Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w północno-wschodnim skraju dawnego parku pałacowego. Jadąc od strony Bydgoszczy przedłużeniem ul. Św. Maksymiliana Kolbego po minięciu zielonej tabliczki z nazwą wsi przejeżdżamy prosto rozwidlenie z kapliczką po prawej. Mijamy także dawny PGR po lewej stronie i dojeżdżamy do następnego skrzyżowania z zadrzewioną aleją po prawej. Skręcamy tam i po ok. 300. widzimy po lewej stronie ruiny dawnego dworu. Odwracamy się tak by mieć dwór po lewej stronie i idziemy ścieżką prowadzącą na wprost. Po niecałych 100 metrach dojdziemy do dwóch nagrobków. Cmentarz ze wszystkich stron otoczony jest zadrzewionym terenem parku.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Sicienko (od 1856), przedtem Bydgoszcz |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,05ha |
| Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 5/51 |
| Kształt | ? |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1899 |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1939?, - |
Roślinność
| Drzewa | dąb, klon, lipa, grab … |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | … |
Brak pomników przyrody. Układ cmentarza nieznany. Brak informacji o alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 2 | 1899, lata 30 XX w. | granit, piaskowiec, lastryko | zdekompletowane |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | 2 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Na terenie cmentarza pochowano właścicieli majątku Osówiec, Państwa Dirlam: Alberta (1829-1899) i Annę z domu Cantara (1832-1898). Trzeci nagrobek ma według Gminnego Programu Ochrony Zabytków Gminy Sicienko należeć do Elli Dirlam (1888-1899). Z kolei Deutsches Geschlechetrbuch z 1979 r. podaje, że w Osówcu została pochowana Elisabeth Henriette Luise Paula urodzona 15.1.1870 w Wyszęcicach, pow. wołowski, woj. dolnośląskie, a zmarła 22.01.1933 r. Była drugą żoną Wilhelma Heinricha Oscara Dirlama, właściciela Czekanówka koło Lidzbarka Welskiego. Prawdopodobnie Elisabeth była córką Alberta i Anny, którzy pobrali się przed 1860 r.
Inskrypcje -fot. Tomasz Mądrzyński, 2015
Galeria zdjęć
fot. Tomasz Mądrzyński, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Nagrobki są zdekompletowane. Nie wiadomo, czy nie pochowano tam więcej osób.
Osadnictwo w Osówcu
Historia
Genezy miejscowości należy doszukiwać się w połowie XIV w. Była to wieś szlachecka. Właścicieli znamy fragmentarycznie. W 1580 był nim Maciej Żaliński, kasztelan gdański, a w 1793 Józef Korytowski, były biskup sufragan archidiecezji gnieźnieńskiej. Od co najmniej 1830 właścicielami była rodzina Kretschmer. Za ich czasów wybudowano zachowany do dziś w agonalnym stanie dwór. Kolejnym znanym właścicielem był z 1885 roku Ludwik Meyer, który rozpoczął rozbudowę dworu. Ostatnimi właścicielami była rodzina Dirlam. Prawdopodobnie kupiła Osówiec w latach 90. XIX w. W parku dworskim znajduje się nagrobek nabywców Anny i Alberta. Po nich majątkiem włada prawdopodobnie syn Heinrich z małżonką Erną. W 1938 r. Skarb Państwa zarządził przymusową parcelację majątku Osówiec. Zabrano 475 ha. Z uwagi na bliskość polskich umocnień, tzw. przedmościa bydgoskiego Dirlamowie zostali wysiedleni latem 1939, a we dworze umieszczono placówkę II batalionu 61 pp. Dalsze losy Dirlamów pozostają nieznane. Wiadomo, że żona Erna i nieznana kolejna Elisabeth uczestniczyły w tzw. marszu na Łowicz i przeżyły to internowanie. Na początku października 1939 w lesie w Osówcu rozstrzelano 4 polskich mieszkańców wsi Mochle.
Pierwsze informacje o protestantach w Osówcu pojawiają się w wizytacji parafii Dąbrówka Nowa przeprowadzonej przez dziekana bydgoskiego Antoniego Lankiewicza w 1745. Część zamieszkiwała obszar dworski, a część obszar wsi położonej tuż obok. W połowie lat 80. XIX w. stanowili 53% mieszkańców. Jednak zwykle było ich o wiele mniej. Pierwszy spis powszechny z 1921 r. zanotował ok. 18% ewangelików (średnio dla wsi i dworu). Należeli do parafii ewangelickiej w Sicienku, tam też chodzili do szkoły.
Ludzie
Księga strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Burchardt, Czarnowski, Derus, Dietrich, Dirlam, Dobrowolski, Donarski, Donorowicz, Gehrke, Gogołek, Golz, Heleniak, Heleski, Hildebrandt, Ignatowski, Jeliński, Kłoska, Kowal, Kuczucki, Koppnick, Malecki, Matusik, Murzynski, Nowack, Rybacki, Schreiber, Synakiewicz, Will, Wypniewski
Księga adresowa z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Dirlam (właściciel ziemski)
Bibliografia:
- 2873 Bromberg West, Messtischblatt, 1:25 000, 1940.
- "Deutsche Rundschau" z 21.09.1939 r., nr 212, s. 3.
- "Gazeta Bydgoska" z 07.07.1925, nr 153, s. 6.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 4-5 i 8-9 (Reg. Bromberg).
- B. Koerner, Genealogisches Handbuch Burgerlicher Familien, cz. XI, 1904, s. 457.
- Gminny program opieki nad zabytkami gminy Sicienko na lata 2014-2017, Sicienko, 2013, s. 39-40, 60, http://bip.sicienko.pl/?app=uchwaly&nid=4342
- R. Grochowski, Wybrane aspekty działań bojowych jednostek Armii "Pomorze" od 1 do 6 września 1939 w kontekście wydarzeń bydgoskiej "krwawej niedzieli", "Kronika Bydgoska" 2005, t. 27, s. 217.
- Z. Guldon, Rozmieszczenie własności ziemskiej na Kujawach w II połowie XVI wieku, s. 87, Toruń-Łódź: TNT - PWN, 1964.
- Informacje o Elli Dirlam w Westpreussen.de, http://www.westpreussen.de/einwohner/index.php?m=family&id=I5848
- G. Meinhardt, Aus Brombergs Vergangenheit. Ein Heimatbuch für den Stadt- und Landkreis,Wilhelmshaven : Bidegast-Vereinigung e. V., 1973, s. 44.
- S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski, t. II M-Z, Poznań, 1922, s. 111.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1378.
- W.Kujawski, Repetytorium Ksiąg Wizytacyjnych Diecezjii Kujasko-Pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, cz. 2: Wizytacje XVIII wieku, Z 1: Wizytacje pierwszej połowy XVIII wieku, “Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 1999, t. 71, s. 244.
- "Orędownik" z 18.02.1938 r., nr 40, s. 3.
- Osówiec w PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1214/Osowiec/
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 4, 5.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 113.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. VII, s. 652.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Sicienko. Cz. I, Sicienko, 2011, s. 47,
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 20.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 5.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 14-15.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 411.