Cmentarz ewangelicki rodowy - Nielub

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

nielub.png

Opis cmentarza

las.png chronione.png rodowy.png
Położenie

Cmentarz położony w lesie. Jadąc drogą wojewódzką nr 551, tuż za leśniczówką skręcamy w lewo i po ok 900 m., kawałek za leśną ścieżką mijaną po lewej stronie wchodzimy w las w lewo. Po ok. 100 m. powinniśmy ujrzeć ogromny żywotnik. Tu znajduje się cmentarz ze wszystkich stron otoczony przez las.

Podstawowe informacje
Data założenia II poł. XIX w. (prawdopodobnie w 1875)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Wąbrzeźno (od 1854), kościół już w 1836 jako filia parafii w Radzyniu Chełmińskim (od 1795)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,03 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie 3056/1
Kształt na mapie na planie okręgu
Najstarszy zachowany nagrobek 1875
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia 1945?, -
Roślinność
Drzewa żywotnik, brzoza, sosna, dąb
Krzewy -
Inne fiołek pospolity

Układ cmentarza częściowo czytelny. Cztery krypty są ustawione na planie krzyża. Za starodrzew służy ogromny żywotnik. Nie jest on pomnikiem przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce TAK 4 po 1875 cegła, beton podziemne krypty grobowe mocno zdewastowane
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - -
Postumenty NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE 4 stanowiska
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -

Na cmentarzu pochowano właścicieli wsi Nielub, członków rodziny von Vogel. Z danych wynika, że pochowano tu m. in. Karola von Vogel (zm. 1875) i jego syna Maksymiliana (zm. 1892)

Inskrypcje

Nie znaleziono.


Galeria zdjęć

fot. Anna i Michał Chabros, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11

Renowacja

Nie przeprowadzono. Można natrafić na otwory do krypt i rozrzucone cegły. Jest to miejsce często odwiedzane przez zwierzęta. W latach 90. XX w. w lesie leżały rozrzucone cynkowe trumny. Z przekazów rodzinnych wiadomo, że ówczesny właściciel (albo zarządca) przeganiał odwiedzających to miejsce szpicrutą.


Osadnictwo w Nielubiu.

Historia

Udokumentowane źródła wspominają Nielub po raz pierwszy w 1411 r. Wówczas stanowił część państwa krzyżackiego administracyjnie w wójtostwie lipienieckim i był majątkiem rycerskim należącym do niejakiego Hansa Rodera. Po drugim pokoju toruńskim z 1466 r. gdy stał się częścią Rzeczpospolitej posiadał wielu właścicieli. Wśród nich: Galczewskich, Działyńskich, Plemięckich, Czapskich, Zielińskich. Za czasów tych ostatnich wieś przyłączona do Prus. Zabór pruski nie spowodował zmiany właścicieli, Zielińscy byli obecni aż do 1822 r. aczkolwiek majątek został wystawiony na licytację w 1815 r. Potem folwark często zmieniał właścicieli: Lubowiccy, Korczyccy, Lewińscy, pastor Wysocki. Aż w 1838 r. dobra kupił Karol Vogel z Halberstadt (1811-1875). Po nim schedę odziedziczył syn Maksymilian (od 1881), który umarł w 1892 r. Rodzina von Vogel była także właścicielem folwarku Makswałd. Dzierżawca Makswałdu (dołączonego do Nielubia w 1909) Max Matthes zakupił Nielub w 1902 r. od wdowy po Maksymilianie, Ethelinde von Vogel. Rodzina Matthes była w posiadaniu Nielubia do 1945 r. Z kolei folwark Makswałd zmienił właściciela. W 1928 wzmiankowany jest Józef Chylarecki, a w 1929 Franciszek Waligóra. W okresie PRLu na terenie folwarku utworzono PGR (od 1949), a od 2001 r. właścicielem jest Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. T
W latach 80. XIX w. ewangelicy stanowili 36% mieszkańców wsi. Pierwszy spis powszechny wymienia już tylko 12 protestantów spośród 320 mieszkańców. Szkoła znajdowała się w Łabędziu (od 1845, przedtem Wąbrzeźno), a parafia we Wąbrzeźnie. Wielkość majątku została umniejszona po parcelacji w 1927 r.
W skład majątku oprócz dworu, parku i cmentarza wchodził las oraz gorzelnia, młyn parowy, cegielnia i fabryka krochmalu.
Ostatni właściciel Martin Mathes sympatyzował z członkami Selbschutzu i innych hitlerowskich formacji paramilitarnych, których gościł w swoich progach już przed wojną. 17 października 1939 r. w Lesie Nielubskim Selbschutz zabił 8 członków Polskiego Związku Zachodniego. Uroczysty pogrzeb odbył się 2 grudnia 1945 r., a w 1963 r. odsłonięto w tym miejscu tablicę pamiątkową ku czci pomordowanych. Podczas okupacji w majątku pracowali polscy pracownicy przymusowi. Tuż po końcu wojny ze wsi deportowano 4 mieszkańców do ZSRR.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Bock, Ciechowski, Goździkowski, Grabowski, Jenziorski, Kastner, Krzyżykowski, Kuligowski, Lewandowski, Matuszewski, Piontkowski, Raniszewski, Sławiński, Stachowski, Susmarski, Tomkiewicz, Treichel, Zaborowski

W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Mathes (właściciela majątku, gorzelnia), Chylarecki (właściciel majątku Makswałd), Żuchowski (kowal)

W księdze telefonicznej z 1939 r.: Martin Mathes (ostatni właściciel do 1945)


Bibliografia:

  1. 2779 Briesen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911. comp.jpg
  2. B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
  3. R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 104, 119, 191, 196, 322-326.
  4. "Dziennik Tygodniowy Departamentu Bydgoskiego" z 02.05.1815 r., nr 18, s. 173-175. comp.jpg
  5. "Gazeta Bydgoska" z 12.01.1927 r., nr 8, s. 2. comp.jpg
  6. "Gazeta Toruńska" z 02.02.1902 r., nr 27, s. 3. comp.jpg
  7. "Gazeta Toruńska" z 21.10.1909 r., nr 242, s. 3. comp.jpg
  8. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 474-475. comp.jpg
  9. B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 314-317. comp.jpg
  10. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1145. comp.jpg
  11. H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 406-408. comp.jpg
  12. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 65 comp.jpg
  13. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 134. comp.jpg
  14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 80. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License