Cmentarz ewangelicki rodowy - Olszewka (gm. Nakło nad Notecią)

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Z Nakła do Olszewki kierujemy się ulicą Olszewską. Po ok. 2,6 km. skręcamy w lewo w stronę centrum wsi. Następnie nieco ponad 100 m i po lewej mamy kaplicę pw Matki Bożej Siewnej. Na południe od niej betonowy plac, a po lewej (patrząc od strony kaplicy) dwa dęby. Tu był cmentarz rodowy rodziny Birschel

Podstawowe informacje

Data założenia	II poł. XIX w.
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Nakło nad Notecią (od 1797), przy cmentarzu kaplica protestancka z końca XIX w.
Status	nieistniejący
Powierzchnia	?
Nr działki	na terenie nr 149
Kształt	prostokąt?
Najstarszy zachowany nagrobek	brak
Istniejąca dokumentacja	?
Zagrożenia	-
Stan zachowania	LIKWIDACJA CAŁKOWITA, Typ I
Data zamknięcia, likwidacji	1945, 1970's

Roślinność

Drzewa	dąb, świerk, …
Krzewy	…
Inne	trawa, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza nieznany

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	-
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	TAK	1	k. XIX w.	cegła	obecnie kaplica pw. Matki Bożej Siewnej należąca do parafii rzymskokatolickiej pw. Św. Wawrzyńca w Nakle
Inne	NIE	-	-	-	-

Na cmentarzu pochowani są członkowie rodu Birschel.

Inskrypcje

Brak z powodu likwidacji nagrobków.

---

Galeria zdjęć

fot. Sławomir Sikorski, 2015

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

---

Renowacja

Niemożliwa z powodu zlikwidowania cmentarza. Stało się to w latach 70. XX w. Nagrobki rozebrano, a żeliwne ogrodzenia sprzedano. Podobno do 1945 r. liczył 12 mogił, a wśród nich były dwa bogato zdobione nagrobki bliźniaków Hermanna i Meinharda. U wezgłowi posadzono dwa jesiony stojące do dziś. Kaplica została przebudowana na potrzeby działalności kulturalnej. W 1980 r. przekazano ją parafii Św. Wawrzyńca w Nakle. Od 1982 r. ruszyły regularne msze.
Warto wspomnieć, że na terenie boiska szkolnego rośnie ogromny dąb zasadzony przez mieszkańców w 1871 r. na cześć zwycięstwa z Francją. Obok stał pomnik z kamieni dla uczczenia pamięci poległych mieszkańców Olszewki. W 1938 r. został przeniesiony w pobliże kaplicy w południowo-zachodni narożnik. Na początku września 1939 r. pochowano przy nim 3 żołnierzy Wehrmachtu.

---

Osadnictwo w Olszewce.

