb
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Teren jest administrowany przez Nadleśnictwo Jamy.

Roślinność
Drzewa dąb, …
Krzewy
Inne trawa, …

Brak informacji o istnieniu alei. Brak danych o pomnikach przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mogiły obmurowane TAK 7 k. XIX - I poł. XX w. beton
Mogiły obmurowane z postumentem NIE - - - -
Mogiły ziemne TAK 15 ? - -
Pola grobowe TAK 1 III ćw. XIX w. beton wewnątrz postumenty od nagrobków członków rodziny Reichel
Krzyże NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM 23 stanowiska
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama TAK 1 XIX beton? słupki
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 2013 granit, drewno krzyż, tabliczka

Na cmentarzu pochowano właścicieli majątku Paparzyn, członków rodziny Reichel, a także ewangelików z Paparzyna.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22

Renowacja

Porządkowanie przeprowadzono w 2012 i 2013 roku dzięki dotacji od Starostwa Chełmińskiego w ramach programu "Dziedzictwo kulturowe naszego sołectwa". Zamontowano drogowskazy, krzyż z tablicą pamiątkową oraz zlikwidowano nadmiar zieleni. Przy ścieżce prowadzącej na cmentarz ustawiono barierkę. Niestety nie przeprowadzono prac na nagrobkach.


Osadnictwo w Paparzynie

Historia

Najstarsze źródła pisane potwierdzają istnienie Paparzyna w 1394. Była to osada należąca do Zakonu Kryżackiego leżąca na terenie komturstwa starogrodzkiego, a potem w wójtostwie lipnienieckim. W okresie I Rzeczpospolitej Paparzyn był królewszczyzną, którą dzierżawił w 1570 Marcin Dulski, a w 1667 Przystanowski. W 1765 jako dobro gracjalne zostało nadane (wraz z Łunawami) rodowi von Keyserlingk. Po nich w 1794 Paparzyn przejęła rodzina von Stolle. Najwcześniejsza poznana wzmanka na temat rodziny Reichel pojawia się w 1845. Dzierżawca Max Reichel, porucznik, żonaty był z Klarą Eggert. Max umarł w 1914 zostawiając majątek tzn. Paparzyn z folwarkiem Kreuzwiese i lesniczówką Waldhof, Kurtowi Reichel (domyślnie syn). Na pewno miał jeszcze przynajmniej 2 dzieci - córki: Annę Klarę, która wyszła za mąż za Hertella z Świętosławia k. Chełmży i Clarę Marię Helenę (na cmentarzu). Kurt podobno zdewastował w 1923 gorzelnię, a sprzęt wywiózł do Niemiec. Księga adresowa z 1928 wymienia jeszcze drugiego właściciela ziemskiego w Paparzynie, Wilhelma Fritza. Ostatni ślad po Kurcie Reichelu urywa się w 1939.
Paparzyńscy ewangelicy uczęszczali do parafii ewangelickiej w Wielkich Łunawach. W 1921 stanowili 35% mieszkańców wsi. Dwór rozebrano w 1980. Częściowo stoi w tym miejscu stacja benzynowa. Park zmniejszył się dziesięciokrotnie, z 5 ha do 0,5 ha.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Daus, Deske, Heldt, Jahnke, Maczkowski, Rettkowski, Smoczinski, Szklarski, Thiart, Weissenberg

Księga adresowa Polski z 1928: Wilhelm Fritz (właściciel ziemski, 500ha), Goliński (sklep), Piotrowski (kowal), Curt Reichel (właściciel ziemski, 636ha, gorzelnia), Riedel (wiatrak), Riedel i Słowiński (fabryka maszyn młyńskich)

1939: rozstrzelana Anna Kalatowska


Bibliografia:

  1. 2677 Wabcz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. Amtsblatt für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1845, nr 42, s. 393. comp.jpg
  3. M. Bar, Der Adel und der adlige Grundbesitz in Polnisch-Preussen zur Zeit der preussischen Besitzergreifung, 1911, s. 33, 187. comp.jpg
  4. M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 61, 319, . comp.jpg
  5. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 144-145. comp.jpg
  6. J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 22, 109, 144, 172, 173. comp.jpg
  7. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Stolno na lata 2014 - 2017, Stolno, 2014, s. 11, 12, 19, 20, 35, 59. comp.jpg
  8. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 40-41. comp.jpg
  9. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 483. comp.jpg
  10. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 78-79. comp.jpg
  11. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 71. comp.jpg
  12. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1926, s. 82-83. comp.jpg
  13. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 112-113. comp.jpg
  14. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1197. comp.jpg
  15. L. Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Berlin, 1854-1856, s. 429. comp.jpg
  16. Paparzyn w internetowym Słowniku Historyczno-geograficznym Ziem Polskich w średniowieczu, www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=141
  17. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 146-147. comp.jpg
  18. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 9. comp.jpg
  19. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., 1939, s. 109. comp.jpg
  20. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Stolno, Stolno, 2009, s. 42, 45. comp.jpg
  21. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 846. comp.jpg
  22. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 82-83. comp.jpg
  23. Wzmianki genealogiczne o Maxie Reichelu, https://www.ancestry.com/genealogy/records/max-reichel_183791762

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License