Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony ok. 350 m. za centrum wsi przy drodze w stronę Topólna, w tym samym miejscu co kapliczka. Od wschodu graniczy z drogą, a z pozostałych stron z polem uprawnym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej 1887 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wałdowo (od 1904), Gruczno (1887-1904), Kokocko (1829-1887) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | 0,11ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie działki nr 22/3 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1887 |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | dewastacja, śmieci |
| Stan zachowania | PRZECIĘTNY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, |
Roślinność
| Drzewa | jesion, klon |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | … |
Układ cmentarza czytelny. Aleja wtórna.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | TAK | 1 | k. XIX w. | cegła | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 6 | I poł. XX w. | lastryko, beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 2 | IV ćw. XIX w. - I poł. XX w. | beton, piaskowiec | w tym 1 podstawa pod krzyż |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 9 | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Krzyż | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 1615 | ? | kapliczka |
Na cmentarzu pochowano członków rodziny Steinmeyer, właścicieli majątku Grabowo w latach 1885-co najmniej 1923
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
Renowacja
Cmentarz znajduje się we względnie znośnym stanie, zapewne przez dbanie o kapliczkę. Nagrobki choć nie wyczyszczone nie są zarośnięte, ale dalsze otoczenie nie pozbawione jest krzaków.
Osadnictwo w Grabowie
Historia
Pierwsza wzmianka pochodzi z 1209 roku. Wówczas Grabowo było własnością książąt pomorskich, a żona Mestwina I, księżniczka Świnisława nadała ja norbertankom z Żukowa. Z powodu odległości zakon wymienił posiadłość na inne włości, a w 1312 Grabowo zostało za pośrednictwem wielkiego mistrza krzyżackiego Karola z Trewiru nadane benedyktynkom z Chełmna. W połowie XVI wieku Grabowo przeszło na własność chorążego pomorskiego Michała Wutkowskiego jednak zostało odzyskane na pocz. XVIII przez benedyktynki. Być może stało się to właśnie w 1615 roku i na pamiątkę tego wydarzenia powstała kapliczka. We władaniu zakonu Grabowo pozostało do czasów zaborów, gdy na mocy sekularyzacji ogłoszono kasatę majątku i przepadek na rzecz pruskiego skarbu państwa.
Z opracowań wynika, że w bliżej nieokreślonym czasie z Grabowem miała do czynienia rodzina Przeradzkich. Domena Grabowo została w 1843 kupiona przez Heinricha Mullera, w 1866 przeszło na wdowę po nim, w 1868 majątek kupił Hermann Ultz, a w 1885 nabył go Albert Steinmeyer - sekretarz generalny Izby Rolniczej prowincji Prusy Zachodnie. W rękach Steinmeyerów Grabowo pozostaje do co najmniej 1923. Od przynajmniej 1926 właścicielem jest Skarb Państwa, a dzierżawi Wacław Wysocki. W 1939 dzierżawcą był Zygmunt Cichowski.
Spis powszechny z 1921 podaje, że we wsi mieszkało 21% ewangelików. Niewiele więcej mieszkało w 1868 bo 26%. Protestanci należeli do parafii w Wałdowie, a przedtem do parafii w Grucznie i Kokocku.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Behring, Dejewski, Gwisdalla, Gwisdolski, Henschke, Krapitzki, Ludzinski, Nowakowski, Parol, Rozmarinowski, Schulz, Sikorski, Switlik
Nauczyciel z 1925: Teofil Chwarczyński
Bibliografia:
- Grabowo na PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1014/Grabowo/
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 533.
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 183-184.
- E. Jacobson, Topographisch statistisches Handbuch fur den Regierungsbezirk Marienwerder, Danzig, 1869, s. 154-155.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 54.
- Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, Toruń, 1923, s. 346-347
- Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 522.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 198-199.
- Provinz Westpreussen. Im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, Berlin, 1909, s. 268.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 52.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 119.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. II, s. 786.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 150-151.