Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza



Położenie
Cmentarz położony na terenie dawnego majątku dworskiego, w odległości niecałych 40 metrów od bramy wejściowej. Jadąc z Wiskitna w kierunku Sośna stajemy na skrzyżowaniu przy cmentarzu ewangelickim w Wiskitnie i skręcamy w prawo. Dojeżdżamy do bramy. Jest to teren prywatny tak więc, aby wejść na cmentarz potrzebne jest pozwolenie właściciela. Znajduje się po lewej stronie ok. 40 metrów od bramy - widać dawną bramę cmentarną. Sąsiaduje ze wszystkich stron z parkiem dworskim.
Podstawowe informacje
Data założenia | poł. XIX w. * |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Gogolin-Lucim-Sitowiec (od 1872, Gogolin), Koronowo (1772-1872), we wsi szkoła z salą modlitwy |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,05ha |
Nr działki | nie wyodrębniono, na terenie 127/41 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | dalsze zaśmiecanie, splantowanie, dewastacja |
Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, ? |
[*] Bez zaznajomienia się z książką Carla Schmekel, Sechs Generationen auf der Heimatscholle mit Ahnentafeln wydanej w 1935 nie jest możliwe dokładne podanie daty założenia cmentarza.
Roślinność
Drzewa | dąb… |
Krzewy | … |
Inne | bluszcz, … |
Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak pomników przyrody. Brak alei albo nieczytelna.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mogiły obmurowane | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 1 | ? | piaskowiec | słupek informujący o miejscu spoczynku rodziny Schmekel |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | TAK | 1 | ? | lastryko? | płyta Artura Schmekel |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
RAZEM | > 2 stanowiska | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | ? | granit, kamień polny | otoczony kamiennym murem z ciosanych kloców, nie wiadomo, czy było ogrodzenie |
Brama | TAK | 1 | ? | cegła | brak żeliwnej furty |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
Renowacja
Nie przeprowadzono. Na terenie cmentarza są ule.
Osadnictwo w Wiskitnie
Historia
Wiskitno znane jest w źródłach pisanych od 1288 jako wieś, od której klasztor Cystersów (z Byszewa potem z Koronowa) pobiera dziesięcinę. Jednak wówczas nie była to własność opactwa tylko własność rycerska. Mnisi kupili połowę wsi w 1360, a drugą połowę 3 lata później. Własnością zakonu pozostało do początku XIX wieku, gdy doszło do sekularyzacji majątków kościelnych i przeszło w posiadanie państwa pruskiego. Jeszcze w 1872 Wiskitno wymieniane jest jako wieś, a nie majątek aczkolwiek najstarsza wzmianka o późniejszych właścicielach - rodzinie Schmekel - sięga roku 1817 (dnia 09.06.1817 w Wiskitnie urodziła się Wilhelmina Charlotte Schmekel, córka Ludwika Schmeckel (ur. 1785) i Barbary z domu Schauer (ur. 1790). A zatem możemy założyć, że Ludwik Schmekel przybył najwcześniej w latach. 10. XIX wieku do Wiskitna i wydzierżawił tam ziemię - wymieniany jest jako dzierżawca w 1838. Trudno jednoznacznie określić kiedy rodzina stała się właścicielami majątku. Stało się to pomiędzy 182, a 1877 rokiem, a zatem za czasów wnuków Ludwika. W spisie właścicieli majątków ziemskich z 1877 wymieniono Carla Schmekel z Wiskitna (miał 276 ha). Oprócz niego we wsi istniał także drugi majątek (1877: S. Brall; potem Latz, 1880 Grąbczewski, 1887: Winter, 1913: H. Bartelheimer, 1926: O.Stenzel). Spis z 1906 i 1907 podaje jako właściciela Arthura Schmekel, a w 1913 Karola Schmekel (ur. 1886), który był obecny w Wiskitnie do momentu wybuchu II wojny światowej. W 1923 miał 405 ha, a w 1926 mniej, bo 352 ha. Niewykluczone, że doszło do przymusowej parcelacji, na której polskie władze osiedlały rolników z dawnej Kongresówki lub Galicji. Bulwarowy dziennik "Dzień Dobry" podał w numerze z 01.09.1939, że ustalono kuratora majątku Wiskitno wskutek ucieczki Karola Schmekel, lecz nie wiadomo, czy w ogóle kurator rzeczywiście objął swój obowiązek. Ostatnia wzmianka o Karolu Schmekel, kapitanie rezerwy, pojawia się w "Ostpreussen-Warte" z 1952. Podobno 24.03.1945 przybył do szpitala w Gdańsku Wrzeszczu z raną nogi.
