Cmentarz ewangelicki - Pawłówek

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

pawlowke.PNG

Opis cmentarza

polny.png mennonici.png
Położenie

Cmentarz położony w południowo-zachodniej części wsi obok torów kolejowych. Jadąc z Bydgoszczy drogą krajową nr 10 w stronę Nakła, ok. 2 km za skrzyżowaniem DK80 z DK10 (odcinek obwodnicy Bydgoszczy), znajduje się drogowskaz do stacji PKP w Pawłówku. Tam skręcamy i jedziemy prosto ok. 450 metrów, a następnie skręcamy w lewo tuż za posesją. Po kolejnych 200 metrach prostu mamy po prawej stronie cmentarz. Od północy sąsiaduje z drogą, którą dojechaliśmy, od wschodu z terenem gospodarstwa domowego, od południa z nieużytkami i terenami kolejowymi, a od zachodu z nieużytkami.

Podstawowe informacje
Data założenia k. XVIII w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Kruszyn (od 1908), Okole (1895-1908), Bydgoszcz (do 1895)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,13ha
Nr działki 113
Kształt zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek 1868 - żeliwna tabliczka
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia dewastacja, śmieci
Stan zachowania ZŁY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Cmentarz w przeszłości był większy o prawie całą działkę 112/1. Jego powierzchnia wówczas wynosiła ok. 0,19 ha

Roślinność
Drzewa dąb
Krzewy lilak, …
Inne

Brak pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Da się wyodrębnić aleję. W przeszłości stał tu dąb.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK 24 k. XIX - I poł. XX w. lastryko, beton, cegła, kamień polny
Mogiły ziemne TAK ? - - -
Obeliski NIE - - - -
Pola grobowe TAK 1 I poł. XX w. kamień polny, cegła, beton z podstawą od krzyża, stanowisko podwójne
Postumenty TAK 7 III ćw. XIX - I poł. XX w. piaskowiec, lastryko, marmur przy mogiłach, w tym 2 stanowiska podwójne
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
RAZEM 35 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - znaleziono cegły będące fragmentami od słupów bramy i części okuć od furty
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 k. XIX w./ pocz. XX w. cegła kostnica stojąca w obrębie dawnej powierzchni cmentarza, dziś na terenie prywatnej posesji

Brak danych o pochówkach osób znanych i szczególnie zasłużonych. Z informacji przekazanych przez mieszkańców wynika, że na cmentarzu spoczywają 3 Ukrainki zatrudnione na gospodarstwie Behrendta, które umarły najprawdopodobniej wskutek tyfusu. Pochowano tu także kilku członków Volkssturmu.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015; fot. Karolina Falleńczyk, 2015;


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46
{$caption}
fot. 47
{$caption}
fot. 48

fot. Tomasz Mądrzyński, 2002;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15

Renowacja

Renowacji cmentarza z inicjatywy mieszkańców Pawłówka dokonano od czerwca do października 2015 roku. Po wycięciu roślinności przystąpiono do pracy nad nagrobkami. Mogiły ziemne zostały obłożone kamieniami, a część nagrobków była klejona. Te zawierające inskrypcje umyto środkiem biobójczym, a napisy poprawiono farbą. Zrobiono także kamienne schody. Zamontowano krzyż, kamień pamiątkowy i tabliczki informujące o istnieniu cmentarza. Niestety w trakcie prac ukradziono resztki ogrodzeń od pola grobowego.
Główna część prac została wykonana przez kilku mieszkańców Pawłówka, w tym sołtysa Pana Grzegorza Jarzembskiego. W pracach brały także udział dzieci z miejscowej szkoły podstawowej, więźniowie z zakładu karnego w Strzelewie, a w wybranych działaniach pomagały Lapidaria. Za pomoc dziękujemy także stacji Orlen w Pawłówku, która ufundowała paliwo do pił i poczęstunek dla dzieci.
24 października 2015 na cmentarzu odbyło się nabożeństwo ekumeniczne pod przewodnictwem ks. prob. Piotra Jakubowskiego z parafii rzymskokatolickiej pw. Św. Kazimierza Królewicza w Kruszynie i pastora Marka Loskota z parafii ewangelicko-augsburskiej w Bydgoszczy.
27 maja 2016 dokończony został napis na steli karczmarza Heinricha Lunsera. W tym samym roku pojawiło się także drewniane ogrodzenie.
W lipcu 2017 przeprowadzono wielkie koszenie cmentarza - tym razem było łatwiej, bo podczas porządkowania w 2015 usunięto lilak wraz z warstwą korzeni tak więc do wycięcia pozostały jedynie chwasty jednoroczne.

