Cmentarz ewangelicki rodowy - Borówki

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w lesie ok. 170 m. w linii prostej na północy zachód od dawnego dworu w Borówkach. Bardzo trudno opisać dokładnie drogę do niego gdyż las, w którym się znajduje to po części obszar mokradeł.

Podstawowe informacje

Data założenia	1907-1909
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Obodowo-Sośno (od 1890), Sępólno Krajeńskie (1773-1890)
Status	nieczynny
Powierzchnia	?
Nr działki	nie wyodrębniono, na terenie 114/3/LP
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1907-1909
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	śmieci, dewastacja
Stan zachowania	BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

Roślinność

Drzewa	olcha, klon, …
Krzewy	…
Inne	bluszcz, paproć, trawa

Układ cmentarza częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	TAK	1	1907-1910	cegła, kamień, …	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	1	1907-1910	?	pomnik Nike z Samotraki bez kończyn
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	1 stanowisko
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	TAK	-	1907-1910	kamień	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Krzyż	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Na cmentarzu pochowano członków rodu Heinrich, właścicieli folwarku Borówki

Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2015; fot. Joanna Zarzycka-Streitfeld, 2011;

Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

fot. Joanna Zarzycka-Streitfeld, 2011

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

Renowacja

Nie przeprowadzono. Cmentarz jest rozszabrowany i zdewastowany. Pomnik to pozostałość Nike z Samotraki, który ufundowała Margarete Tepper von Trzeboń-Ferguson dla upamiętnienia swojej córki Charlotte, która zmarła pomiędzy 1908, a 1910 rokiem. W latrach 80. XX w. wnuk Margarete Bernd, syn Gerda brata Charalotty odwiedził wraz ze swoją matką cmentarz. Już tedy brakowało głowy i ramion. U podstawy pomnika był element z napisem Sieg, Wahrheit, Gute, Liebe, Schonheit. Był także jeszcze jeden napis, który Bernd określił jako nawiązanie do Wandrers Nachtlied Goethego, utworu poetyckiego z 1780 roku. W 1815 Franciszek Schubert skomponował muzykę.
Na cmentarzu na pewno pochowano:
Charlotte Heinrich (ok. 1890 - 1908-10)
Margarete Heinrich z domu Trepper von Trzeboń-Ferguson (1868-1945)

Osadnictwo w Borówkach

Historia

Borówki zarówno dziś jak i w przeszłości powiązane są z Przepałkowem. Obecnie Borówki są osadą wchodząca w skład sołectwa Przepałkowo, a w XIX wieku oby dwie posiadłości posiadały wspólnych właścicieli. Była to rodzina Tepper von Trzeboń-Ferguson, która pojawiła się na ziemiach polskich pod koniec XVII wieku za panowania Augusta Mocnego. Tepperowie wywodzili się z Marchii Brandenburskiej. Peter Tepper z braku potomka w linii męskiej adoptował szkota o nazwisku Ferguson. Jego przybrany syn również Peter otrzymał indygenat w 1790 czyli tytuł szlachecki dla obcokrajowców. Był najbogatszym bankierem końca XVIII wieku. Jeden z potomków Petera Teppera-Fegusona nabył majątek Trzeboń, który stał się ich fideikomisem. Kolejny zstępny Heinrich Sigmund (1796-1867) otrzymał od króla pruskiego w 1861 pozwolenie na nazwisko Tepper von Trzeboń-Ferguson. Jego córka Albertyna (1833-1890) wychodzi za mąż za Georga Kunowskiego, który od 1857 był właścicielem Przepałkowa. Odtąd familia związana jest z tą miejscowością. Najwyraźniej rodzinie zależało na posiadłości w tym rejonie gdyż najstarszy syn Heinricha, Adolf staje się właścicielem Borówek. Jako, że jest to pierwsza informacja o tym majątku zatem być może został założony w okolicach 1867 poprzez oddzielenie od Przepałkowa. Tepperowie sprzedali Przepałkowo najpóźniej w 1872 tymczasem wspomniany Adolf żeni się z mającą żydowskie pochodzenie Valerią Schelsinger. Ze związku rodzi się córka Margarete (1868-1945), która ukończyła szkołę artystyczną w Paryżu. W 1889 wyszła za mąż za lekarza wojskowego Hermanna Heinricha. Mają dwoje dzieci Charlotte i Gerda. Ze wspomnień syna Gerda wynika, że gdy Charlotte miała 18 lat zakochała się w studencie prawa Erneście. Para zaręczyła się jednak Ernest nagle zachorował na tyfus. Pomimo zakazu kontaktu podczas choroby Charlotte odwiedziła Ernesta i zaraziła się tyfusem. Niestety zmarła między 1908 a 1910 rokiem. Najprawdopodobniej cmentarz rodowy został założony z powodu śmierci ukochanej córki. Hermann nigdy nie wybaczył Margarecie i wyjechał do Berlina, a ona zamknęła się w swojej pracowni i do końca życia malowała. Podobno codziennie urządzała sobie spacer na cmentarz.
Borówki w latach 80. XIX w. liczyły 66% protestantów. Z czasem na folwarku osiedlali się Polacy. W pierwszym spisie powszechnym zanotowano tylko 8 ewangelików na 103 mieszkańców. Syn Gerd Heinrich (1896-1984) figuruje jako właściciel już w 1909. Zapewne wówczas opuścił ich ojciec jednak nie wiadomo czy piętnastolatek mógłby być prawnie właścicielem majątku. Był światowej sławy biologiem, odkrywcą nowych gatunków ptaków i owadów. Pod koniec II wojny Margarete dostała wylewu. Zawieziono ją do szpitala w Bydgoszczy gdzie pozostawała bez opieki z powodu paniki przed wejściem Armii Czerwonej. Ostatecznie miejscowy lekarz zlecił podanie śmiertelnego zastrzyku. Pochowano ją w Borówkach obok córki. Trumnę nieśli angielscy jeńcy.
Syn Gerda Bernd Heinrich (ur. 1940), emerytowany profesor biologii odwiedził Borówki i cmentarz w latach 80. XX w. Jego matką była miejscowa kobieta.

Ludzie

Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Bleck, Losch, Schewe, Swinarski, Tomowski, Weiland, Zimmermann

Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska:

Bibliografia:

P35 S25 B SĘPÓLNO, Mapa Szczegółowa Polski 1: 25 000, WIG, 1935
Biogram Bernda Heinricha w Wikipedii, https://en.wikipedia.org/wiki/Bernd_Heinrich
Biogram Gerda Heinricha w Wikipedii, https://pl.wikipedia.org/wiki/Gerd_Heinrich
F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 130-131.
Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1885 und anderer amtlicher Quellen, 1887, s. 172-173.
Gothaisches genealogisches Taschenbuch der briefadeligen Häuser, 1913, s. 798.
Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 12-13.
Handbuch des preußischen Adels, t. I, 1892, s. 568, 570.
A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 492-494.
B. Heinrich, Snoring Bird. My Family's Journey Through a Century of Biology, 2007.
Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 468.
Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1203.
Plan Rozwoju Miejscowości Przepałkowo, 2011, http://www.bip.sosno.lo.pl/?bip_id=3486&cid=196
Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 174.
F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 296, 303.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11 Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 105.
Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Sośno, 2008, s. 28, http://www.bip.sosno.lo.pl/?bip_id=1700&cid=208
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 321.
Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 96-97.

Lapidaria » powiat sepoleński » gmina Sośno » Borówki

wersja strony: 1, ostatnia edycja: 24 Jan 2016 11:17

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego