Cmentarz ewangelicki rodowy - Antoniewo (Kałęczyn)

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w polu, w odległości ok. 60 metrów od szosy, naprzeciwko gospodarstwa nr 16.

Podstawowe informacje

Data założenia	XIX w.
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Nieszawa (od 1838 r.)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,06 ha
Nr działki	niewyodrębniona, na terenie 24
Kształt	kwadrat
Najstarszy zachowany nagrobek	1858
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	zaoranie cmentarza, śmieci
Stan zachowania	BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia	?, ?

Roślinność

Drzewa	-
Krzewy	grochodrzew, …
Inne	trawa

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza zatarty. Brak informacji o istnieniu alei. Przed wycięciem drzew rosły tu akacje.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane z postumentem	NIE	-	-	-	-
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	1	1858?	żeliwo	tylko tablica żeliwa
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	2	?	piaskowiec, beton	resztki postumentów
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	TAK	2	?	piaskowiec, beton	resztki 2 rozbitych płyt
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	5 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	rozebrany
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	TAK	1	?	drewno	resztka krzyża cmentarnego

Na cmentarzu spoczywa m. in. żona właściciela majątku Przywieczerzyn, Amelia Jaxa-Kwiatkowska z domu Kitzmann (córka właścicieli Kałęczyna i poprzednich właścicieli Przywieczerzyna).

Inskrypcje

---

Galeria zdjęć

fot. Józef Nowakowski, 2017

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

---

Renowacja

Nie przeprowadzono.W 2017 roku właściciel pola postanowił zaorać cmentarz. Dzięki panu Józefowi Nowakowskiemu, nauczycielowi z Bądkowa, nie doszło do całkowitego zniszczenia naziemnej warstwy miejsca pochówku. Po wycięciu drzew i większości krzaków i rozpoczęciu orania na światło dzienne wyszła żeliwna tablica wystawiona na pamiątkę żony Dominika Jaxy Kwiatkowskiego (właściciel majątku Przywieczerzyn), Amelli z domu Kitzmann (córka właścicieli majątku Kałęczyn i poprzednich właścicieli majątku Przywieczerzyn).

---

Osadnictwo w Antoniewie (dawn. Kałęczyn)

Historia

Zarys historii Antoniewa opracowany przez Pana Józefa Nowakowskiego

To obecnie niewielka, licząca zaledwie 42 mieszkańców¹ sołecka wieś w gminie i parafii Bądkowo, nosząca w początkach swego istnienia nazwę Kałęczyn, znacznie rzadziej Kawęczyn lub Chrząszczewo. Od początku XVI wieku wieś Kałęczyn była wzmiankowana wielokrotnie w MHDW², co pozwala między innymi prześledzić ewolucję zmian łacińskiej nazwy tej miejscowości. Tylko w okresie od 1527 do 1598 r. w aktach wizytacji widnieje jako: Calaczino, Kalięczino, Kalączino, Calączino, Kalaczino, Caleczino, Kałeczyno i Kaleczyno.
Po raz pierwszy w dokumentach pojawia się jako Calancyno w parafii Bantkowo w roku 1489 w lustracji poradlnego i rejestrze łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego: 3 mansi possesionati, ex qui bus census per 20 gr, solvitur, item deserti 4 mansi, premium 1³. W XVI w. kapituła włocławska przekazała te dobra Sylwestrowi Kretkowskiemu. W latach 1560-1582 wieś należała do Feliksa Chrząszczewskiego⁴. Wieś pozostawała w posiadaniu Chrząszczewskich aż do końca XVIII w. W roku 1789 wieś należała do braci Dyonizego i Leonarda. To dlatego jak należy sądzić, od nazwiska ówczesnych właścicieli, wieś nazywano też Chrząszczewo.
W 1634 roku, według rejestru podymnego, należąca do Chrząszczewskiego wieś Kalęczyno miała 6 dymów, z których opłacano 9 florenów podatku, ale w 1662 były tu już tylko 4 dymy, zaś w 1775 roku 5 dymów⁵. W 1674 według rejestru pogłównego wieś zamieszkiwało zaledwie 6 plebejuszy (opłacano 6 florenów podatku), natomiast w 1779 roku było tu 43 mieszkańców⁶. Jako Kałenczyno znajduje się na mapie sporządzonej w 1790 roku przez Karola Pertheesa, na której wyraźnie zaznaczono usytuowanie wsi nad Bachorzą, przy drodze łączącej tę wieś z Wysocinem. Kałęczyn był wymieniany w połowie XIX w. przy opisach trasy przebiegu kanału Bachorze, wykopanie którego rozpoczęto jeszcze w roku 1827, a wznowiono w 1857. Stąd wiadomo, że na odcinku miedzy wsiami Kałęczyn, a Lekarzewice przypadała najmniejsza szerokość Bachorzy, wynosząca zaledwie 35 prętów, podczas gdy najszersza między sąsiednią wsią Michałowo i Bronisław aż 82 pręty⁷. W 1881 r., w spisie majątków ziemskich powiatu nieszawskiego wieś Kałęczyn mająca 372 morgi nowopolskie była własnością Albrechta⁸. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podano, że pod koniec XIX w. była to wieś i folwark w powiecie nieszawskim, w gminie i parafii Bądkowo, oddalone od Włocławka i Wisły 14 wiorst. Obszar folwarku wynosił wówczas 362 mórg, z tego grunta orne i ogrody stanowiły mórg 308, łąki mórg 11, pastwiska mórg 27, lasy mórg 7, zaś nieużytki i place mórg 9. Były tu 4 budynki murowane i 4 drewniane, a przez południowa stronę tej wsi przepływał kanał Bachorze⁹. Na początku XIX wieku posiadała go ewangelicka rodzina Kitzmann, spowinowacona po kądzieli z rodzinami Kunkel i Gregor¹⁰ (znanymi nam z pobliskiej Bachórki). W latach 80. XIX wieku Kałęczyn był już w rękach rodziny Albrecht. To w niewielkim Kałęczynie urodził się w 1884 r. Karol Wilhelm Albrecht, z zawodu cukiernik, który podczas I wojny światowej w Warszawie założył słynną kawiarnię „Mała Ziemiańska”, która w okresie międzywojennym stała się popularnym miejscem spotkań artystów i literatów¹¹.
Nie udało się póki co ustalić kiedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa Antoniewo i z jakim Antonim (być może synem któregoś z właścicieli lub dzierżawców Kałęczyna) należałoby ją powiązać. Od początku XX wieku obydwie nazwy miejscowości: Antoniewo i Kałęczyn były używane nie tylko zwyczajowo przez zamieszkujących te wsie mieszkańców, ale obydwie stanowiły już urzędowe, a więc oficjalne nazwy. Potwierdzenie tego stanu rzeczy znajdujemy w opracowaniu ks. F. Buchalskiego, poświęconym dziejom kościoła i parafii w Bądkowie, gdzie w wykazie osób ofiarujących pieniądze na rozbudowę parafialnej świątyni wymienione zostały nazwiska 9 mieszkańców Antoniewa oraz 5 mieszkańców Kałęczyna. Antoniewo i Kałęczyn jako dwie różne wsie leżące w gminie Bądkowo w powiecie nieszawskim i województwie warszawskim widnieją też w skorowidzu miejscowości II Rzeczypospolitej oraz Skorowidzu miejscowości województwa pomorskiego z 1938 roku. W 1935 r. w wykazie gromad gminy Bądkowo gromadę Antoniewo tworzyły: wieś Antoniewo, wieś Kałęczyn, Kałęczyn nr 1, i folwark Kałęczyn¹². W 1948 r. po utworzeniu gromad jako jednostek podziału gmin, gromadę Antoniewo tworzyły dwie wsie: Antoniewo i Kałęczyn. W późniejszym czasie w dokumentach widnieje już tylko Antoniewo, zaś Kałęczyn stał się miejscowością o charakterze zwyczajowym. Jeszcze na mapie z 1975 roku widnieją obydwie miejscowości, ale dziś, choć w świadomości mieszkańców nazwa Kałęczyn jeszcze funkcjonuje, zwłaszcza u starszego pokolenia, to oficjalnie urzędową nazwą jest już tylko Antoniewo. Stało się tak w 2009 r. gdy Kałęczyn, starszy historycznie został włączony do dużo młodszej miejscowości Antoniewo, podobnie jak pobliska Bachórka sięgająca swymi początkami XIV wieku, włączona do Kryńska powstałego w połowie XIX wieku¹³

Przypisy do zarysu historii Antoniewa

1. http://www.polskawliczbach.pl/gmina_Badkowo (na podstawie danych GUS)

2. Librowski S., Monumenta Historica Dioecesis Wladislaviensis, Włocłwek 1881-1912, T.1-25.

3. Senkowski J., Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, [w:] Teki Archiwalne 1961, nr n7, W-wa 1961, s.109.

