Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
brak cm na starych mapach |
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz położony w lesie na południowy zachód od centrum wsi przy leśnym trakcie prowadzącym w kierunku Zakrzewka. Stojąc na skrzyżowaniu dróg prowadzących w kierunkach na Iłowo, Lutowo i Wiśniewę wybieramy tę na Iłowo. Po ok. 220 metrach skręcamy w las i dalej prosto ok. 260 m. Cmentarz stoi przy trakcie po prawej stronie. Od wschodu sąsiaduje z drogą, którą dojechaliśmy, a z pozostałych stron z karczowiskiem.
Podstawowe informacje
Data założenia | p. XX w.* |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Stare Gronowo (od 1657). Od 1722 Stare Gronowo - Batorowo - Myśligoszcz |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,07 ha |
Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 195/5LP |
Kształt | zbliżony do kwadratu |
Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. T. Swat, s. a. |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, wchłonięcie przez las |
Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ VIb |
Data zamknięcia, likwidacji | ?, - |
[*] niestety cmentarz nie jest zaznaczony na żadnych starych mapach (Messtischblatt, Grossblatt, WIG). Nie ma go na mapie z 1893 ani na wszelkich innych. Bank Danych o Lasach informuje, że działka cmentarna należy do Nadleśnictwa Lutówko, a świerki wg danych z 2016 mają 101 lat. Pozwala to przypuszczać, że cmentarz mógł powstać ok. 1915 roku aczkolwiek nie mamy pewności, czy świerki nie zostały sadzone ileś lat po założeniu cmentarza.
Roślinność
Drzewa | sosna, świerk, … |
Krzewy | lilak, … |
Inne | … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny - krawędzie obsadzone świerkami.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 18 | I poł. XX w. | lastryko, beton | |
Mogiły ziemne | TAK | ? | ? | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 18 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
fot. Karta cmentarza, oprac. T. Swat, s. a. (prawdopodobnie k. lat. 80. XX w.)
Renowacja
Karta cmentarna z najprawdopodobniej końca lat 80. XX wieku wspomina, że tylko 1 mogiła jest dobrze utrzymana (na 10 znalezionych). Przeprowadzający inwentaryzacje wnioskował o likwidację cmentarza z pozostawieniem tablicy informacyjnej o charakterze tego miejsca. Współcześnie cmentarz połozony jest na terenie należącym do Nadleśnictwa Lutówko, które zapewne jest opiekunem cmentarza. Nie ma tam wcale śmieci, jedynie zużyte znicze. Również i w 2016 jedna z mogił obmurowanych wyróżniała się szczególną opieką.
Osadnictwo w Radońsku
Historia
Najwcześniejszą wzmiankę o istnieniu Radońska notujemy w 1432 roku. Od początku była to wieś sołecka wchodząca w skład klucza sypniewskiego. W 1695 roku mieszkańcy otrzymali prawo dożywotniej dzierżawy ziemi od Ludwiki Działyńskiej (właścicielki majątku Sypniewo). Reces uwłaszczeniowy z mieszkańcami zawarto w 1845.
Radońsk był jedną z najsilniej zdominowanych przez protestantów wsi - zarówno za czasów zaboru pruskiego, jak i w okresie międzywojennym. Pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o 85% ewangelików, a statystyki z 1938 wyszczególnia 72% obywateli narodowości niemieckiej. O istnieniu domu modlitwy, a zarazem szkoły ewangelickiej dowiadujemy się z wizytacji parafialnej z 1766. Nie do końca jasna jest przynależność parafialna Radońska odnośnie ewangelików. Katolicy "od zawsze" związani byli z parafią w Sypniewie. Ewangelicy podobno jeszcze w 1853 podlegali pod zbór w Więcborku, by potem przejść pod parafię ewangelicką w Starym Gronowie. Trochę to dziwne ponieważ Stare Gronowo to jedna z najstarszych parafii ewangelickich powstała w 1657. Według dostępnych danych statystycznych sąsiadujące Jazdrowo i Iłowo zostały przypisane do Sypniewa z chwilą ukonstytuowania się tam nowej parafii ewangelckiej w 1888, a Radońsk położony jeszcze dalej od Starego Gronowa nadal miał pod niego podlegać. Spis z 1910 przynosi jeszcze dziwniejszą informację, a mianowicie że Radońsk podlega pod Batorowo, które położone jest jeszcze dalej niż Stare Gronowo. Wobec faktu utworzenia w Iłowie filiału parafii ewangelickiej w Sypniewie w 1904 ta informacja jest kuriozalna. Musimy także wziąć pod uwagę fakt, że po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przebieg granicy-polsko niemieckiej zostawił macierzystą parafię w Starym Gronowie poza Polską, a zatem najprawdopodobniej mamy tutaj do czynienia z błędem i Radońsk również musiał najpóźniej w 1919 zostać przypisany do Sypniewa.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Amenda, Bettin, Boeck, Bromund, Borger, Bottcher, Golz, Jahnke, Kalinke, Knaak, Kohlmeyer, Komossa, Kriegel, Marquardt, Meyer, Mrozinski, Polskowski, Reetz, Rutkowski, Schauer, Schmidt, Schopinski, Schubinski, Stolp, Teske, Westphal, Wille, Winter
Nauczyciele w 1925: Gertruda Schewe
W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Świt (kowal)
Bibliografia:
- E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 36.
- J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 523-524.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 136.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 487-488.
- Informacje o Radońsku na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/444,radonsk
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 10-11.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 50.
- Karta cmentarza, oprac. T. Swat, s. a. (prawdopodobnie koniec lat 80. XX w.)
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1189.
- A. Lambeck, Geschichte der Begründung und des Wachsthums der Reformation in Westpreußen, 1850, s. 165.
- W. Librowski, Repetytorium akt wizytacji kanonicznych dawnej Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Część 2, akta przechowywane w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Zeszyt 1, sygnatury 1-20: akta z lat 1608-1767, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne", 1976, t. 32, s. 152.
- A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
- F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 284.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 42.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 434.
- M. Wojciechowski, Powiat sępoleński w latach 1920-1939, 2009, s. 147.