Cmentarz ewangelicki rodowy - Chrząstowo (gm. Nakło nad Notecią)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

gernheim.JPG

Opis cmentarza

polny.png chronione.png rodowy.png
Położenie

Cmentarz położony na polu, nieco ponad 100 m. od drogi wojewódzkiej nr 241. Jadąc z Nakła w stronę Mroczy widzimy go po lewej stronie. Znajduje się na północnym skraju wsi, ok. 170 m. za rozwidleniem w stronę Małocina. Od północnego zachodu, zachodu i południa ograniczony małym laskiem (nie zajmuje całej powierzchni zielonej), od strony wschodniej polem uprawnym. Prowadzi do niego droga gruntowa przechodząca w aleję.

Podstawowe informacje
Data założenia 1865 r.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Nakło nad Notecią
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,17 ha
Nr działki nie wyodrębniona, na terenie nr 60
Kształt kwadrat
Najstarszy zachowany nagrobek 1865 r.
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania PRZECIĘTNY, Typ VI
Data zamknięcia, likwidacji 1945, -
Roślinność
Drzewa dąb, klon, …
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, pokrzywy, bluszcz, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Aleja klonowa (nie jest starodrzewiem). Układ cmentarza czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obejścia NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Postumenty TAK 3 II poł. XIX w. - I poł. XX w. piaskowiec, beton, kamień polny, granit -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 3
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 1 II poł. XX w. drewno krzyż

Na cmentarzu spoczywają właściciele majątku Chrząstowo: gen. Carl Gustav Hartwig von Naso (1803-1865) wraz z małżonką (brak nagrobka), Albert Gohlke wraz z małżonką Anną z Falkenbergów i swoimi rodzicami Karlem Ferdinandem Gohlke i Marią Louisą z Falkenbergów, a także bliżej nieznani Heinrich Jesse i Gustaw Dalke.
Generał Carl Gustav Hartwig był adoptowanym synem bezdzietnego Friedricha Wilhelma von Naso. Karierę wojskową spędził jako adiutant oraz major 2 regimentu kirazjerów.

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8

Renowacja

Nie przeprowadzono. Nagrobki nie są w zadowalającym stanie. Jeden wymaga ustawienia, a te z kamienia polnego wyczyszczenia i poprawy napisów. Znicze pod krzyżem świadczą o tym, że cmentarz jest miejscem odwiedzanym.


Osadnictwo w Chrząstowie.

Historia

Dzieje miejscowości sięgają 1328 r. Jej nazwa pochodzi od nazwiska rodu Chrząstowskich. Przez cały czas była dobrem szlacheckim, a jej właścicielami oprócz Chrząstowskich były rodziny Grabieńskich, Samostrzelskich, Wałdowskich, Małachowskich, Goetzendorf-Grabowskich. Z zapisków wynika, że w połowie XIX w. właścicielem dworu był gen. Carl Gustav Hartwig von Naso, który zmarł w 1865 r. Jest to data założenia odwiedzonego przez nas cmentarza rodowego, na którym generał spoczywa wraz z małżonką, która w 1868 r. sprzedała majątek Albertowi Gohlke. Nowy właściciel miał wyjątkową żyłkę do interesu, nie bał się innowacji w rolnictwie i z rozmachem realizował zaplanowane inwestycje. Zawdzięczamy jemu wybudowanie szosy z Nakła do Mroczy, którą transportowano cegły wytwarzane na terenie jego folwarku, ziemniaki do gorzelni w Kosowie (opisanym wczoraj), a przede wszystkim buraki do zbudowanej w 1881 r. cukrowni w Nakle. Gohlke był jednym z jej założycieli. By ułatwić transport buraków zainicjował budowę wyrzyskiej kolei wąskotorowej, która transportowała surowiec z całej okolicy. Na polu stosował nowoczesne techniki melioracyjne, a także nawozy sztuczne. Ziemię orał pierwszym w okolicy pługiem parowym. Właściciel umiera w 1901 r. przepisując nieco wcześniej majątek na najmłodszą córkę Friede i zięcia pułkownika artylerii Wilhelma Gerstenberga stacjonującego w Bydgoszczy. Pozostawia mu w spadku wzorcowo zarządzany folwark z dworem, wielokrotnie nagradzany medalami na ówczesnych targach rolniczych. Pułkownik został zwolniony z służby wojskowej w 1910 r., do tego czasu folwarkiem administrował Emil Pfeiffer. Przez cały czas rozbudowywano infrastrukturę folwarczną. Zbudowano m. in. mleczarnię. Uzyskano także nowe wydajniejsze odmiany jęczmienia i żyta.
W niepodległej Polsce władze nie były przychylnie nastawione do niemieckiego właściciela i zmniejszyły majątek przeznaczając część ziemi pod parcelację na chłopskie gospodarstwa. Mimo to folwark z sukcesami działał nadal. W czasie II wojny światowej nie ucierpiał wcale. Niemniej jednak trzeba tu wspomnieć, iż wówczas do pracy wykorzystywani byli Polacy przetrzymywani w pobliskim obozie w Potulicach lub też umieszczeni w prymitywnych barakach na terenie folwarku. Warunki pracy i bytowania były bardzo złe. Od stycznia 1945 r. do 1949 miejsce wyzwolonych Polaków zajęli Niemcy z okolicy, którym przyszło tam pracować w równie fatalnych warunkach. Ostatni właściciele zginęli podczas ucieczki do Niemiec. Medale i inne wartościowe rzeczy przepadły. Od początku lat 50. XX w. Chrząstowo funkcjonuje jako PGR, w którym utworzono Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin zaś od 1970 do dziś jako Stacja Doświadczalna Oceny Odmian.

Spis ludności z 1881 r. informuje, że ewangelicy stanowili 53% mieszkańców wsi. Niepokojący wydaje się być ówczesny odsetek analfabetów, aż 38%. Tłumaczyć to może jedynie odległość od szkoły w Nakle gdyż w Chrząstowie placówki edukacyjnej nie było. Macierzysta parafia znajdowała się w Nakle. Opracowania wspominają także o nabożeństwach odbywających się w Chrząstowie w domach prywatnych (czyżby we dworze?) Po odzyskaniu niepodległości liczba ewangelików gwałtownie zmalała. W 1921 r. było ich nieco ponad 10%.

Ludzie


Bibliografia:

  1. 2871 Nakel a. d. Netze, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. P. Antonkiewicz, Coraz mniej śladów i pamięci, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 28.10.2010 r. comp.jpg [dostęp: 01.08.2014]
  3. Chrząstowo na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/952/Chrzastowo/ [dostęp: 01.08.2014]
  4. S. Łaniecki, Pan z folwarku z gospodarską ręką, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 16.12.2013 r. comp.jpg [dostęp: 13.08.2014]
  5. S. Łaniecki, Polski los i niemiecka niedola, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 23.03.2007 r. comp.jpg [dostęp: 13.08.2014]
  6. H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 321-327.
  7. Rys historyczny SDOO w Chrząstowie, http://www.chrzastowo.coboru.pl/info.aspx [dostep: 19.08.2014]
  8. E. Seyfert, Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, Leipzig: Reichenbach'sche Verlagsbuchhandlung, 1913, s. 256-257. comp.jpg
  9. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 123. comp.jpg
  10. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. I, s. 653. comp.jpg
  11. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 224-227. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License