Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym, przy skrzyżowaniu ulicy Zabytkowej z ul. Korzenną. Od północy ograniczony ul. Zabytkowa, a z pozostałych stron terenami gospodarstw domowych.
Podstawowe informacje
| Data założenia | k. XVIII w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Brzoza (od 1904), Ciele (1866-1904), Bydgoszcz (1772-1866) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,19ha |
| Nr działki | 280/6LPB* |
| Kształt | zbliżony do prostokąta |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1869 |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | likwidacja, śmieci, zalesienie |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1920?, - |
[*] - działka należy do Nadleśnictwa Bydgoszcz.
Roślinność
| Drzewa | dąb, sosna, … |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | trawa, … |
Brak pomników przyrody. Układ nieczytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 1 | 1901 | beton | dziecięcy |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 2 | 1869 i k.XIX/p. XX w. | piaskowiec | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | I poł. XX w. | lastryko | kawałek cokołu? |
| RAZEM | 4 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Na cmentarzu zachowało się bardzo mało nagrobków. Niewykluczone, że cmentarz służył ewangelickim mieszkańcom tylko do odzyskania niepodległości przez Polskę. Na pewno pomiędzy 2011, a 2015 rokiem wstawiono nową tabliczkę i wycięto część krzaków, które potem zostawiono na cmentarzu.
Osadnictwo w Przyłękach (Dziewianowie)
Historia
Dziewianowo, przez dłuższy czas zwane Drzewianowem, musiało zostać założone jeszcze przed potopem jednak po raz pierwszy spotykamy się z nim w lustracji starostwa bydgoskiego z 1661. Wówczas figuruje jako osada spustoszona. Również tocząca się pół wieku później III wojna północna odcisnęła piętno na miejscowości. Inwentarz z 1712 wskazuje na zamieszkanie 1 gospodarza, a późniejsze z z 1713 i 1717 mówią o Drzewianowie jako desercie. Pierwszy znany nam kontrakt emfiteutyczny podpisano w 1731 na 40 lat. Zawarł go wójt bydgoski Stanisław Poniatowski z owczarzem Krzysztofem Draheynem. W spisie z 1789 Drzewianowo określono jako czterodymowy wydzierżawiony na prawie emfiteutycznym majątek królewski natomiast spis z 1808 określa miejscowość mianem wsi zamieszkałej przez 49 mieszkańców.
Statystyki z XIX i pocz. XX wieku podają, że Drzewianowo funkcjonujące od 1872 pod nazwą Neuholz zamieszkałe było w znakomitej większości przez ewangelików. Uczęszczali oni do szkoły w pobliskich Przyłękach. Odnośnie przynależności parafialnej to tutejsi protestanci podlegali do 1866 pod parafie ewangelicką w Bydgoszczy, od 1866 do 1904 pod takową w Cielu, a potem (w odróżnieniu od pozostałych części Przyłęk) przyłączono ich do parafii ewangelickiej w Brzozie. Ostatecznie Drzewianowo zostało wchłonięte przez Przyłęki pomiędzy 1885, a 1905 rokiem.
Ludzie
Księga adresowa z 1906 (Przyłęki): Gadaszewski (zajazd, wiatrak), Kopp (kowal), Leu (szewc), Lewandowski (szewc), Pries (mleczarnia), Siwiński (stelmach), Stenzel (zajazd), Strohschein (zajazd), Szynka (kowal),
Lista strat z I wojny światowej (Dziewianowo): Buschkiewitz, Ebel, Gahlke, Kriesel
Księga adresowa Polski z 1928 (Przyłęki): Bamke (murarz), Fellmuth (handel bydłem, rzeźnik), Gaworzewski (zakład mleczarski, wiatrak), Gąsiorowski (fryzjer), Godaszewski (zajazd), Janowicz (handel bydłem), Koepp (kowal), Malicki (wyszynk trunków), Polley (koszykarz), Siwiński (kołodziej), Snelewski (szewc), Szynka (kowal), Szypuła (murarz), Thiede (rzeźnik)
Bibliografia:
- 2973 Zielonke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg, 1872, nr 40, s .268.
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 426.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 125.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 47.
- Z. Górski, R. Kabaciński, A. Mietz (red.), Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1765. Województwo inowrocławskie, Bydgoszcz, 2011, s. 50.
- Z. Guldon, Opisy starostwa bydgoskiego z lat 1661-1765, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe - źródła do dziejów Bydgoszczy nr2, 1966, s. 21, 31, 33, 36, 43.
- R. Kabaciński, Inwentarze starostwa i wójtostwa bydgoskiego z lat 1753-1766, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, źródła do dziejów Bydgoszczy, nr 9, 1977, s. 21, 66, .
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1436.
- Przyłęki na Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Przy%C5%82%C4%99ki_(wojew%C3%B3dztwo_kujawsko-pomorskie)
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, 1926, s. 5.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Białe Błota, 2016, s. 46.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 25.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 16.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 10.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 2-3.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 48-49.
- F. Żmudziński, Przemiany w gospodarce wiejskiej starostwa bydgoskiego w latach 1661-1772, BTN, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, Seria C, Nr 13, Prace Komisji Historii, t. 9, 1973, s. 93, 104.
