Cmentarz ewangelicki rodowy - Motyl

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

GnC604-DmBh_XrXge0rmOQKZ60EtdWh4hFHR_JGWe1EspddUh_RhZ-qJhYO26HZ_N3yTwc93oXpx92Y=w320

Opis cmentarza

las.png rodowy.png
Położenie

Cmentarz położony w lesie, w odległości ok. 100 metrów od Sępolenki i ok. 60 metrów od DW237. Jadąc DW237 z Mąkowarska w kierunku Pruszcza musimy zatrzymać się jak tylko skończy się pas lasu. Mamy tu skrzyżowanie szosy z drogą nieutwardzoną po lewej w kierunku lasu i drogą w kierunku dawnych zabudowań młyńskich po prawej. Skręcamy w lewo i tuż po chwili widzimy po lewej stronie szpaler starych lip schodzących w dół. To aleja prowadząca nas na cmentarz. Po niecałych 100 metrach widzimy bramę. Cmentarz od północy i wschodu graniczy z lasem, a od południa i zachodu z śródleśną łąką. Uwaga: łąka od południa to mokradła.

Podstawowe informacje
Data założenia 1874?, mógł istnieć już w 1838
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Bagnica (od 1866, do 1873 nabożeństwa odbywały się w prywatnej kaplicy w Kamienicy, 1873-1877 w szkole w Bagnicy), Tuchola (1774-1866)
Status nieczynny
Powierzchnia 0,08 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie 256/9
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1879
Istniejąca dokumentacja
Zagrożenia śmieci, rozbiórka murów
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -

Według J. Markiewicza cmentarz powstał w 1874 roku z inicjatywy Anny Dunken, wdowy po właścicielu Friedrichu. Na żelaznej bramie wejściowej znajdował się metalowy krzyż, na którym umieszczony był cytat z Listu do Hebrajczyków 13, 14. Niżej na bramie "Dunken 1874". Prawdopodobnie wówczas cmentarz wyposażono w kamienno-ceglane ogrodzenie i bramę natomiast istniał już wcześniej, od 1838 gdy pochowano na nim żonę pierwszego właściciela z Dunkenów, Evę. Znalezione informacje genealogiczne podają miejsce zgonu Motyl, co oczywiście nie przesądza wszystkiego. Rejestr zgonów z 1874 dla USC Kamienica zachował się jedynie w postaci wtóropisu notowanego od października i dlatego nie można tym sposobem udowodnić.

Roślinność
Drzewa lipa, dąb, klon, brzoza, …
Krzewy śnieguliczka, …
Inne

Układ cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny nieczytelny. Na cmentarz prowadzi szpaler lip.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK 3 ? beton, lastryko -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty TAK 2 IV ćw. XIX w. piaskowiec -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - 1874? cegła, kamień niezachowany w pełni
Brama TAK - 1874? cegła bez żeliwnej kraty
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Krzyż NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje


Na cmentarzu pochowano członków rodziny Dunken - właścicieli młyna Motyl. Niewykluczone, że pochowano tu także skoligaconych z nimi Koernichów. Ostatnią pochowaną osobą miała być zmarła w 1944 żona niejakiego Schuha z Bessarabii.
Inskrypcja INS. 2 to fragment 11 pieśni z III części Mesjady, monumentalnego eposu autorstwa Friedricha Gottlieba Kloppstocka (1724-1803), ukończonego w 1773 i liczącego prawie 19 500 wierszy. Tematem Mesjady jest pasja i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa opisane z wyjątkowym artyzmem i żarliwością. Wersy eposu stanowią źródłosłów dla wielu protestanckich pieśni religijnych.


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28

fot. Karolina Falleńczyk, 2016;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 20

