Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu na północy wsi, przy drodze. Z Chodcza kierujemy się ku Dąbrowicom. Po minięciu zielonej tabliczki oznajmującej nazwę wsi odmierzamy ok. 730 metrów. Cmentarz stoi bardzo blisko drogi. Ze wszystkich stron graniczy z polami uprawnymi bądź łąką.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1779 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Chodecz (od 1809, oficjalnie od 1817), Kowal (1800-1808) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,37 ha |
| Nr działki | 49 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I poł. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | całkowita likwidacja, splantowanie |
| Stan zachowania | FATALNY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, olcha, … |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | barwinek, … |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny nieznany, brak informacji o alei, brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Mogiły obmurowane | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | - |
| Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 2 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | XX w | drewno | resztki po paśniku |
Inskrypcje - fot. Richard Steinke, 2008
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Psarach
Historia
Wieś Psary istniała już przynajmniej w II połowie XVI wieku. Była własnością prywatną. Ówczesnymi właścicielami byli Piotr Psarski (lata 60. XVI w), potem Wróblewscy (lata 80. XVI w). W bliżej nieznanym okresie została opuszczona (potop?). Ponownego zasiedlenia dokonał właściciel Chodcza, a zarazem starosta przedecki Jakub Zygmunt Kretkowski (1740-1810). Dokładnie 28.03.1779 podpisał kontrakt na prawie olęderskim ze sprowadzonymi niemieckimi kolonistami luterańskimi zasiedlając tym samym dezertę (terenu opuszczony) Psary. Nowi przybysze zostali zwolnieni ze wszelkich opłat na 9 lat i otrzymali po 15 mórg ziemi. Wyznaczony został także teren na cmentarz i szkołę. O samej szkole brak wzmianki pośród wymienionych w pierwszej dekadzie XIX wieku. Informacja o niej pojawia się dopiero w 1829 jako szkole kantoralnej. W 1867 uczyło się w niej 42 uczniów, a do nauki służył drewniany budynek. W 1925 była to placówka trzyklasowa z niemieckim językiem nauczania, a od 1931 czteroklasowa. Po oddaniu do użytku nowego murowanego budynku w 1935 po niemiecku uczono jedynie języka niemieckiego i religii, reszta przedmiotów wykładana była po polsku, a placówka miała status polskiej szkoły powszechnej.
W 1921 roku ewangelicy stanowili 79% mieszkańców Psar. Podlegali pod parafię ewangelicką w Chodczu.
Ludzie
członkowie rady kościelnej z 1816: Martin Jeske, Michael Evert, Schulz
nauczyciel z 1829: Christian Schroeder
nauczyciel z 1831-1838: Andreas Gehler
nauczyciel z 1938: A. Glimm
uczniowie niemieccy z 1938: Zygfryd Missal (syn młynarza), Ewald Missal, Albeniusz Missal (syn rolnika), Alma Markward (córka rolnika), Juliusz Nickel
Mieszkańcy o nazwiskach: Badke, Breise, Buettner, Burchardt, Dahlke, Eschner, Ewert, Fritz, Gehler, Graenke, Harmel, Hartwich, Hinz, Holland, Ickert, Jeske, Kelm, Kienitz, Krebs, Kropp, Mertin, Meyer, Mierling, Missal, Patzer, Riske, Schroeder, Sommerfeld, Tiede, Tucholke, Wanke, Weger, Wruck
Bibliografia:
- 3928E Chodestch, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1941.
- M. Borucki, Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek, 1882, s. 154.
- A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, "Deutsche Monatshefte in Polen", Heft 10, 1935. Wersja elektroniczna 2006, s. 30.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 208.
- Dziennik na rok szkolny 1938/39, dziennik szkoły w Psarach, http://www.bmzch.pl/historia/dziennik-szkolny-psary.html
- J. Kłaczkow, Rozwój organizacyjny parafii ewangelickich na Kujawach Wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Chodcza i Przedcza, "Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie", 2000, z. 14, s. 69, 77, 78.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden der Kalischer Diözese, 1937, s. 91, 94, 95, 103, 104.
- Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis, t. 20, 1901, s. 79, 81.
- Osadnicy na ziemi chodeckiej, http://www.bmzch.pl/276-zapraszamy-na-spotkanie
- A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. II, Warszawa, 1883, s. 22.
- Przez sześciesiąt lat… 1935-1995, zarys dziejów SP w Psarach, 1995, http://www.bmzch.pl/historia/dziennik-szkolny-psary.html
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, m. st. Warszawa, woj. warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 204.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 245.