Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
brak cm. na starych mapach |
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony w polu przy drodze z Jajkowa do Pokrzydowa. Jadąc droga krajową nr 15 w stronę Nowego Miasta Lubawskiego, w Jajkowie skręcamy wedle kierunkowskazu w lewo na Zbiczno. Cały czas trzymamy się drogi. Ok. 850 metrów za tabliczką oznaczająca początek Pokrzydowa, po lewej stronie zauważymy otoczony kamieniami cmentarz ewangelicki. Ze wszystkich stron sąsiaduje z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
Data założenia | między 1904, a 1911? |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Szafarnia (od 1891, (od 1894 samodzielna parafia)), Brodnica (1772-1891) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,06 ha |
Nr działki | 347 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | po 1911 |
Istniejąca dokumentacja | |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY, Typ VIb |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Cmentarz musiał powstać po 1904 gdy komisja osadnicza nabyła folwark w Pokrzydowie natomiast na starej mapie z 1911 roku cmentarza nie zaznaczono. SIUKZP gminy Zbiczno podaje datę 1910.
Cmentarz prawdopodobnie był większy. ostatniego pogrzebu dokonano w 1945.
Roślinność
Drzewa | … |
Krzewy | … |
Inne | trawa, … |
Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 6 | I poł. XX w. | lastryko, beton | |
Mogiły ziemne | TAK | 1 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 2 | I poł. XX w. | lastryko, beton | |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 8 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | XXI w. | kamień polny | utworzony z kamieni polnych otaczających cmentarz |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 2 | XXI w. | kamień polny, drewno | kamień z tablicą pamiątkową i brzozowy krzyż |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje - fot. Mariusz Kaniecki, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Mariusz Kaniecki, 2015
Renowacja
Bardzo niewielki (być może był większy) cmentarz znajduje się pod opieką Zespołu Szkół w Pokrzydowie. Uporządkowany jeżeli chodzi i zieleń i otoczony kamieniami polnymi. Posiada też brzozowy krzyż i kamień z tablicą pamiątkową. Uroczyste nabożeństwo połączone z odsłonięciem tablicy odbyło się w kwietniu 2012 roku. Nabożeństwo celebrował pastor Michał Walukiewicz z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie. Uczestniczyły w nim młodzież z Zespołu Szkół w Pokrzydowie oraz władze gminy Zbiczno.
Osadnictwo w Pokrzydowie
Historia
Pierwsze wzmianki o Pokrzydowie pochodzą z początku XV wieku. Należało wówczas do komturstwa brodnickiego. Najwcześniejsze informacje o kościele są z 1437. Ówczesne Pokrzydowo po części były własnością kościelną, a po części wsią czynszową. W okresie I Rzeczpospolitej należała do starostwa brodnickiego. Według przekazów za czasów Zygmunta Augusta miejscową świątynie przejęli protestanci jednak pod koniec XVI znów należy do katolików. Folwark istniał już w 1751 r.
Kościół jako obiekt murowany powstał w latach 1862-1864, czyli już za czasów zaboru pruskiego. Zastąpił wcześniejsze konstrukcje drewniane, które często ulegały spaleniu. Ostatni budynek drewniany rozebrano w 1820, a następnie przez ponad 40 lat nabożeństwa odbywały się w stodole. Majątek w latach 1862-1904 należał do Louisa Bibelje, który w 1904 sprzedał go pruskiej komisji osadniczej. Folwark składał się m. in. z cegielni i parowej fabryki krochmalu. Komisja rozparcelowała ziemię i zasiedliła ją niemieckimi osadnikami wyznania ewangelickiego. Zmieniło to stosunki wyznaniowe we wsi. Niejako "od zawsze" ze względu na istnienie parafii rzymskokatolickiej Pokrzydowo uchodziło za wieś polską. I rzeczywiście, w latach 80 XIX w. ewangelicy liczyli 9% populacji (42 osoby). A według spisu z 1910 stanowili 26% mieszkańców. Niewiele mniej było ich wg pierwszego spisu powszechnego po odzyskaniu niepodległości z 1921 r. Zanotowano ich 25%. Pierwotnie należeli do parafii ewangelickiej w Brodnicy, a od 1891 do parafii ewangelickiej w Szafarni, która usamodzielniła się w 1894.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Ashka, Bobrowski, Bojanowski, Buchholz, Ciołkowski, Golembiewski, Jarzembowski, Katschak, Kłosowski, Kopczinski, Krzywdziński, Kuczmarski, Laga, Lemke, Maronowski, Matzkewitz, Miaskowski, Monczkowski, Orzeszek, Ostrowski, Podralski, Rogowski, Szablewski, Schafranski, Weiss, Wiśniewski, Ziółkowski
Kalendarz Nauczycielski na rok 1925 - Dominik Bucholc, Melchior Ryczakiewicz, Jan Rychcik
Księga adresowa Polski z 1928 r wymienia następujące nazwiska: Brzeziński (rzeźnik), Dąbrowska (akuszerka), Hartke (kowal), Janowski (artykuły kolonialne), Jakubowski (młyn), Jarzynka (szewc), Kanawada (młyn), Koorps (kowal), Kręcki (właściciel ziemski), Kwaśniewski (szewc), Mączkowski (stolarz), Ostrowski (właściciel ziemski), Politowski (krawiec), Trąpczyński (wyszynk), Vogt (zajazd), Wróblewski (rzeźnik), Wyrożyński (kołodziej), Zdrojewski (murarz)
Księga adresowa z 1941 r. wymienia następujące nazwiska: Gusowski (zajazd), Hartke (piekarz), Kichizk (rzeźnik), Koschewski (rzeźnik), Krosnicki (szewc), Tomschinski (zajazd)
Bibliografia:
- Cmentarz ewangelicki w Pokrzydowie, na stronie Zespołu Szkół w Pokrzydowie (zdjęcia z czerwca 2013), http://pokrzydowo.edupage.org/text/?text=text/text3&subpage=11
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 132.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 68-69 (Reg. Marienwerder).
- "Gazeta Toruńska" z 07.02.1904, nr 30, s. 3.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 100-101.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 546-548.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 25.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1201.
- Odsłonięcie tablicy na cmentarzu ewangelickim w Pokrzydowie, 2012, http://pokrzydowo.edupage.org/album/?#gallery/223
- H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 95.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 4
- R. Stawski, Dawne Pokrzydowo. Od średniowiecza do zaborów, http://pokrzydowo.edupage.org/text/?text=text/text3&subpage=4
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zbiczno. Część I. Uwarunkowania Gminy Zbiczno, Zbiczno 2015, s. 4-5, 79, http://www.bip.zbiczno.ug.gov.pl/1786,l1.html
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VIII, s. 545-546.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, 1903, s. 162-163.
- J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Brodnica 1998