Cmentarz ewangelicki - Radłowo

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

Xj4EwAwF5w9pN4mo8rIInLDN5u95PVoit0dnlp_7btAZEDsftz3LEG4C_zDEJHHqyrPvV5UVsJvzy6L0GcE=w320

Opis cmentarza

polny.png smieci.png
Położenie

Cmentarz położony na północny zachód od centrum wsi. Z Pakości wyjeżdżamy ulicą Radłowską w kierunku Radłowa. Mijamy skrzyżowanie z drogą do centrum Radłowa jadąc prosto i skręcamy w następną drogę w prawo (kierunkowskaz Radłowo 53-57). Po przejechaniu ok 470 metrów drogą asfaltową i będąc na równi z topolami rosnącymi na polu po prawej stronie mamy pewność, że po lewej stronie jest cmentarz. Sąsiaduje od północy z nieużytkami, od wschodu z drogą, od południa z terenem zalesionym, a od zachodu z gruntem uprawnym.

Podstawowe informacje
Data założenia IV ćw. XIX w. [*]
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Pakość (od 1860), Dąbrowa-Mogilno (1833-1860). Ewangelicy posiadali swój dom modlitwy w Dąbrowie od 1780
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,46 ha
Nr działki 23/1 i 23/2
Kształt nieforemny pięciobok zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, zniesienie cmentarza, składowanie odpadów
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji ?, -

[*] Mapa katastralna wydrukowana w publikacji K. Podczaskiej nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy cmentarz istniał w 1862 roku. Z pewnością został powiększony, co wynika z porównania map z 1890 i 1944 roku.

Roślinność
Drzewa brzoza, …
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, bluszcz, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieznany.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Grobowce podziemne TAK 1 ? cegła -
Mogiły obmurowane z postumentem TAK 1 I poł. XX w. lastryko -
Mogiły obmurowane TAK 5 k. XIX - I poł. XX w. beton, lastryko -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
w tym z krzyżem NIE - - - -
w tym z postumentem NIE - - - -
w tym bez postumentu NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
w tym klasyczne NIE - - - -
w tym krzyże NIE - - - -
w tym obeliski NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM 7 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Nie znaleziono

Galeria zdjęć

fot. Romuald Góralski, 2019

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15

fot. Romuald Góralski, 2011

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3

Renowacja

Nie przeprowadzono.

Osadnictwo w Radłowie

Historia

Pierwszymi właścicielami Radłowa byli 3 bracia z rodu Leszczyców, synowie Mikołaja z Pakości. Wedle zapisków z 1445 jeden z nich Wojciech dokonał zamiany dóbr z drugim z braci Materną i tym samym otrzymał m. in. Radłowo. W ten sposób kolejnymi dziedzicami majątku zostali synowie Wojciecha. Kolejny zapisek z 1475 informuje, że właścicielami był ród Jabłkowskich, który w 1477 sprzedał Radłowo Dziatkowskim. W wyniku różnych transakcji już od 1489 Radłowo miało 2 właścicieli. Połowa ziemi należała do Krotoskich herbu Leszczyc (najdalej do 1548), a druga połowa do Dziatkowskich i ich matki Zofii Marcinkowskiej. W 1538 roku Zofia Marcinkowska, wówczas żona Wojciecha Jabłkowskiego, darowała mu Radłowo i w ten sposób majątek powrócił do tej rodziny, a następnie był w ich rękach aż do 1711, gdy Anna Jabłkowska poślubiła Jana Bieganowskiego. Z powodu (bezpotomnej?) śmierci ich potomka Kazimierza Bieganowskiego w 1745 majątek wrócił do Jabłkowskich, a konkretnie do najstarszego brata Anny Jabłkowskiej, Jana. Z kolei jego synowie sprzedali jeszcze w tym samym 1745 roku Radłowo rodzinie Łęskim. Następcami Łęskich zostali Gołeccy (do 1802), a dalej Grabowscy (do 1819). Za ich czasów Radłowo weszło w skład utworzonego powiatu mogileńskiego. Dwa lata po śmierci Jana Grabowskiego (1819) wdowa po nim sprzedała Radłowo sędziemu ziemskiemu gnieźnieńskiemu Krystianowi Bryx. W latach 30. XIX w. Bryx bezskutecznie próbował wydzierżawić majątek. Dopiero w 1841 pojawili się nowi właściciele Tepperowie, którzy dość szybko odsprzedali go Kościelskim. Od nich odkupił go Plewkiewicz w 1847 jednak już w 1849 została odkupiona przez wdowę po Ludwiku Kościelskim, by w 1850 sprzedać Michałowi Sikorskiemu. Sikorski w 1853 sprzedał wieś Nepomucenowi Silewiczowi. W jego rękach dobra (676ha) pozostały do 1878, gdy przejął je Franciszek Brzeski. W 1886 Radłowo stało się własnością banku Kwilecki, Potocki i s-ka. W imieniu banku transakcję pokwitował dyrektor banku i sędzia Mieczysław Łyskowski. By ratować bank od upadku Łyskowski zdecydował się sprzedać Radłowo rok później, w 1887. W wyniku tego posunięcia majątek został rozparcelowany, a wkrótce stracił status dóbr rycerskich i stał się gminą wiejską. Wedle danych z 1907 roku dwa największe majątki posiadali wtedy Karl Baum (69ha) i Julius Wittmann (175ha). Zgodnie z ówczesnym prawem każdy posiadający ziemię o areale 50 lub więcej hektarów nosił tytuł właściciela ziemskiego, co nie oznacza, że dany majątek miał statut dóbr szlacheckich. W 1913 roku wyszczególniono aż 4 takich właścicieli: Karl Baum (69ha), Karoline Bethge (56ha), Bernhard Rinne (56ha), Eugen Wittmann (167ha). Właściciele o identycznych nazwiskach (lub ich potomkowie) byli posiadaczami także w 1928 roku.
W 1833 roku ewangelicy stanowili 20% mieszkańców majątku. Przed parcelacją w 1885 odpowiednio: Radłowo wieś 45%, Radłowo kolonia 27%, Radłowo majątek 11%. Po parcelacji, w 1910: 55%. Ewangelicy od 1860 należeli do parafii ewangelickiej w Pakości, a przedtem do parafii Dąbrowa-Mogilno. Odnośnie szkolnictwa to zanim powstała szkoła ewangelicka w Radłowie (była także katolicka) to dzieci z majątku i wsi oraz folwarku Karolewo uczęszczała do szkoły protestanckiej w Krzekotowie, a dzieci z kolonii do szkoły w Szerokim Kamieniu. Wedle danych archiwalnych pod koniec XIX w. do istniejącej już szkoły ewangelickiej dobudowano pomieszczenie służące do modlitwy.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pierwszy spis powszechny zanotował 34% ewangelików.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej zawiera nazwiska: Baum, Baumgart, Binder, Enkisch, Fenslau, Forbiczak, Frąckowiak, Frelichowski, Głowacki, Górny, Handke, Hanosch, Harenski, Hejenkowski, Jonikowski, Kaczmarek, Kantowicz, Kaprzak, Klein, Klimczak, Komorowski, Koniecaka, Kosiak, Kossak, Kubiak, Kunisch, Kuhn, Lambrecht, Matuszak, Michalak, Molenda, Orzechowski, Pacanowski, Papke, Paranowski, Piechowiak, Radlinski, Riebe, Rozeck, Ruhmer, Schmidt, Schumann, Schwanke, Szalowski, Trojahn, Weiss, Wesołowski, Witkowski, Zachweja, Zielinski

