Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym przy ulicy Poznańskiej 315 (naprzeciw skrzyżowania ul. Poznańskiej z ul. Stepową). Od północnego wschodu ograniczony przez teren przemysłowy, od połudnowego wschodu przez drogę ekspersową S10, od połudnowego zachodu przez nieużytki i teren gospodarstwa domowego, a od północnego zachodu przez ul. Poznańską.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1898-1902 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Podgórz, do 1891 Toruń (Stare Miasto) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,55ha (Geoportal Miasta Torunia) |
| Nr działki | 958 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1902 |
| Istniejąca dokumentacja | E. Piskorska, Cmentarze ewangelickie na Podgórzu. Dokumentacja naukowo-historyczna wykonana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, fot. Bohdan Horbaczewski, 1978; A. Mietz, J. Pakulski, Karta cmentarza, 1985 |
| Zagrożenia | śmieci, odpady budowlane |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Roślinność
| Drzewa | grochodrzew, klon, dąb, lipa |
| Krzewy | lilak |
| Inne | trawa, pokrzywy, barwinek, bluszcz |
Istnieje aleja główna częściowo wycięta. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Część drzewostanu z pewnością pierwotna. Układ cmentarza w miarę czytelny. W części połudnowo wschodniej wyodrębniona kwatera dziecięca.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | ? | I poł. XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | ? | I poł XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły ziemne | TAK | ? | I poł. XX w | - | |
| Pola grobowe | TAK | ? | k. XIX/ p/ XX w | ? | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | ? | I poł. XX w. | beton, lastryko, piaskowiec | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 200 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Na cmentarzu spoczywają ofiary wysadzenia pociągu w Podgórzu w styczniu 1945 r.
Inskrypcje - fot. Kornel Pleskot, 2017; fot. Michał P. Wiśniewski, 2010, 2012, 2015, 2016, 2017, 2018; fot. Bohdan Horbaczewski (z dokumentacji)
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2017;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2017;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2012;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Renowacja
Od listopada 2015 do lutego 2016 odbywało się gruntowne odkrzaczanie cmentarza. W tym etapie prac brali udział członkowie stowarzyszenia Lapidaria, a także stowarzyszenie Nasz Podgórz, GRH "Rex", Związek Strzelecki Rzeczypospolitej Jednostka 3203 Toruń. W istotny sposób wspomógł nas toruński Wydział Środowiska i Zieleni, który wynajął firmę odkrzaczającą. Wywozem krzaków i śmieci zajął się toruński Wydział Gospodarki Komunalnej. Aż do listopada 2017 cmentarz był (i jest) pod opieką Pana Mirosława Kwiatkowskiego, członka stowarzyszenia Lapidaria, który sukcesywnie wyrywa korzenie, likwiduje pniaki i zbiera śmieci.
Na początku listopada 2017 stowarzyszenie Lapidaria wznowiło prace porządkowo-renowacyjne. Do końca zimy 2018 zostały usunięte wszystkie krzaki. Obecnie trwają prace nad odsłonięciem wszystkich nagrobków. Do końca maja 2018 udało się wydobyć i ustawić niemal wszystkie nagrobki ze wschodniej części, która w przeważającym stopniu była przeznaczona na kwaterę dziecięcą.
W 2019 roku rozpoczęto usuwanie korzeni i starych pni.
Fotorelacje z prac:
- Prace z 18.05.2018 (XVI)
- Prace z 26.05.2018 (XV)
- Prace z 28.04.2018 (XIV)
- Prace z 31.03.2018 (XIII)
- Prace z 24.03.2018 (XII)
- Prace z 11.03.2018 (XI)
- Prace z 10.03.2017 (X)
- Prace z 18.11.2017 (IX)
- Prace z 04.11.2017 (VIII)
- Prace z 06.02.2016 (VII)
- Prace z 30.01.2016 (VI)
- Prace z 13.01.2016 (Vb)
- Prace z 07.01.2016 (Va)
- Prace z 19.12.2015 (IV)
- Prace z 12.12.2015 (III)
- Prace z 05.12.2015 (II)
- Stan po listopadowej wycince (I)
Osadnictwo w Podgórzu
Historia cmentarza
Istnieją poważne rozbieżności co do daty założenia cmentarza. Według Piskorskiej, powołującej się na Akta Miasta Podgórza, musiał on istnieć już w 1868 roku, a dowodem mają być rachunki za różnorakie prace, wykonane na terenie obiektu. Tymczasem w aktach toruńskiego Wydziału Powiatowego znajduje się teczka zatytułowana Die Anlegung eines neuen evangelischen Begrabnissplatzes in Podgórz 1898–1907. W korespondencji z 30 kwietnia 1898 roku lekarz sanitarny Wadtke skarży się landraturze toruńskiej, że nigdy nie wykonywał obowiązkowej ekspertyzy terenu w związku z zamiarem utworzenia nowego cmentarza ewangelickiego, o czym dowiedział się zresztą z gazety. Odpowiedź i kolejne korespondencje z lat 1902 i 1907 nie zostały odczytane, lecz doniesienia ówczesnej prasy potwierdzają fakt dyskusji rady gminy Podgórz o zakupie przez gminę ewangelicką terenu wielkości 3 mórg w celu założenia nowego miejsca pochówku. Powojenne ograbienie z większości elementów zawierających inskrypcje, a także naturalny ubytek najstarszych nagrobków przed 1945 rokiem wyklucza datowanie cmentarza jako metodę wystarczającą do potwierdzenia jego wieku. Mimo to jesteśmy zmuszeni się nią posłużyć.
Najstarszą ze znalezionych przez nas tablic wykonano dla Gertrudy Rudiger, zmarłej w 1901 roku. Analiza porównawcza żeliwnych obejść i zamontowanych na nich tablic pozwala stwierdzić, że wykonano je na przełomie XIX i XX w. Dlatego za najbardziej prawdopodobną uważa się tezę, że cmentarz powstał w latach 1898-1901. Pod koniec stycznia 1945 roku pochowano na nim zmarłych w następstwie wybuchu wagonów z amunicją, do której doszło na wysokości
podgórskiego browaru.
Ludzie
Bibliografia:
- 3077 Podgorz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1909.
- K. Ciesielska, T. Zakrzewski, 450 lat toruńskiego Podgórza 1555-2005. Toruń: ToMiTo, 2005
- K. Kluczwajd, Dzieje i skarby kościołów Torunia Podgórza. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Domu Muz w Toruniu (Toruń, 18 listopada 2006 roku). Toruń: TNOiK, 2007.
- H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900.
- A. Mietz, J. Pakulski, Karta cmentarza, 1985
- E. Piskorska, Cmentarze ewangelickie na Podgórzu. Dokumentacja naukowo-historyczna wykonana na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, fot. Bohdan Horbaczewski. Toruń, 1978.
- Program Ochrony Nekropolii Torunia, 2013
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926.
- O. Steinmann, Der Kreis Thorn. Statistische Beschreibung. Thorn 1866.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902.
- M. Wiśniewski, Zabytki w krzakach. Rzecz o zapomnianych cmentarzach lewobrzeżnego Torunia [w:] "Zabytki lewobrzeżnego Torunia: zachowane, nieistniejące, tylko zaplanowane", pod red. Katarzyny Kluczwajd i Michała Pszczółkowskiego, Toruń: Toruński Oddział Historyków Sztuki, 2017, s. 63-83.