Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony przy jeziorze, w przy południowo-zachodniej linii brzegowej akwenu. Będąc na głównym skrzyżowaniu wsi (droga nr 91, droga w stronę Kijewa Królewskiego, droga w stronę majątku, krzyż) musimy jechać drogą krajową nr 91 w stronę Torunia ok. 530 metrów, a następnie skręcić w lewo w drogę między dwoma gospodarstwami. Dojedziemy nią na cmentarz po jakiś 160 metrach. Od północy, południa i zachodu cmentarz sąsiaduje z polami uprawnymi bądź nieużytkami, a od wschodu z jeziorem Jeleniec.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX (1855 albo 1864) |
| Wyznanie | ewangelicki rodowy |
| Ówczesna parafia | Chełmno (od 1772) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,20 ha |
| Nr działki | na terenie 100/1 |
| Kształt | okrąg |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1918 |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | śmieci, likwidacja cmentarza |
| Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
| Drzewa | jesion, kasztanowiec, klon, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | bluszcz, trawa |
Układ cmentarza nieznany.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 1918 | kamień polny | patrz INS. 1, poza tym nie do końca zidentyfikowane resztki, być może cegły są pozostałościami po grobowcu |
| RAZEM | 1 stanowisko | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Na cmentarzu pochowano członków rodu von Winter, właścicieli majątku Jeleniec.
Inskrypcje - fot. Kornel Pleskot, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
Galeria zdjęć
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Jeleńcu
Historia
W źródłach pisanych Jeleniec pojawia się w dokumencie z 1222 r. potwierdzającym, że Konrad Mazowiecki nadaje wieś biskupowi Chrystianowi jednak wiadomo, że w drugiej połowie XII w. Jeleniec był w posiadaniu Żyry z rodu Powałów, który miał na ziemi chełmińskiej 26 wsi. Po sprowadzeniu Krzyżaków Jeleniec stał się częścią komturii starogrodzkiej i była własnością kilku rycerzy. W okresie I Rzeczpospolitej znamy właścicieli z z 1570 roku: Zegartowicki i Leski. Następnymi właścicielami były rodziny Pinińskich i Rudnickich, a w latach 1717-1804 ród von Trebnitz. Potem pojawiają się nazwiska Goddens (1804) i Makomaski (1820).
Nazwiska następnych właścicieli aż do pojawienia się w 1851 roku rodu von Winter pozostają nieznane. Tytuł szlachecki rodzina otrzymała w 1828. Odnowienie tytułu szlacheckiego nastąpiło w 1892 i wówczas formalne nazwisko zmieniono na Winter von Adlersflügel. Chodziło o to by nawiązywało do XVII wiecznych korzeni rodowych. Nestorem linii Winterów z Jeleńca został supeintendent diecezji świckiej Karl Adol Leopold von Winter. Majątek kupił dla drugiego z synów Bernharda, absolwenta wyższej szkoły rolniczej. Jednak ten umarł 3 lata potem i posiadłość odziedziczył pierworodny Leopold von Winter znany jako wieloletni nadburmistrz miasta Gdańska i uważany za jedną z najważniejszych postaci Gdańska XIX wieku. Leopold żonaty z Henriettą posiadali adoptowaną córkę Małgorzatę Schwabe, która odziedziczyła nazwisko von Winter oraz majątek w 1898 po śmierci Henrietty. Wiadomo, że wyszła za mąż dwukrotnie. Drugi mąż Theodor Bischoff był członkiem rady sądu krajowego. Nie znaleziono jednak bezpośrednich dowodów, że była matką pochowanego na cmentarzu Hansa Leopolda i jego brata Joachima. Jeżeli tak było to biorąc pod uwagę metryki nadburmistrz musiał być już po 50 roku życia gdy ją adoptował. Co ciekawe w międzywojennych informacjach prasowych to Joachim funkcjonuje jako właściciel majątku podczas gdy w oficjalnych publikacjach typu spisy posiadaczy, księgi adresowe itp jako właścicielka podawana jest Małgorzata (ostatni raz w 1939). Pechowy dla właścicieli był rok 1932. Wtedy utopił się w jeziorze 5 letni syn Joachima wraz z psem i nianią, a także spłonęła owczarnia z inwentarzem. W 1935 dokonano parcelacji majątku. Na 338 ha osadzono w tzw. poniatówkach przybyszy z południa Polski.
Obecność ewangelików w zasadzie sprowadzała się do rodziny von Winter, oficjalistów i nie więcej niż kilka rodzin gospodarzy. W 1921 stanowili oni 15% mieszkańców (33 na 218 osób). Przynależeli do parafii ewangelickiej w Chełmnie. Protestanci spoza rodu Winterów chowani byli na cmentarzu ewangelickim w Małem Czystem.