W księdze adresowej Polski z 1928 r. wymieniono nazwiska: Gottfried Baum (70ha), Reinhard Bethge (56ha), Drews (kowal), Manke (kowal), Bernhard Rinne (58ha), Eugen Wittmann (172ha)

Księga adresowa z 1941: Kadow (karczma, rzeźnik), Manke (kowal)

Bibliografia:

  1. Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 100-101. comp.jpg
  2. J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 500. comp.jpg
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 322. comp.jpg
  4. Gazeta Toruńska, 1887, nr 6, s. 3. comp.jpg
  5. Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 208-209. comp.jpg
  6. Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 232-233. comp.jpg
  7. A. C. Holsche, Der Netzedistrikt, ein Beitrage zur Länder und Völkerkunde mit statistischen Nachrichten, Konigsberg: Friedrich Nicolovius, 1793, s. 205. comp.jpg
  8. A. Holsche, Geographie und Statistik von West- Süd- und Neu-Ostpreußen, Berlin, 1807, s. 62. comp.jpg
  9. Radłowo na PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1267/Radlowo/
  10. S. Kozierowski, Badanie nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. Tom II M-Z, Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1922, s. 224. comp.jpg
  11. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1438. comp.jpg
  12. Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 164. comp.jpg
  13. L. Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, Berlin, 1854-1856, s. 126, 243. comp.jpg
  14. Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.8. der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg 1834, 1834, s. 137. comp.jpg
  15. Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.9. der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg 1836, 1836, s. 136. comp.jpg
  16. Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.12. der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg 1835, 1835, s. 234. comp.jpg
  17. Oeffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt No.24. der Königl. Preuss. Regierung zu Bromberg 1817, 1817, s. 403. comp.jpg
  18. K. Podczaska, Leksykon sołectw gminy Pakość, 2014, s. 141-153.
  19. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 308. comp.jpg
  20. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 50. comp.jpg
  21. W. Skowroński, Rody szlacheckie w Wielkopolsce w XVI-XIX w. (ułożone alfabetycznie według nazwisk): B, s.a., s. 60. comp.jpg
  22. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 387-388. comp.jpg
  23. Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 49. comp.jpg
  24. Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 89. comp.jpg
  25. Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 124-125. comp.jpg
  26. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 255-256. comp.jpg
  27. Wielkopolanin z 11.05.1886, nr 106, s. 3. comp.jpg
cmentarzewangelickiradlowo
wersja strony: 4, ostatnia edycja: 05 Jun 2019 10:41
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License