Cmentarz ewangelicki rodowy - Słoszewy

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

brak cm na starych mapach

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w polu przy drodze prowadzącej z Wymokłego do Słoszew. Jadąc drogą krajową nr 15 z Torunia w kierunku Brodnicy skręcamy na jedynym skrzyżowaniu z szosą w Wymokłym (przy kapliczce pod drugiej stronie drogi) w prawo. Po ok. 3 km widzimy szpaler drzew prowadzący w pole, po lewej stronie. Aleja ma 190 metrów, a na końcu znajduje się cmentarz ze wszystkich stron graniczący z polem uprawnym.

Podstawowe informacje

Data założenia	1929
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Kawki (od 1867), przedtem Brodnica (świątynia wybudowana w 1830, protestantyzm w Brodnicy sięga 1553 roku)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,1 ha
Nr działki	nie wyodrębniono, na terenie 191
Kształt	wielobok nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek	1929
Istniejąca dokumentacja	-
Zagrożenia	śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania	ŚREDNI, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	?, -

Roślinność

Drzewa	brzoza, lipa, …
Krzewy	lilak…
Inne	trawa, barwinek,…

Układ cmentarza czytelny. Prowadzi do niego aleja brzozowa.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	NIE	-	-	-	-
Mogiły ziemne	TAK	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	1	1929	granit?	głaz
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	1 stanowisko
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Na cmentarzu prawdopodobnie spoczywa tylko jedna osoba - właściciel majątku Słoszewy, Alfred Weissmerel.

Inskrypcje

---

Galeria zdjęć

fot. Mariusz Kaniecki, 2016

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

---

Renowacja

Nie przeprowadzono. Tylko imię i nazwisko poprawiono na czarno, a reszta inskrypcji pozostaje nieuczytelniona. Nie wiadomo do końca, czy Alfred Weissermel spoczywa na tym cmentarzu sam. Żonę Jenny zmarłą w Słoszewach w 1942 pochowano albo obok albo na cmentarzu rodowym w Jajkowie lub Świeciu.

