Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony był naprzeciwko kościoła. Na mapie z 1893 sięga aż do terenu dzisiejszej ulicy oddzielającej część rekreacyjną od rancza, na mapie z 1911 mieścił się od krawędzi pastorówki bliżej kościoła do mniej więcej połowy kościoła, a na szerokość drzewa stojącego pośrodku terenu rekreacyjnego. Współcześnie znajduje się tu teren rekreacyjny - 2 boiska i dawna szkoła ewangelicka.
Podstawowe informacje
| Data założenia | XVIII w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Debionek-Radzicz (od 1911), Sadki-Dębionek-Radzicz (1870-1911), Dębionek-Radzicz (1863-1870), Łobżenica (przed 1863). Kościół istniał już w XVII w. rozebrany w 1719 |
| Status | nieistniejący |
| Powierzchnia | ~ 0,15 - 0,25 ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 222/4 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | - |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | ZLIKWIDOWANY i NIEUPAMIĘTNIONY, Typ Ia |
| Data zamknięcia, likwidacji | przed 1920, ? |
Roślinność
| Drzewa | … |
| Krzewy | - |
| Inne | trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza nieznany.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | - | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o osobach zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Sławomir Sikorski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
Renowacja
Biorąc pod uwagę mapy z 1893 i 1911 oraz budynek szkoły prawdopodobnie cmentarz musiał zostać okrojony albo przestał służyć wraz z budową szkoły w 1908. Porównując jego obszar z mapą z 1911 widzimy, że na jego miejscu mamy dziś trawiaste boisko do piłki nożnej.
Osadnictwo w Radziczu
Historia
Historycy nie utożsamiają współczesnego Radzicza z wymienianymi w 1288 r Radzicami zatem pierwsze wzmianki pochodzą z I poł. XVI w. Była to wieś szlachecka, której właścicielami w latach 1534-1618 były rody Borzymowskich, Radzickich i Mościborskich. Dzieliły między siebie części Radzicza. Pierwsi osadnicy niemieccy napływają w 1645 za sprawą wojewody kaliskiego Zygmunta Grudzińskiego. Sam Grudziński był protestantem choć na łożu śmierci przeszedł na katolicyzm. Wiadomo, że już wtedy pośród nowych przybyszy był nauczyciel sprawujący funkcję kaznodziei. Dom modlitwy został rozebrany w 1719 r. na fali kontrreformacji aczkolwiek później w bliżej nieokreślonym czasie musiano utworzyć nowy względnie szkoła pełniła rolę kaplicy gdyż z 1772 pochodzą wzmianki o domu modlitwy. Oficjalne struktury kościoła ewangelickiego pojawiły się w 1863. Oddzielono wtedy Radzicz z Dębionkiem od macierzystej parafii w Łobżenicy tworząc nową parafię. Kościół wzniesiono w 1868, a w 1870 do gminy ewangelickiej przyłączono Sadki i w ten sposób utworzono parafię Sadki-Dębionek-Radzicz. Na usamodzielnienie się od Sadek Dąbionek-Radzicz czekał do 1911.
Miejscowość w przytłaczającej większości zamieszkiwana była przez ewangelików. Dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę część Niemców wyjechała sprzedając gospodarstwa Polakom. W 1921 Radzicz liczył 68% protestantów. Tradycje szkolne sięgają czasów sprowadzenia pierwszych kolonistów niemieckich. Pośród nauczycieli wyróżniała się rodzina Henning, która nauczała w Radziczu w latach 1770-1901. Zapiski mówią o budynku szkoły w 1825. Nową stojącą do dziś wybudowano w 1908. Wspomnieć należy też epidemię cholery z lat 60. XIX w.
Wieś uchodziła za rozwiniętą gospodarczo. Oprócz młyna istniała mleczarnia (1896), stacja wyrzyskiej kolejki dojazdowej (1900), gorzelnia (1902), a diakoniski prowadziły tu swój przytułek (1908). Osadnicy pochodzili głównie z Pomorza Zachodniego i Śląska. W 1902 część terenów wykupiła komisja osadnicza. W 1945 mieszkało 733 mieszkańców w 129 domach.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Abraham, Beyer, Bigalke, Bohm, Butzki, Borger, Dewitz, Dittmann, Flemming, Frase, Gebler, Gehrke, Geske, Guse, Harau, Hilgendorf, Juchau, Karatz, Knaak, Kolander, Kramer, Krause, Krawiecki, Krienke, Kruger, Kopp, Lange, Latanowicz, Ludtke, Marwitz, Mautey, Neufeldt, Placzek, Rammelt, Rux, Schallon, Scharping, Schauer, Schultz, Schulke, Thews, Wacholz, Walz, Wegner, Weihs, Weiss, Werner, Wissotzki, Wojtalewicz
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Bigalke (rzeźnik), Bloch (artykuły kolonialne), Bolter (właściciel ziemski), Butzke (właściciel ziemski), Fenske (właściciel ziemski, młyn), Folker (stolarz), Frase (kowal, krawiec), Guse (właściciel ziemski), Krinke (właściciel ziemski, zajazd), Kroll (kowal), Kronein (zajazd), Lange (akuszerka), Marwitz (właściciel ziemski, młyn), Rzechtalski (szewc), Schulze (właściciel ziemski), Wall (galanteria)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Bigalke (piekarz), Kataschinski (młyn), Messmer (siodlarz, ślusarz, tapeciarz), Schenkel (zajazd, sklep), Schmiede (kowal)
Lista mieszkańców z końca 1944 r. zawiera następujące nazwiska: Battich, Berndt, Borger, Bolter, Bigalke, Butzke, Bredlak, Erdmann, Fenske, Gatzke, Gehrke, Geske, Grohl, Guse, Hampel, Hinz, Janke, Jankowski, Juchhatz, Kison, Knaak, Kopp, Kolander, Krienke, Kroll, Krugel, Kruger, Laube, Ludtke, Mahling, Manthey, Meyer, Monlkentin, Muller, Popowski, Prill, Rehbein, Rux, Ristau, Ronz, Schmidt, Tabatt, Tessmer, Wachholz, Wahl, Walz, Wegner, Werner, Wrase
sołtysi: Wegner, Zempel, Kopp, Fenske, Malak, Roloff, Schmidt, Wachholz, Guse
nauczyciele: Kundl, 1770-1901 Hennongowie, Schoneich, Hepke, Holz, Ristau który zginął w Festung Breslau
Bibliografia:
- 2870 Sadke, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1911.
- Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 95.
- S. Kamosiński, Współmieszkańcy - Polacy i Niemcy w gminie Sadki, "Promocje kujawsko-pomorskie", 2002, nr 11-12 (120), s. 42-43.
- Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, nakło-Wyrzysk: Wydział Powiatowy w Wyrzysku, 1926, s. 103.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1439.
- A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 341-346.
- Plan Odnowy Miejscowości Radzicz, 2011, http://www.bip.sadki.lo.pl/?app=uchwaly&nid=2155
- Radzicz w Polonia Maior Fontes
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 122.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 462.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 158-159.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 324.