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Motylu

Historia

Osada młyńska pierwotnie nazywała się Prusiecki Młyn, a jako Motyl występuje w źródłach od 1708. Ta nowsza nazwa prawdopodobnie pochodzi od młynarza nazwiskiem Motyłła. Najstarsze wzmianki pochodzą z 1424 roku. Wówczas cystersi byszewscy wraz z właścicielami Pruszcza rozpoczęli budowę młyna na Sepolence. Jak widać od początku Motyl związany był z Pruszczem. Pierwsi znani właściciele to rodzeństwo Plaweńskich notowani w 1470. Część praw do młyna posiadał starosta nakielski Jan z Danaborza, gdy w 1482 Jan Plaweński zbył na jego ręce swoją część majątku. Kolejni znani właściciele to: Świerzewscy (1504), którzy na drodze koligacji rodzinnych przekazali go Kruszyńskim. Potem przeszedł we władanie Prusieckich i Pląskowskich. Część Prusieckich trafiła w 1584 do starosty tucholskiego Adama Żalińskiego. W 1653 Prusiecki Młyn był w posiadaniu Działyńskich, by na przełomie XVII i XVIII wieku trafić do Raczyńskich. Wówczas w 1708 oddano do użytku nowy młyn pod nazwą Motyl. Raczyńscy sprzedali Motyl Weyherom w połowie XVIII wieku. Wówczas w skład majątku prócz młyna wchodziło ok. 18 ha ziemi uprawnej. W dalszych latach Motyl stał się częścią dóbr kamienieckich, czyli należał do Gruszczyńskich. Po I zaborze notowani są właściciele niemieccy. Carl von Heiden w latach 1791-1804, Loescher, potem Gropp, potem Wendland.
Od 1829 Motyl na kilka dekad stał się własnością rodziny Dunken. Po Johannie Friedrichu Dunkenie (1757-02.04.1840) żonatego z Evą Dunken (1765-04.08.1838) przejął go syn Friedrich z żoną Anną, którzy wybudowali w Motylu pałac w 1863. Johann z Evą posiadali także przynajmniej 1 córkę Annę (1787-29.07.1866) po mężu Dittbrenner, zmarłą w Szumiącej. Po śmierci Friedricha wdowa Anna Dunken wydzierżawiła ziemię Johannowi Körnichowi. Według rejestru zgonów USC w Kamienicy znana z inskrypcji nagrobnej Eva Lux (1809-1879) z domu Dunken była teściową tegoż dzierżawcy. Rodzina Körnich, notowana w spisach także jako Körnig lub Koernich prowadziła majątek do 1920 roku. W tym czasie prócz młyna i pałacu istniał tartak. Ponadto hodowano zwierzęta, a ilość gruntów wynosiła 214 ha.
Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Motyl kupił Antoni Jankowski, który postanowił zmodernizować zniszczoną drewnianą konstrukcję. Prywatne niesnaski z tucholskimi władzami i związany z nimi brak pozwolenia na budowę zmusił Jankowskiego do podpalenia go w 1928, w wyniku czego pozwolenie na budowę nowego młyna uzyskał. Ceglana konstrukcja zaczęła pracować w 1929. Była napędzana wodami rzeki, a przy niskim stanie 3 silnikami. Niezwykła wydajność pozwoliła zdobyć nowe pewne rynki zbytu - mąka z Motyla była wożona do Torunia, by produkować z niej pierniki. Młyn umożliwił także produkcje prądu elektrycznego, który obecny był we wsi już w latach 30. XX wieku, podczas gdy w Mąkowarsku dopiero w 1957. Po śmierci Antoniego syn Józef stał się zarządcą młyna, a drugi syn Stefan zajmował się folwarkiem.
W czasie okupacji jednym z zarządców był Herbert Semrau z Piastoszyna. Mimo, że nie krzywdził Polaków pracujących w majątku to dokonywał zbrodni jako członek Selbschutzu.
Protestanci z Motyla podlegali pod parafię ewangelicką w Tucholi, a od 1866 pod parafię w Bagnicy. Do 1873 modlitwy odbywały się w prywatnej kaplicy na terenie majątku Kamienica, a w latach 1873-1877 w szkole ewangelickiej w Bagnicy. Warto podkreślić, że dobrodziejką kościoła ewangelickiego w Bagnicy była wdowa Anna Dunken, która przeznaczyła na jego budowę 30 000 marek. Według Harnocha w świątyni stał marmurowy pomnik Anny.
Ciekawostką jest, że w 1924 Antoni Jankowski nocował u siebie drugiego prezydenta II RP, Stanisława Wojciechowskiego zaś w styczniu 1945 wizytował tu marszałek Konstanty Rokossowski. Główna kwatera urządzona była w domu młynarza.

Ludzie

Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Rink, Rosinek, Wiedenhoft

Księga adresowa z 1928: Antoni Jankowski (właściciel)


Bibliografia:

  1. 2572 Monkowarsk, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874. comp.jpg
  2. APB, USC Kamienica, sygn. 17, 1879, k. 33.
  3. Gothaisches genealogisches Taschenbuch der adeligen Häuser, 1901, s. 104. comp.jpg
  4. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 128-129. comp.jpg
  5. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 494. comp.jpg
  6. Informacja o niektórych członkach rodziny Dunken, http://genealogy.soluk-feuer-clan.de/plc/b/4/b4d6c9c062846869e74.html
  7. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 44-45. comp.jpg
  8. F. G. Kloppstock, Der Messias. Dritter Band, 1794, s. 59. comp.jpg
  9. W. Kozłowski, Tucholskie wsie, Tuchola, 2009, s. 382-383.
  10. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1926, s. 409-410. comp.jpg
  11. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1202. comp.jpg
  12. J. Markiewicz, Wydarzyło się na Krajnie, czyli zarys dziejów Mąkowarska do 1945 roku, 2013, s. 127, 149-154, 183, 190.
  13. Motyl w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1181/Motyl/
  14. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 330-331. comp.jpg
  15. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 61. comp.jpg
  16. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VI, s. 751. comp.jpg
  17. Westpreussisches Güter-Adressbuch, 1903, 182-183. comp.jpg
  18. Zdjęcia cmentarza z 2014 roku, http://wolneforumgdansk.pl/viewtopic.php?t=4099

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License