Cmentarz ewangelicki rodowy - Trzciany

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony przy drodze wojewódzkiej nr 241 łączącej Sępólno Krajeńskie z Tucholą. Jedziemy z Trzcian w stronę Sępólna Krajeńskiego. Cmentarz znajduje się na niewielkim wzniesieniu przy drodze, ok. 150 m od znaku informującego o końcu wsi Trzciany. Od północy sąsiaduje z szosą, a z pozostałych stron z polem uprawnym.

Podstawowe informacje

Data założenia	1863 albo w latach 1800-1818
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Sępólno (od 1772, od XVII w. był zbór w Sępólnie)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,15 ha
Nr działki	95
Kształt	czworokąt nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek	?
Istniejąca dokumentacja
Zagrożenia	śmieci
Stan zachowania	UPORZĄDKOWANY, Typ VIb
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, ?

Biorąc pod uwagę obecność rodziny von Heyden-Zborowskich w latach 1799-1800 i tabliczkę z jej nazwiskiem cmentarz mógł zostać założony w latach 1800-1818. Niestety nie znalazłem potwierdzenia tej informacji.

Roślinność

Drzewa	dąb, klon, …
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	barwinek, …

Układ cmentarza czytelny. Na cmentarzu znajduje się pomnik przyrody, którego nie można znaleźć z SUiKZP.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	TAK	1	po 2000	lastryko	postument z krzyżem
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	1	1913	granit	na postumencie - Herrmann von Bothe
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	7	II poł. XIX - I poł. XX w.	cegła , beton
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	6	II poł. XIX w - I ćw. XX w.	piaskowiec, beton, ?	przy 5 mogiłach i 1 destrukt
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	9 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Na cmentarzu spoczywają członkowie rodu Bothe i Heyden-Zborowski, właściciele majątku Trzciany.

Inskrypcje - fot. Karolina Falleńczyk, 2015

---

Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

---

Renowacja

Po odkupieniu dworu i części parku przez córkę ostatniego właściciela Danutę Bothe-Kłosowską cmentarz uporządkowano w 2005. Wykarczowano zarastającą roślinność, zebrano śmieci, ustawiono postumenty na swoim miejscu i postawiono nowe tabliczki do każdego z nagrobków. Jedna z nich uległa w ostatnich latach dewastacji.

---

Osadnictwo w Trzcianach

Historia

Najstarsza informacja o Trzcianach pochodzi z 1422 roku, czyli jeszcze z czasów krzyżackich. Od początku był to majątek szlachecki. Pierwszym znanym właścicielem z końca XV w. był dr teologii Vinzent Trzcyanski herbu Rawicz natomiast pierwsza informacja o istnieniu folwarku pochodzi z 1511. Kolejnymi właścicielami były rodziny: Pawłowskich, Świerczewskich, Bembnowskich, Radolińskich, Osłowskich, Bruniewskich (1783). Kolejny znany z zapisków właściciel to radca rycerski Karl Leopold Friedrich von Heyden z 1799. Rodzina von Heyden skoligacona ze Zborowskimi obecna była w Trzcianach na do 1818 gdy sprzedała majątek rodowi Mittelstadt, a ci sprzedali go niejakiemu Kuhlbronowi, który musiał wpaść w tarapaty finansowe bowiem w 1827 majątek objęto sekwestrem. Ostatecznie Trzciany nabyła rodzina Bothe w 1832, która przybyła z Leśniowa Wielkiego koło Zielonej Góry. Nestorami linii "krajeńskiej" byli Henryk Zygmunt i Augusta Ernestyna Maethner. Należy pamiętać, że obok majątku istniała wieś sołecka, która ok. 1866 została wykupiona i dopisana do obszaru dworskiego. Po śmierci Henryka Zygmunta właścicielem został syn Herrmann Reinhard. Uzyskał w 1900 tytuł szlachecki. Był wpływową postacią w powiecie złotowskim jako przewodniczący powiatowego ziemstwa kredytowego i prawnik. Dwukrotnie żonaty. Syn z pierwszego małżeństwa Benon Zygmunt von Bothe przejął Trzciany po jego śmierci w 1913. Druga żona była fundatorką przedszkola w Sępólnie.
Benon Zygmunt, prawnik, filozof, porucznik, członek bractwa kurkowego cierpiał niestety na poważną chorobę psychiczną. Z tego powodu majątek nie prosperował zbyt dobrze. W latach 20. XX w. oficjalnym dzierżawcą był Roman Bniński, przyjaciel który wyswatał Benona z Polką Anną Kubiak z Wielkopolski. Benon przyjął polskie obywatelstwo i w odróżnieniu od większości niemieckiego ziemiaństwa otwarcie sympatyzował z Polakami. Kolejnym dzierżawcą był niejaki Rubach, który wyłudził od Bothego 300 tys. zł za co został skazany na 2 lata więzienia. Pod koniec lat 30. jego największy w powiecie majątek został uszczuplony na skutek długów. Na rozparcelowanej części osiedlono wówczas w poniatówkach Polaków z Małopolski. Propolskie nastawienie spowodowało, że po rozpoczęciu okupacji uznany został przez władze hitlerowskie za element wrogi. W 1940 majątek skonfiskowała III Rzesza, a rodzinę wysiedlono do Runowa Krajeńskiego gdzie zmuszono do pracy na roli. Ciężkie warunki życia spowodowały nawrót choroby i umieszczenie Benona w zakładzie psychiatrycznym w Kocborowie gdzie został zamordowany.
W 1921 r. pierwszy spis powszechny zanotował 14% protestantów (20 osób). Cztery lata później w Trzcianach mieszkało 4 obywateli narodowości niemieckiej i 228 Polaków.
Dwór z 1888 r. zbudowany na miejscu wcześniejszego zniszczonego przez pożar składał się pierwotnie z dwóch części tj. dworu i oficyny. Po 1945 r. dwór przeszedł w ręce Skarbu Państwa. Z folwarku zrobiono PGR, grunty rozparcelowano, a budynek zmodyfikowano w latach 60. XX w. w celach mieszkalnych. Dopiero w 2000 r. córka ostatniego właściciela Danuta Bothe-Kłosowska wykupiła od Agencji Rolnej Skarbu Państwa dwór i część dawnego parku. Po wykwaterowaniu obiekt został wyremontowany. Obecnie prawdopodobnie nadal znajduje się w posiadaniu rodziny, Pani Danuta odeszła w 2010.

