Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
| brak cm na mapie |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w północno-zachodniej części parku dworskiego, na północ od jeziora parkowego, tuż przy murze. Dokładne miejsce wskazują fundamenty pola grobowego - o ile to właśnie po nim pozostałości. Ze wszystkich stron sąsiaduje z roślinnością parkową.
Podstawowe informacje
| Data założenia | 1883? |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Sadki (od 1870), Dębionek-Radzicz (1862-1870), przed 1862 Łobżenica |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ? |
| Nr działki | na terenie działki nr 169 |
| Kształt | ? |
| Najstarszy zachowany nagrobek | - |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | - |
| Stan zachowania | LIKWIDACJA BEZ ZMIANY FUNKCJI, Typ Ib |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, lata 70. XX w. |
Roślinność
| Drzewa | klon,… |
| Krzewy | … |
| Inne | trawa, bluszcz, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieznany.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | TAK | 1 | ? | cegła | fundamenty pola grobowego |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 1 stanowisko | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Na cmentarzu pochowano członków rodziny Martini, właścicieli majątku w latach 1857-1945.
Inskrypcje
Nie znaleziono
Galeria zdjęć
fot. Sławomir Sikorski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
Renowacja
Nagrobki zostały zlikwidowane w latach 70. XX w. Nie wiadomo nic o ekshumacji prochów osób tam pochowanych. Jedyną pozostałością są fundamenty pola grobowego.
Osadnictwo w Dębowie
Historia
Pierwotnie własność klasztoru w Byszewie, wymieniana w 1288 r. Już w 1372 istniała parafia katolicka. Wtedy wieś miała dwóch właścicieli, klasztor oraz Sędzioja Pałukę (fundatora kościoła). Wieś w okresie staropolskim często zmieniała właścicieli i dzierżawców. Byli nimi m. in. Jan Zaremba, rodzina Latalskich, Krotoskich, Dembińskich, Wałdowskich i Broniewskich, w rękach których Dębowo było także tuż po I rozbiorze. Ostatnim polskim właścicielem był Jan Łakiński (od 1804 r.) Ufundował pierwszy murowany kościół, w 1806 r. pierwsze nabożeństwo. Niestety majątek popadł w długi i w połowie XIX w. zakupił go Friedrich August von Hohmeier. Nie pobył długo gdyż w 1857 r. sprzedał go rodzinie Martini, która przebywała w Dębowie do 1945 r. Rodzina Martini rozwinęła folwark budując gorzelnię, spichlerz, lodownię, wieżę ciśnień i in.
W latach 1932-1933 Skarb Państwa uszczuplił teren majątku o 600 ha, który rozparcelował pomiędzy chłopów. Również w latach 30. XX w. doszło do rozbudowy świątyni. Stary kościół stał się kaplicą boczną. Konsekracja nastąpił w 1938 r. Wraz z nadejściem II wojny światowej Polaków wysiedlono, a ich miejsce zajęli Niemcy z Besarabii. W 1945 r. musieli uciekać wraz z właścicielami folwarku. Dwór został spalony przez Armię Czerwoną i rozebrany. Podobno w kolekcji właściciela znajdowały się eksponaty zrabowane z muzeum miejskiego w Bydgoszczy. Na jego miejscu jest teraz budynek mieszkalny.
Istniejący do dziś budynek szkoły ewangelickiej wybudowano w 1889 r. Działała do 1936. Zlikwidowano ją i powołano w jej miejsce polską szkołę powszechną łącząc ją z dawną szkołą katolicką. Dzieci niemieckie również do niej uczęszczały. Ewangelicy głównie mieszkali w kolonii zwanej Amfluss, choć i w samym Dębowie jeszcze w 1921 r. było ich blisko 40%. Sytuacja zmieniła się po wspomnianej parcelacji z lat 30. XX w.
Ludzie
Księga adresowa z 1928: Antczak (kowal), Filip (kołodziej), Makowski (ślusarz), Emil Martini (właściciel majątku 1488 ha, gorzelnia, cegielnia), Michalski (zakład ogrodniczy), Miniszewski (szewc), Pazderski (właściciel gospodarstwa), Vedder (wyszynk trunków), Weber (kowal), Wegner (kowal)
Księga adresowa z 1941: Hein (stelmach), Miniszewski (szewc), Milczyński (kowal), Zinter (kowal)
Theodor Ernst August Martini (22.04.1820 w Badenii-Wirtemberdze - 16.10.1883, Dębowo)
żona Elise Ronnie Henriette Martini z zomu Schneider (11.06.1829 - 02.01.1903, Berlin)
co najmniej 3 dzieci:
1) Emil Martini (1854, Ludomy - 06.04. 1936, Dębowo)
syn Emila Gunter Martini ( , ), dwukrotnie żonaty, córka Vera, synowie Manfred i Gunter
2) Helena Ernestyna Henrietta Versten z domu Martini (12.12.1851, Ludomy - 24.12.1883, Debowo)
3) Elisabeth Ernestine Henriette von Wentzel z domu Martini (03.04.1853, Ludomy - 24.02.1930, Podstam)
Postawa Guntera Martini wobec nazizmu była ambiwalentna. Z jednej strony na dworze powiewała hitlerowska flaga, w domu gościli wyżsi oficerowe Wehrmachtu i SS, a on sam przechowywał zbiory muzealne zrabowane z Bydgoszczy. Z drugiej strony był przychylnie nastawiony do Polaków pracujących na jego majątku. Dotrzymywał umów, terminowo płacił wynagrodzenie, interweniował w sprawie nękania Polaków przez BDM lub innych Niemców. Miejscowa ludność ceniła go sobie także za uratowanie życia miejscowemu proboszczowi i ufundowanie przez rodzinę kapitalnego remontu kościoła. Zarówno Gunter, jak i ojciec Emil udzielali się dobroczynnie.
Bibliografia:
- Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 158-159.
- Dane personalne członków rodziny Martini, http://forum.ahnenforschung.net/showthread.php?t=10287
- Dane personalne Heleny Ernstyny Martini, http://gedbas.genealogy.net/person/show/1181527636
- Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 56.
- Dębowo na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/8721/Debowo/ [dostęp: 27.08.2014]
- "Głos Krajny", z 08.04.1936, s. 4.
- Gothaisches genealogisches Taschenbuch der adeligen Häuser, 1901, s. 842.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 230-231.
- Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 256-257.
- M. Janecki, Handbuch des preußischen Adels, 1892, s. 601.
- Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 84.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1291.
- Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 173.
- S. Łaniecki, Nadnoteckie pałace, dwory, folwarki Krajny i Pałuk, Toruń, 2013, s. 87-105.
- H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982, s. 301-303.
- Plan odnowy miejscowości Dębowo, Sadki, 2011.
- K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 301.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 124.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 28.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 156-157.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 324-325.