4. M. Borucki, Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek, 1882, s. 142-143; Pawiński A., Źródla dziejowe T.XIII. Wielkopolska T.II, Polska XVI wieku pod względem gospodarczo=statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego. W-wa 1983, s. 7.

5. Podymne – początkowo danina prawa książęcego, występująca w średniowieczu głównie na Mazowszu i Kujawach pobierana od domu mieszkalnego (dymu), później stały podatek od domu mieszkalnego wprowadzony w 1629, płacony przez mieszczan, chłopów i szlachtę zagrodową. Jego wysokość zależna była od wielkości budynku jak i miasta. Od 1775 pobierano podymne od każdego komina na dachu, a miasta i wsie podzielono na klasy, o zróżnicowanych stawkach. Podatek zlikwidowany wraz z upadkiem Rzeczypospolitej po trzecim rozbiorze. Patrz: Guldon R., Guldon Z., Rejestr podymnego województwa brzesko-kujawskiego z 1634 roku. BTN – Prace Wydziału Nauk humanistycznych – Seria C nr 13, W-wa – Poznań 1973, s.217.

6. Guldon R., Guldon Z., Rejestr podymnego województwa brzesko-kujawskiego z 1674 roku. BTN – Prace Wydziału Nauk humanistycznych – Seria C nr 18, W-wa – Poznań 1976, s.168, 182

7. Staropolska miara długości. Pręt polski = 15 stóp czyli 4,22 m, pręt pruski = 12 stóp czyli 3,76 m, Jako miara powierzchni pręt = 1/12 łanu, ok. 1,5 ha. Patrz: M. Borucki, op. cit., s. 330, 331.

8. M. Borucki, op. cit., Włocławek, 1882, s. 367.

9. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 718.

10. Informacje od Pana Roberta Kunkla.

11. Biogram Karola Wilhelma Albrechta, http://www.polacyzwyboru.pl/bohaterowie/biogramy/karol-wilhelm-albrecht

12. Warszawski Dziennik Wojewódzki : dla obszaru Województwa Warszawskiego. 1935, nr 26, s.663. Patrz też: Bystrzycki T., (red.) Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, (1933?), s. 44, 654; Wyczyński F., Skorowidz miejscowości województwa pomorskiego. W-wa 1938. s.23, 52.

13. Uchwała Rady Gminy Bądkowo nr XXI-122/2009 z dnia 20 lutego 2009 r. o zniesieniu urzędowych nazw miejscowości.

Według pierwszego spisu powszechnego z 1921 w Kałęczynie nie mieszkały żadne osoby wiary ewangelickiej.

Ludzie

Georg Adalbert Kunkel ożenił się w Rostrzębowie pod Kcynią z kobietą z domu Gregor. Posiadali 5 dzieci, w tym:
1) Anna Kunkel (1773 - ?) - wyszła za mąż za Stefana Kitzmanna, właściciela Przywieczerzyna i Kałęczyna
2) Piotr Kunkel (1781 - ?)- właściciel Dąbrówki

Ad 1)
Z małżeństwa Anny Kunkel i Stefana Kitzmanna pochodzą przynajmniej 2 dzieci
- Amelia Julia Kitzmann (1806-1858), która wyszła za mąż za Dominika Jaxę-Kwiatkowskiego i pochowana została w Kałęczynie.
- Anna Augusta Kitzmann, która wyszła za mąż w 1830 za Pawła Kunkla, syna Piotra, patrz 2), tenże został założycielem linii mazowieckiej rodu Kunkel, z której pochodzi Pan Robert Kunkel udzielający nam cennych informacji.

---

Bibliografia:

1. P38 S27 Osięciny, 1:25 000, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936.
2. Antoniewo albo Kałęczyn Cmentarz … znowu, [w:] "…Byłem i widziałem…", 29.09.2012
3. APT Włocławek, Księgi metrykalne Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Nieszawie, sygn. 394/D, zgony z 1858, wpis nr 128.
4. Informacje od Pana Roberta Kunkla.
5. Informacje od Pana Józefa Nowakowskiego.
6. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 96.

---

Lapidaria » powiat aleksandrowski » gmina Bądkowo » Antoniewo (Kałęczyn)