Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu na północ od centrum wsi. Stojąc na skrzyżowaniu dróg prowadzących w kierunkach na Iłowo, Lutowo i Wiśniewę wybieramy tę na Lutowo, by po ok. 110 metrach (tuż za linią zabudowy) zatrzymać się i iść w prawo ku skupisku drzew ok. 80 metrów od drogi. Cmentarz od południa sąsiaduje z terenem gospodarstwa, a z pozostałych stron z łąkami i nieużytkami.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XVIII w. (w 1767 już był) |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Stare Gronowo (od 1657)[*]. Od 1722 Stare Gronowo - Batorowo - Myśligoszcz |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,27 ha |
| Nr działki | 8A |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1867 |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbore, RK, sygn. 1591, Die Anlegung eines kommunalen Begräbnisplatzes in Radonsk, 1862-1888 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
[*] nieścisłości co do przynależności parafialnej opisane w akapicie Osadnictwo
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, sosna, … |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ wewnętrzny cmentarza w większości nieczytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | > 20 | IV ćw. XIX w. - I pol. XX w. | lastryko, beton | |
| Mogiły ziemne | TAK | ? | ? | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | > 5 | 1867 - I poł. XX w. | piaskowiec, lastryko, beton | 4 przy mogiłach (cokoły, tablice, destrukty) i 1 osobno |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | > 20 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Radońsku
Historia
Najwcześniejszą wzmiankę o istnieniu Radońska notujemy w 1432 roku. Od początku była to wieś sołecka wchodząca w skład klucza sypniewskiego. W 1695 roku mieszkańcy otrzymali prawo dożywotniej dzierżawy ziemi od Ludwiki Działyńskiej (właścicielki majątku Sypniewo). Reces uwłaszczeniowy z mieszkańcami zawarto w 1845.
Radońsk był jedną z najsilniej zdominowanych przez protestantów wsi - zarówno za czasów zaboru pruskiego, jak i w okresie międzywojennym. Pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o 85% ewangelików, a statystyki z 1938 wyszczególnia 72% obywateli narodowości niemieckiej. O istnieniu domu modlitwy, a zarazem szkoły ewangelickiej dowiadujemy się z wizytacji parafialnej z 1767. Nie do końca jasna jest przynależność parafialna Radońska odnośnie ewangelików. Katolicy "od zawsze" związani byli z parafią w Sypniewie. Ewangelicy podobno jeszcze w 1853 podlegali pod zbór w Więcborku, by potem przejść pod parafię ewangelicką w Starym Gronowie. Trochę to dziwne ponieważ Stare Gronowo to jedna z najstarszych parafii ewangelickich powstała w 1657. Według dostępnych danych statystycznych sąsiadujące Jazdrowo i Iłowo zostały przypisane do Sypniewa z chwilą ukonstytuowania się tam nowej parafii ewangelckiej w 1888, a Radońsk położony jeszcze dalej od Starego Gronowa nadal miał pod niego podlegać. Spis z 1910 przynosi jeszcze dziwniejszą informację, a mianowicie że Radońsk podlega pod Batorowo, które położone jest jeszcze dalej niż Stare Gronowo. Wobec faktu utworzenia w Iłowie filiału parafii ewangelickiej w Sypniewie w 1904 ta informacja jest kuriozalna. Musimy także wziąć pod uwagę fakt, że po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przebieg granicy-polsko niemieckiej zostawił macierzystą parafię w Starym Gronowie poza Polską, a zatem najprawdopodobniej mamy tutaj do czynienia z błędem i Radońsk również musiał najpóźniej w 1919 zostać przypisany do Sypniewa.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Amenda, Bettin, Boeck, Bromund, Borger, Bottcher, Golz, Jahnke, Kalinke, Knaak, Kohlmeyer, Komossa, Kriegel, Marquardt, Meyer, Mrozinski, Polskowski, Reetz, Rutkowski, Schauer, Schmidt, Schopinski, Schubinski, Stolp, Teske, Westphal, Wille, Winter
Nauczyciele w 1925: Gertruda Schewe
W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Świt (kowal)
Bibliografia:
- 2570 Wilhelmsbruch, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1941.
- E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 36.
- J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 523-524.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 136.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 487-488.
- Informacje o Radońsku na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/444,radonsk
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 10-11.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 50.
- Karta cmentarza, oprac. T. Swat, s. a. (prawdopodobnie koniec lat 80. XX w.)
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1189.
- A. Lambeck, Geschichte der Begründung und des Wachsthums der Reformation in Westpreußen, 1850, s. 165.
- W. Librowski, Repetytorium akt wizytacji kanonicznych dawnej Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Część 2, akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Zeszyt 1, sygnatury 1-20: akta z lat 1608-1767, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne", 1976, t. 32, s. 152.
- A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
- F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 284.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 42.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 434.
- M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, 2009, s. 147.