Ludzie
Karl Adolf Leopold von Winter (03.06.1797-28.12.1864) - pastor następnie superintendent parafii w Świeciu nad Wisłą. Zmarł w posiadłości w Jeleńcu.
Charlotte von Winter z domu Kruger (26.06.1804-18.01.1882 z Gdańska, żona pastora Karla Adolfa. Mieli 3 dzieci: Leopold, Bernhard, Cecylia. Zmarła w Jeleńcu.
Cecylia Unruh z domu von Winter (17.06.1830-17.06.1854) - wyszła z członka rodu von Unruh (gdzieś w Kreis Stuhm)
Bernhard von Winter (04.12.1825-13.04.1855) - odebrał wyższe wykształcenie rolnicze. To dla niego ojciec kupił majątek Jeleniec w 1851 r. Jego przedwczesna śmierć spowodowała, że odziedziczył go najstarszy syn Leopold
Leopold von Winter (23.01.1823-10.06.1893) - najstarszy syn pastora, długoletni nadburmistrz (pol. prezydent) miasta Gdańska w latach 1863-1890 oraz poseł do parlamentu niemieckiego. Zasłynął jako wielki budowniczy Gdańska, otrzymał honorowe obywatelstwo w 1890. Uważany jest za jedną z najwybitniejszych osobowości Gdańska XIX wieku.
Henrietta von Winter z domu Dieterici (22.12.1828-16.05.1898) - żona Leopolda. Dzieci: Margarete Bischoff
Margarete Bischoff z domu von Winter, właść. Schwabe - adoptowana córka Winterów. Drugie małżeństwo z gdańskim członkiem rady sądu krajowego Theodorem Bischoffem, od 1898 jest jest właścicielką Jeleńca i była nią w 1939. W skąpych informacjach m. in. prasowych pojawia się też postać Joachima von Wintera.
Joachim von Winter - być może syn Małgorzaty ewentualnie ktoś spokrewniony z linii braci K. A. L. von Wintera. Nieznany jest jego stopień pokrewieństwa z pochowanym żołnierzem I wojny światowej Hansem Leopoldem Winterem (1893-1918). Prawdopodobnie jego brat. Jeżeli faktycznie Małgorzata była matką Joachima i Hansa to musiała być adoptowana w późnym wieku Leopolda i Henrietty. Joachimowi utonął syn w 1932 w pobliskim jeziorze wraz z nianią i psem. W tym samym roku spłonęła owczarnia. Folwark borykał się także z problemami natury socjalnej: strajki pracowników itp.
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Behrendt, Bielawski, Dadowski, Hoffmeister, Kowalkowski, Krajeczynski, Lewandowski, Muller, Palaczewski, Pilkiewicz, Pflug, Polzin, Śmiglewski, Urbanski, Wilinski
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Małgorzata Bischoff z domu Winter(właścicielka)
Inne (z 1922): Krajewski (członek rady powiatowej), Madziński (członek sejmiku powiatowego)
Bibliografia:
- 2676 Culm, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906.
- "Allgemeine Kirchen Zeitung" z 15.02.1865, nr 13, s. 103.
- M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968, s. 66.
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 140-141.
- M. Ciemny, Świeciak karierę robił w Gdańsku, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 16.07.2010 r., http://www.pomorska.pl/wiadomosci/swiecie/art/7158505,swieciak-kariere-zrobil-w-gdansku,id,t.html
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 21, 42, 108, 143, .
- "Gazeta Bydgoska" z 01.05.1932 r., nr 101, s. 13.
- "Gazeta Kościerska" z 01.06.1937 r., nr 65, s. 3.
- "Gospodarstwo" z 19.02.1935 r., nr 2, s. 3.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 38-39.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 475-476.
- E. Jaroszyńska, O dawnym majątku von Winterów, niezłomnej pani Basi i jej walce z wiatrakami, blog Ewatours, http://www.ewa-tours.pl/news/131/n/48
- Jeleniec w internetowym Słowniku Historyczno-geograficznym Ziem Polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=923&q=jeleniec&d=0&t=0
- Jeleniec w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1046/Jeleniec/
- E. Keyser, Der Danziger Oberburgermeister leopold von Winter, "Ostdeutsche Monatshefte" 1934, nr 11, s. 694-701.
- J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 34.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1167.
- L. Ledebur, Adelslexicon der preussischen Monarchie, t. 2, 1855, s. 70.
- Leopold von Winter w Gedanopedii, http://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=WINTER_LEOPOLD_von
- J. Muhl, Danziger Burgergeschlechter in landlichem Besitz, "Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtvereins" 1934, t. 71, s. 113.
- "Pielgrzym" z 06.02.1932 r., nr 16, s. 6.
- W. Rozynkowski, Zarys gminy Papowo Biskupie, 1996, s. 46.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 9.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., s. 132.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Papowo Biskupie, Papowo Biskupie, 2014, s. 37, 40, 44.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. III, s. 556.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 80-81.