---

Osadnictwo w Słoszewach

Historia

Najwcześniejsza pisemna wzmianka o Słoszewach pochodzi z 1322. Według niej mieszkańcy wsi Małki mieli oddawać dziesięcinę plebanowi ze Słoszew, co sugeruje istnienie kościoła (o tym później). Pierwotnie był to majątek rycerski, w 1375 właścicielem był Jan z Kruszyn, który więził tu biskupa chełmińskiego Wikbolda. Z nieco późniejszych zapisków z 1392 wynika, że Słoszewy stały się folwarkiem należącym do Zakonu Krzyżackiego administracyjnie podlegającym komturstwu kowalewskiemu, a potem brodnickiemu. Gospodarka odnotowała dość duże szkody w czasie wojny głodowej w 1414. W okresie I Rzeczpospolitej folwark był królewszczyzną starostwa brodnickiego. Już 4 lata po potopie dzięki zabiegom starościny brodnickiej Konstancji Kosowej udało się odbudować dwór dla urzędnika zarządzającego folwarkiem z ramienia starosty aczkolwiek kondycja folwarku pozostawiała wiele do życzenia. Obok folwarku mieściły się zabudowania wiejskie oraz karczma. W 1767 Słoszewy zostały wydzierżawione na 40 lat Bartolomeuszowi Sowińskiemu. Kontrakt dzierżawny nie wypełnił się do końca, gdyż w 1790 notujemy innego dzierżawcę folwarku (już jako pruskiej domeny), niejakiego Kaysera. Po nim przejął go na własność (może syn) August Kayser w 1816 dołączając do majątku folwark Kurkocizna. Na krótko, bo już w 1818 sprzedał majątek wraz z młynem Krzosek Florianowi Lehwald-Jezierskiemu. Kolejnym znanym właścicielem był Ernst Krieger z Karbowa, po śmierci którego Słoszewy w 1895 przejmuje córka Elisabeth po mężu von Egan. Do Słoszew należy także folwark Florencja. Między 1895, a 1903 całość nabywa bohater z nagrobka, czyli Alfred Ferdinand Otto Weisssermel - najstarszy syn właściciela Kruszyn, rotmistrz kawalerii Landwehry, a także od 1903 dzierżawca domen królewskich Brodnica i Mszano (za co otrzymał honorowy tytuł ekonoma dla zasłużonych urzędników rolnych), a na krótko 1897-1899, właściciel Opalenicy. Po odzyskaniu niepodległości musiał zrzec się tytułu dzierżawnego nadal pozostając właścicielem Słoszew, Florencji i Kurkocizny. Cały majątek składa się z dworu z 1829, kuźni, spichlerza, stajni i innych pomieszczeń dla inwentarza, 7ha parku, cegielni i młyna. Śmierć nastąpiła pierwszego dnia 1929 roku. Alferd został pochowany w polu niedaleko majątku. Po nim Słoszewy objął jego zięć Hartmann von Witzleben, który był obecny jeszcze w 1939 roku. W czasie okupacji majątkiem podobno zarządza niejaki Justus Wurtz, lecz według danych genealogicznych żona Jenny żyła do 1942. Po wojnie folwark zamieniono na PGR. Obecnie dwór jest własnością Gospodarstwa Rolnego Słoszewy sp. z. o. o.
O domniemanym kościele rzymskokatolickim świadczy już najstarszy przekaz o Słoszewach z 1322. Na potwierdzenie jego istnienia w dokumentach źródłowych trzeba było czekać aż do 1414, kiedy to wśród strat wynikających z wojny głodowej wymieniono również uszkodzony kościół. W 1444 parafianie ze Słoszew udali się na synod diecezjalny do Wrock (co świadczy o tym, że kościół miał rangę parafii). Budynek ucierpiał także podczas wojny trzynastoletniej, a po wojnie ze Szwedami był kompletnie zrujnowany. Taki stan utrzymywał się przynajmniej do 1672, co zanotowano w wizytacji biskupa Strzesza. Dopiero w XVIII wieku doszukano się, w starym przywileju krzyżackim, że na jego podstawie należą się parafii 4 włóki ziemi. Starosta brodnicki Józef Pląskowski wydał grunty w 1757. Krótko potem kościół odbudowano, ale ten sam starosta zabrał uprzednio wydane włóki. Pierwszy porozbiorowy dzierżawca Słoszew, Kayser, potraktował kościół i kościelne grunta jako swoja własność i rozebrał budynek przeznaczając część cegieł na materiał do budowy domów dla swoich robotników, a część cegieł wydał do naprawy kościołów w Łobdowie i Wrocku.
Po ustaleniu granicy prusko-rosyjskiej na Drwęcy wybudowano tu pruski urząd celny, lecz dość szybko przestał pełnić swoją funkcję i został w 1828 sprzedany wchodząc w skład zabudowań majątku Słoszewy. W 1896 otworzono szkołę o charakterze symultannym. Ewangelicy prócz rodziny właścicieli i rodzin urzędników folwarcznych nigdy nie stanowili dużego odsetku mieszkańców. W 1921 zanotowano 14% protestantów. Podlegali pod parafię ewangelicką w Kawkach. Według niepotwierdzonych nigdzie indziej informacji z artykułu w "Ziemi Michałowskiej" z 2010, przy dworze wybudowano na pocz. XX wieku kaplicę. Nie wiadomo, czy służyła wyłącznie właścicielom i urzednikom, czy też pracownikom folwarku.

Ludzie

Heinrich Ferdinand Weissermel (1796 - ?), dzierżawca domeny brodnickiej, żonaty z Auguste Karoline Link (1802 - ?). Mieli przynajmniej 6 dzieci, w tym Arthura Claudiusa (1826 - 1887, Brodnica), dzierżawcę domeny brodnickiej i honorowego obywatela Brodnicy oraz syna Otto.

Otto Weissermel (07.10.1824, Brodnica - 30.03.1892, Kruszyny), właściciel majątku Kruszyny, żonaty z Ottilie Dopatka (13.09.1834 - 18.09.1896). Mieli przynajmniej 6 synów, w tym:
1) Alfred Ferdinand Otto Weissermel (05.04.1855, Kruszyny - 01.01.1929, Słoszewy) - właściciel majątku Słoszewy, rotmistrz kawalerii Landwehry, odznaczony honorowym tytułem ekonoma dla zasłużonych urzędników zarządzających pruskimi domenami państwowymi.

