Cmentarz ewangelicki - Radońsk I

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

jkYx7foe-CjKSK4qSFJtmzANDpgSF-jv974VN3k83wRD7VWr_PYrp0s2LLzAIhe2LXhHHd51PaY6Rlk=w320

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz położony w polu na północ od centrum wsi. Stojąc na skrzyżowaniu dróg prowadzących w kierunkach na Iłowo, Lutowo i Wiśniewę wybieramy tę na Lutowo, by po ok. 110 metrach (tuż za linią zabudowy) zatrzymać się i iść w prawo ku skupisku drzew ok. 80 metrów od drogi. Cmentarz od południa sąsiaduje z terenem gospodarstwa, a z pozostałych stron z łąkami i nieużytkami.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XVIII w. (w 1767 już był)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Stare Gronowo (od 1657)[*]. Od 1722 Stare Gronowo - Batorowo - Myśligoszcz
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,27 ha
Nr działki 8A
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1867
Istniejąca dokumentacja APE Malbore, RK, sygn. 1591, Die Anlegung eines kommunalen Begräbnisplatzes in Radonsk, 1862-1888
Zagrożenia śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

[*] nieścisłości co do przynależności parafialnej opisane w akapicie Osadnictwo

Roślinność
Drzewa dąb, klon, sosna, …
Krzewy lilak, …
Inne

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ wewnętrzny cmentarza w większości nieczytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK > 20 IV ćw. XIX w. - I pol. XX w. lastryko, beton
Mogiły ziemne TAK ? ? - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK > 5 1867 - I poł. XX w. piaskowiec, lastryko, beton 4 przy mogiłach (cokoły, tablice, destrukty) i 1 osobno
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE > 20 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Radońsku

Historia

Najwcześniejszą wzmiankę o istnieniu Radońska notujemy w 1432 roku. Od początku była to wieś sołecka wchodząca w skład klucza sypniewskiego. W 1695 roku mieszkańcy otrzymali prawo dożywotniej dzierżawy ziemi od Ludwiki Działyńskiej (właścicielki majątku Sypniewo). Reces uwłaszczeniowy z mieszkańcami zawarto w 1845.
Radońsk był jedną z najsilniej zdominowanych przez protestantów wsi - zarówno za czasów zaboru pruskiego, jak i w okresie międzywojennym. Pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o 85% ewangelików, a statystyki z 1938 wyszczególnia 72% obywateli narodowości niemieckiej. O istnieniu domu modlitwy, a zarazem szkoły ewangelickiej dowiadujemy się z wizytacji parafialnej z 1767. Nie do końca jasna jest przynależność parafialna Radońska odnośnie ewangelików. Katolicy "od zawsze" związani byli z parafią w Sypniewie. Ewangelicy podobno jeszcze w 1853 podlegali pod zbór w Więcborku, by potem przejść pod parafię ewangelicką w Starym Gronowie. Trochę to dziwne ponieważ Stare Gronowo to jedna z najstarszych parafii ewangelickich powstała w 1657. Według dostępnych danych statystycznych sąsiadujące Jazdrowo i Iłowo zostały przypisane do Sypniewa z chwilą ukonstytuowania się tam nowej parafii ewangelckiej w 1888, a Radońsk położony jeszcze dalej od Starego Gronowa nadal miał pod niego podlegać. Spis z 1910 przynosi jeszcze dziwniejszą informację, a mianowicie że Radońsk podlega pod Batorowo, które położone jest jeszcze dalej niż Stare Gronowo. Wobec faktu utworzenia w Iłowie filiału parafii ewangelickiej w Sypniewie w 1904 ta informacja jest kuriozalna. Musimy także wziąć pod uwagę fakt, że po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przebieg granicy-polsko niemieckiej zostawił macierzystą parafię w Starym Gronowie poza Polską, a zatem najprawdopodobniej mamy tutaj do czynienia z błędem i Radońsk również musiał najpóźniej w 1919 zostać przypisany do Sypniewa.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Amenda, Bettin, Boeck, Bromund, Borger, Bottcher, Golz, Jahnke, Kalinke, Knaak, Kohlmeyer, Komossa, Kriegel, Marquardt, Meyer, Mrozinski, Polskowski, Reetz, Rutkowski, Schauer, Schmidt, Schopinski, Schubinski, Stolp, Teske, Westphal, Wille, Winter

Nauczyciele w 1925: Gertruda Schewe

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Świt (kowal)


Bibliografia:

  1. 2570 Wilhelmsbruch, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1941. comp.jpg
  2. E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 36. comp.jpg
  3. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 523-524.
  4. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 136. comp.jpg
  5. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 487-488. comp.jpg
  6. Informacje o Radońsku na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/444,radonsk
  7. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 10-11. comp.jpg
  8. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 50. comp.jpg
  9. Karta cmentarza, oprac. T. Swat, s. a. (prawdopodobnie koniec lat 80. XX w.)
  10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1189. comp.jpg
  11. A. Lambeck, Geschichte der Begründung und des Wachsthums der Reformation in Westpreußen, 1850, s. 165. comp.jpg
  12. W. Librowski, Repetytorium akt wizytacji kanonicznych dawnej Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Część 2, akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Zeszyt 1, sygnatury 1-20: akta z lat 1608-1767, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne", 1976, t. 32, s. 152.
  13. A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
  14. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 284. comp.jpg
  15. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 42. comp.jpg
  16. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 434. comp.jpg
  17. M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, 2009, s. 147.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License