Szkoła istniała od przynajmniej 1848. Najpierw jako katolicka, potem jako symulatanna. Budynek nowej szkoły wybudowała rodzina Schmekel. Do 1872 miejscowi ewangelicy podlegali pod parafię ewangelicką w Koronowie, a potem do parafii Gogolin-Lucim-Sitowiec. Ilość ewangelików wzrosła dopiero na początku XX wieku osiągając poziom 29% populacji Wiskitna. Pierwszy spis powszechny z 1921 mówi o 12% ewangelików. Jeszcze w 1885 było ich niecałe 4%.
Ludzie
Lista poległych w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: balzer, Bergmann, Chilla, Chmara, Gaca, Gburek, Getka, Głowacki, Gorecki, Idzikowski, Kaczmarowski, Kiesel, Kleschinski, Kobs, Konarski, Lewandowski, Lipski, Majewski, Maszudziński, Mindak, Paluchowski, Pasternacki, Ronarski, Sadka, Salewski, Schroeder, Schulz, Sergot, Sodke, Świetlik, Szczupacki, Wrzus, Ziołkowski
Gospodarze z księgi adresowej z 1906: Otto Belau, Julius Bigal, Julius Mahlke, Leo Pankanin, Arthur Schmeckel
Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Dylawerski (handel bydłem), Gatzke (zboże), Klawitter (akuszerka), Kobs (zajazd), Mahlke (właściciel ziemski), Pankanin (właściciel ziemski), Prell (właściciel ziemski), Roszczynialski (kowal), Schmekel (właściciel majątku), Stenzel (właściciel ziemski), Stetmann (szewc)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Dietrich (stolarz), Draheim (mleczarnia), Glowatzki (stolarz), Schnakel (mleczarnia), Siering (zajazd, sklep), Stetmann (szewc)
Bibliografia:
- 2672 Wierzchucyn, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940
- Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg, 1838, nr 16, s. 2 (dodatek nadzwyczajny, Extrablatt)
- Amtsblatt der Königlichen Preußischen Regierung zu Bromberg, 1848, nr 46, s. 1286.
- J. N. Bobrowicz, Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego, 1846, s. 429.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 587.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 160.
- Dziennik Poznański z 07.10.1887 r., nr 229, s. 3.
- "Dzień Dobry" z 01.09.1939, nr 241, s. 3.
- Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta i Gminy Koronowo na lata 2015-2018, 2015, s. 76, 112, 116,
- "Goniec Wielkopolski" z 09.07.1880, nr 154, s. 3.
- K. Grysińska, Działalność gospodarcza ziemiaństwa powiatu bydgoskiego w latach 1920-1939, "Kronika Bydgoska", 1999, t. 21, s. 90.
- Gueter-Adressbuch der Provinz Posen, Stettin: Paul Niekammer, 1907, s. 162-163.
- Güter-Adressbuch für die Provinz Posen, 1913, s. 186-187.
- S. Kozierowski, Badanie nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski. Tom II M-Z, Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1922, s. 422.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych województwa poznańskiego, 1926, s. 17-18.
- Księga Adresowa Obywateli Ziemskich Rzeczypospolitej Polskiej, 1923, s. 5.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1482.
- Kurzgefasstes statistisches Handbuch der Provinz Posen, Posen, 1877, s. 138.
- "Ostpreussen-Warte" 1952, nr 1, s. 11.
- A. Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Wielkopolska, t. I, Warszawa, 1883, s. 174.
- Plan Odnowy Miejscowości Wiskitno, 2010, http://www.bip.koronowo.pl/?app=uchwaly&nid=6913&y=2014
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 5.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy, 1939, s. 136.
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Koronowo. Cz. I. uwarunkowania rozwoju, Koronowo, 2009, s. 57, 61, http://www.bip.koronowo.pl/?app=uchwaly&nid=3751&y=2009
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 572.
- Uebersicht der Bestandtheile und Verzeichniss aller Ortschadten des Bromberger Regierungsbezirks, 1818, s. 21.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks, Bromberg: Gruenauer, 1833, s. 16.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 8-9.
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 92-93.
- Wiskitno w Polonia Major Fontes, 2009.