2) Fritz Ernst Weissermel (24.08.1854, Kruszyny - 24.12.1872, Kruszyny)

3) Franz Richard Weissermel (16.04.1862, Kruszyny - 27.06.1862, Kruszyny)

4) Ernst Robert Otto Weissermel (05.07.1865, Kruszyny - ?) - właściciel Kruszyn do 1945

5) Waldemar Siegfried Otto Weissermel (07.07.1870, Kruszyny - 28.12.1943, Ebernswalde, Brandenburgia) - geolog, pogrzeb odbyłsię już w 1944 w Kruszynach

6) Heinrich Martin Otto Weissermel (04.11.1870, Kruszyny - 20.01.1874, Kruszyny) - pogrzeb był w Brodnicy

Ad 1) Alfred był żonaty z
a) Elise Emilie Mathilde Abramowski (02.11.1862, Świecie - 28.03.1885, Opalenica) - ślub w 1884
b) Jenny Emilie Elise Abramowski (23.11.1860, Świecie - 17.04.1942, Słoszewy) - ślub w 1886, z którą miał przynajmniej 1 córkę Elisabeth (1889-1949). Córka wyszła za mąż w 1914 za Hartmana von Witzlebena (05.07.1890 - 25.09.1971). Zięć Witzleben był właścicielem majątku po śmierci Alfreda do przynajmniej 1939.

Spis strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Blaschejewski, Dolecki, Gorecki, Gratkowski, Jankowski, Kochański, Komarowski, Munskowski, Peukert, Pruczewitz, Słupski, Wischniewski

Nauczyciel w 1925: Karol Trendel

Księga adresowa z 1928: Alfred Weissermel (majątek, gorzelnia)

---

Bibliografia:

1. 2781 Wrotzk, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
2. S. Bilski, Początki i rozwój szkolnictwa w byłym powiecie brodnickim, "Z ławy szkolnej", 1982, nr 4 (29), s. 2.
3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 56-57.
4. Członkowie rodu Weissermel, http://www.westpreussen.de/einwohner/?m=surnames&sn=Weissermel
5. "Deutsche Rundschau in Polen" z 04.01.1929, nr 3, s. 8.
6. J. Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych, 1880, s. 68-69.
7. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Bobrowo na lata 2010-2014, s. 11, 14, 15.
8. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 98-99, 100-101, 102-103.
9. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 542.
10. Informacje genealogiczne o Elisabeth von Witzleben z domu Weissermel, http://www.einegrossefamilie.de/egf/abfrage.pl?aktion=person_zeigen&person_id=19055&sprache=de
11. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 26.
12. A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 57.
13. Słoszewy na PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1314/Sloszewy/
14. Słoszewy w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1798
15. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, Toruń, 1923, s. 58-59, 64-65.
16. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 78, 88.
17. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1212.
18. H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 108-109.
19. Provinz Westpreussen. Im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, Berlin, 1909, s. 286-287, 290-291.
20. H. Siekierska, Zółtym szlakiem nad Drwęcą, "Ziemia Michałowska", 2010, nr 10-11, s. 16.
21. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 6.
22. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., 1939, s. 97.
23. R. Stawski, Folwark w Słoszewach, "Czas Brodnicy" z 22.02.2015, http://www.czasbrodnicy.pl/czasbrodnicy/1,93191,17465072,Folwark_w_Sloszewach.html
24. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Bobrowo. Część A. Uwarunkowania i diagnoza stanu zagospodarowania przestrzennego, Bobrowo 2010, s. 16, 17, 31, 35, 41, http://www.bobrowo.bip.net.pl/?a=1399
25. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 831-832.
26. S. Turowski, Mniejszość niemiecka na terenie miasta i powiatu brodnickiego w latach 1920-1939, "Szkice brodnickie, t. I" pod red. Stefana Bilskiego, Brodnica-Toruń, 1988, s. 126.
27. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 160-161, 164-165.

---

Lapidaria » powiat brodnicki » gmina Bobrowo » Słoszewy