Ludzie

Rodzina Bothe wywodziła się z okolic Zielonej Góry. Johann Christoph Bothe (1741, Płoty - 1813, Leśniów Wielki), właściciel majątku Leśniów Wielki ożeniony z Anną Rosine Bock (1750, Łagów - 1807, Leśniów Wielki). Potomstwo: Johann Gottfried Bothe (1770 - 1844, Leśniów Wielki).
Johann Gottfried ożenił się z Anną Dorotą Kuhn (1770, Racula - 1845, Leśniów Wielki). Potomstwo: Friedrich Wilhelm Gottfried Bothe, właściciel majątku Obłotne koło Sulechowa, rotmistrz i Heinrich Sigmund Bothe (14.07.1800, Leśniów Wielki - 07.02.1863, Trzciany), właściciel majątku Trzciany od 1832.
Heinrich Sigmund ożenił się z Augustą Ernestyną Maethner (30.01.1810, Gaworzyce k. Głogowa - 15.12.1885, Trzciany). Potomstwo: Herrmann Reinhard von Bothe (10.07.1845, Trzciany - 03.05.1913, Trzciany), właściciel majątku Trzciany od 1863, prawnik, przewodniczący ziemstwa kredytowego w powiecie złotowskim, tytuł szlachecki uzyskał w 1900.
Pierwsze małżeństwo zawarł 28.10.1881 z Heleną Wegner (06.12.1862, Włościbórz - 12.07.1894). Potomstwo: Benno Sigmund (12.08.1883, Trzciany - 05.02.1942, Kocborowo), rozwód w 1891
Drugie małżeństwo zawarł 26.06.1892 z Anną Krieger (15.08.1858, Jabłówko - ?)
Benno Sigmund von Bothe, prawnik, filozof, porucznik pruski, członek bractwa kurkowego, stał się właścicielem Trzcian w 1913. Majątek nie prosperował zbyt dobrze ze względu na jego poważną chorobę. W spisie dużych gospodarstw województwa pomorskiego znajdziemy informację, że dzierżawcą był Bniński. Z powodu małżeństwa z Polką Anną (1902-1967) i propolskie sympatie został uznany w czasie okupacji przez Niemców za element wrogi. W 1940 władze hitlerowskie skonfiskowały mu majątek, a rodzinę wysiedliły do Runowa Krajeńskiego kierując do prac rolniczych. W 1942 Benno został aresztowany i zamordowany w obozie w Kocborowie.

Księga adresowa z 1928 wymienia następujące nazwiska: Bothe (właściciel majątku), Gburzyk (kowal), Kosobucki (kołodziej), Spodecki (zakład ogrodniczy)

---

Bibliografia:

1. 2571 Zempelburg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
2. E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 45.
3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 129-130.
4. M. Chojnacka, Jej marzenie o powrocie do rodzinnego domu kosztowało ich 150 tysięcy złotych, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 12.05.2006 r., http://www.pomorska.pl/publicystyka/art/6834523,jej-marzenie-o-powrocie-do-rodzinnego-domu-kosztowalo-ich-150-tysiecy-zlotych,id,t.html
5. M. Chojnacka, Rodzinne zobowiązanie, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 08.12.2005, http://www.pomorska.pl/artykuly-archiwalne/art/6805429,rodzinne-zobowiazanie,id,t.html
6. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 525-526.
7. Gothaisches genealogisches Taschenbuch der briefadeligen Häuser, Gotha: Julius Perthes, 1908, s. 100.
8. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 16-17.
9. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 492-494.
10. Informacje o Trzcianach na stronie powiatu sępoleńskiego, http://www.powiat-sepolno.pl/437,trzciany.html
11. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 100.
12. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 474-475.
13. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1233.
14. Plan odnowy miejscowości Trzciany 2007-2015, 2008
15. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 295.
16. L. Skaza, Wybrane pomniki kultury materialnej Sępólna Krajeńskiego i okolic,[w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 589-592.
17. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
18. "Słowo Pomorskie" z 31.10.1931, nr 252, s. 6.
19. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r., Warszawa, 1939, s. 109.
20. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 56, 58, 60.
21. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 544.
22. Trzciany w Polonia Maior - Fontes, dokument elektroniczny, 2009.
23. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin, 1903, s. 102-103.
24. Zdjęcia cmentarza rodowego w Trzcianach na stronie powiatu sępoleńskiego, http://www.powiat-sepolno.pl/255,cmentarz-trzciany.html

---

Lapidaria » powiat sępoleński » gmina Sępólno Krajeńskie » Trzciany