Fotorelacje z prac z udziałem Lapidariów:

  1. Prace z 28.09.2015
  2. Prace z 10.10.2015
  3. Prace z 14.10.2015
  4. Nabożeństwo ekumeniczne z 24.10.2015
  5. Malowanie napisu z 27.05.2016
  6. Odkrzaczanie z 22.07.2017

Osadnictwo w Pawłówku

Historia

Pierwsze wzmianki o protestantach w Pawłówku pochodzą z wizytacji biskupa Walentego Czapskiego, którą przeprowadził w 1745 roku.
1833: 87%
1860: 85% szkoła w Kruszyńcu
1885: 83%
1905: 74%
1910: 59%
1921: 55%

Ludzie

Księga strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Berger, Danne, Formandowski, Gaede, Grygrowicz, Grundling, Hildebrandt, Holtz, Janas, Kipf, Konert, Kostecki, Kujawa, Ott, Siering, Stoik, Szymanski, Thiem, Wozny, Zimmermann

Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Berendt (właściciel ziemski), Kempiński (szewc)

Mieszkańcy pochodzenia niemieckiego zabici w 1939 r.: Beck Johannes, Giede Emil, Kuckuck Otto, Kudert Ernst, Otto Hulda, Schülke Herbert, Seefeldt Otto

Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Neubauer (szewc), Papke (karczma/gościniec)


Źródła i opracowania:

  1. 2873 Bromberg West, Messtischblatt, 1:25 000, 1940. comp.jpg
  2. Gemeindelexikon für die Provinz Posen: auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1 Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1888, s. 202-203. comp.jpg
  3. Gemeindelexikon für das Königreich Preussen… H. 5. Provinz Posen, Berlin, 1908, s. 18-19. comp.jpg
  4. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 4-5 (Reg. Bromberg). comp.jpg
  5. Z. Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI wieku, s. 87, Toruń-Łódź: TNT - PWN, 1964.
  6. G. Meinhardt, Aus Brombergs Vergangenheit. Ein Heimatbuch für den Stadt- und Landkreis,Wilhelmshaven : Bidegast-Vereinigung e. V., 1973, s. 46.
  7. S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. II M-Z, Poznań, 1922, s. 138. comp.jpg
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1385. comp.jpg
  9. W.Kujawski, Repetytorium Ksiąg Wizytacyjnych Diecezjii Kujasko-Pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, cz. 2: Wizytacje XVIII wieku, Z 1: Wizytacje pierwszej połowy XVIII wieku, “Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 1999, t. 71, s. 244.
  10. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 5. comp.jpg
  11. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 908. comp.jpg
  12. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sicienko. Cz. I, Sicienko, 2011, s. 47, comp.jpg
  13. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 20. comp.jpg
  14. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 8. comp.jpg
  15. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 14-15. comp.jpg
  16. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 112-113. comp.jpg
  17. M. Zalewska, Odnowili zaniedbany, ewangelicki cmentarz, materiał video TVP Bydgoszcz wyemitowany w programie informacyjnym "Zbliżenia" 24.10.2015 r., http://bydgoszcz.tvp.pl/22331875/odnowili-zaniedbany-ewangelicki-cmentarz

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License