Historia

Olszewka była królewszczyzną, o której najstarsze zapiski sięgają 1509 r. Pieczę nad majątkiem sprawowali starostowie nakielscy.Początki osadnictwa protestanckiego we wsi to II poł. XVIII w. Wiązało się to ze stopniowym przechodzeniem na gospodarkę czynszową. W 1754 r. zanotowano najstarszy chrzest luterański mieszkańca Olszewki w kościele parafialnym w Nakle. Wówczas protestanci nie posiadali jeszcze własnych świątyń jednakże Olszewka musiał być dużą wsią skoro zamieszkiwał w niej nauczyciel. Po I zaborze pruskim zwiększyła się ilość osadników protestanckich. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. Uprawiano zboże, ziemniaki i buraki, które znajdowały zbyt w nakielskich zakładach przetwórczych. Wśród posiadaczy ziemskich prym wiodły 3 rodziny: Birschel, Doering i Erdmann. Doeringowie i Erdmannowie pojawili się ok. 1800 r. zaś Birschelowie przybyli w 1851 r. za sprawą Karla Ludwika Birschela (1800-1883) pochodzącego z Unterbach koło Dusseldorfu. Dla swoich synów bliźniaków (Hermann i Meinhard) kupił majątek o powierzchni 225 ha, a sam został u siebie pod Dusseldorfem. Dwór wybudowano w 1859 r. Dzięki sprawnemu zarządzaniu majatkiem rozrósł się on do 540 ha w 1907 r. Zatrudniano głównie Niemców i to oni stanowili zdecydowaną większość mieszkańców. Protestanci liczyli 84% w latach 80. XIX w. i 87% w 1921 r. Udział w powiększeniu ilości protestantów miała również pruska komisja osadnicza, która w 1906 r wykupiła część Olszewki. Większość z Birschelami na czele postanowiła zostać po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Majątkiem gospodarzył Hermann Birschel (1826-1904). Ożenił się z Selmą z domu Peiper i miał z nią 6 dzieci. Brat Meinhard (1826-1894) zajmował się księgowością i umarł bezdzietnie. W Olszewce mieszkała także ich młodsza siostra Marie (1834-1866). Bracia byli bardzo poważani przez mieszkańców Olszewki, a także religijni. Hermann był nawet członkiem ewangelickiego synodu generalnego w Berlinie. Pod koniec XIX w. ufundował kaplicę, w pobliżu której założono niewielki cmentarz rodowy. Do tego czasu protestanci jeździli na nabożeństwo do Nakła albo uczestniczyli w cotygodniowym nabożeństwie w domu Meinharda. W 1899 r. Hermann otrzymał order czerwonego orła. Po jego śmierci majątek przejął syn Walter (1872-195x) Podobnie jak ojciec prowadził ożywione życie publiczne i religijne. Cieszył się poparciem Polaków. W odróżnieniu od Erdmannów stronił od ruchu faszystowskiego. W ramach działań prewencyjnych tuż przed początkiem wojny został aresztowany przez wojsko polskie i umieszczony w areszcie. Uwolniono go za wstawiennictwem ks. Ignacego Gepperta. Podczas okupacji pozostawał życzliwy dla polskich pracowników przymusowych aczkolwiek nie udało mu się zapobiec wysiedleniom. Na miejsce polskich gospodarzy wprowadzili się Niemcy z Besarabii.

Ludzie

Spis strat z I wojny światowej: Bartz, Beß, Birschel, Bolka, Budzynski, Daron, Erdmann, Fenske, Furst, Gehrke, Hoft, Kain, Kalk, Kobnick, Lewandowski, Lorenz, Malohn, Mathyi, Maslowski, Meyer, Neumann, Presse, Priebe, Rahn, Rick, Roepke, Ryck, Ryszewski, Schmeichel, Schrandt, Schudlik, Schulke, Steinke, Stießel, Sztubiński, Taciak, Tetzlaff, Trzynski, Weidner, Woitinek, Wojtalewicz, Zieliński

Księga adresowa z 1928 r.: Birschel, Doering, Erdmann, Lorke, Rux (karczma), Zinter (kowal)

Księga adresowa z 1941 r.: Rux (sklep, karczma)

---

Bibliografia:

1. 2871 Nakel a. d. Netze, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
2. P. Antonkiewicz, Coraz mniej śladów i pamięci, "Ekspress Bydgoski", artykuł w wersji internetowej z 28.10.2010 r. [dostęp: 01.08.2014]
3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 75.
4. "Gazeta Toruńska" z 13.09.1906 r., nr 210, s. 3.
5. K. J. Hładykiewicz, Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów, 1932 r., s. 130.
6. Krajna i Nakło. Studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, Nakło, 1926, s.103, 104, 116, 128, 138.
7. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1375.
8. S. Łaniecki, Dowód wdzięczności króla Augusta, "Express Bydgoski", wyd. internetowe z 28.05.2007, http://express.bydgoski.pl/67092,Dowod-wdziecznosci-krola-Augusta.html [dostęp: 13.07.2015]
9. S. Łaniecki, Nadnoteckie pałace, dwory, folwarki Krajny i Pałuk, Toruń, 2013, s. 155-168.
10. S. Łaniecki, O czym szumią drzewa w Olszewce, "Express Bydgoski", wyd. internetowe z 09.06.2006, http://nowosci.com.pl/33870,O-czym-szumia-drzewa-w-Olszewce.html [dostęp: 13.07.2015]
11. Olszewka w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1206/Olszewka/ [dostęp: 21.05.2014]
12. H. Papstein, Kreis Wirsitz, ein westpreußisches Heimatbuch, Bad Zwischenahn : Heimatkreis Wirsitz/Westpreussen, 1982
13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 122.
14. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 507.
15. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 224-227.

---

Lapidaria » powiat nakielski » gmina Nakło nad Notecią » Olszewka (gm. Nakło nad Notecią)