Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w północnej części wsi. Niemal równo 300 metrów dalej na północ od kościoła tuż za gospodarstwem nr 23 znajduje się droga polna prowadząca do niewielkiego zagajnika z widocznymi z daleka drzewami. Po ok. 90 metrach jesteśmy na cm. Sąsiaduje on ze wszystkich stron z polami uprawnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | I poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Włościbórz (od 1901), Sępólno (1772-1901) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,04 ha |
| Nr działki | 69 |
| Kształt | zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
| Istniejąca dokumentacja | Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988. |
| Zagrożenia | śmieci |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1965, - |
Zamknięcie na podstawie UZC (149) 65 z 26.06.1965
Roślinność
| Drzewa | dąb, lipa, klon … |
| Krzewy | lilak, …. |
| Inne | trawa… |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. W karcie cmentarza z 1988 zapisano postulat zgłoszenia 2 z 4 dębów do rejestru pomników przyrody po uprzednim ich leczeniu - łącznie było 7 drzew. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak danych o alei.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 6 | II poł. XIX w | beton, kamień polny | - |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | 1 | II poł. XIX w. | ? | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 7 stanowiska | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | TAK | - | II poł. XIX w. | kamienie polne | resztki muru kamiennego |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Nie znaleziono.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
fot. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Karta cmentarza z 1988 podaje, że teren wykorzystywany był jako składowisko dla wapna, siana, słomy i śmieci. Obecnie brak śladu po wymienionych rzeczach, zgromadzone są tylko różne maszyny i narzędzia rolnicze.
Osadnictwo we Włościborzu
Historia
Najwcześniejsze informacje o Włościborzu pochodzą z 1373 roku i dotyczą budowy zamku przez Arnolda z Wałdowa. Zatem od początku był to majątek szlachecki w posiadaniu rodu Wałdowskich. W 1383 doszło do walk pomiędzy rodami Wałdowskich walczących po stronie Nałęczów, a Grzymalitami, którzy zrujnowali im posiadłości. Późniejsi właściciele Włościborza pochodzący od Wałdowskich zaczęli się tytułować nazwiskiem Włościborscy i legitymować herbem Topór. Byli obecni jeszcze w 1546. W 1680 posiadłość była w rękach stolnika z Czarnkowa, Kajetana de Rautenberg z Garczyńskich. Dalsi poznani właściciele wywodzili się z rodów: Kalkstein-Stoliński (1767), Sadowski (1772), Gostomski (1788), Zawadzki (1800), Lesse z Drożdżenicy. Po nich Włościborzem władali Wagnerowie (od przynajmniej 1854). W 1830 majątek składał się z: majątku Włościbórz, folwarków Włościborek i Męczyhudoba (Justinenhof), kolonii Marientorf, lasu, wiatraka, młyna, browaru i gorzelni. Całość została sprzedana Prądzyńskiemu ze Skarpy w 1889, a ten w 1894 sprzedał to komisji kolonizacyjnej.
W latach 1900-1903 wycięto las na potrzeby kolonistów, a obszar dworski zamieniono w 1901 na gminę wiejską. Dwór zamieniono na plebanię, a w parku zbudowano kościół (1903). Podlegający pod Sępólno Krajeńskie ewangelicy z Włościborza i Włościborka wraz z będacymi od 1895 w parafii Obodowo-Sośno ewangelikami z Wałdowa, Wałdówka, Komierowa i Komierówka utworzyli samodzielną parafię Włościbórz w 1901. W 1904 kolonistom do osiedlenia się oddano także Łąki Maryjne.
W 1906 dokonano odsłonięcia pomnika cesarza Wilhelma II. Było to popiersie w mundurze admiralskim umieszczone na 2 metrowym cokole. Postument wykonał Bruno Klatt z Gdańska, a popiersie rzeźbiarz Friedrich Pfanschmidt z Berlina.
Pierwsza szkoła (zapewne katolicka) istniała już w 1819 roku. Do czasu kolonizacji Włościbórz był zamieszkiwany przez znikomą ilość ewangelików. W 1895 stanowili 12% mieszkańców. Jej efekt to 84% protestantów według pierwszego spisu powszechnego z 1921. W okresie międzywojennym resztówka majątku należała do gminy.
Ludzie
Carl Wegner - senior rodu, prawdopodobnie pochowany na cmentarzu rodowym
Helene Wegner (1862-1894) - córka Carla Wegnera juniora, wyszła za mąż za Hermanna Reinhardta von Bothe z Trzcian, rozwód w 1891.
Księga adresowa z 1906: Belz (szewc), Dobrenz (gościniec), Frank (mleczarnia parowa), Gerth (gościniec), Hardwig (krawiec), Hinz (kowal), Klawitter (krawiec), Kunz (kowal), Marquardt (stolarz), Meinke (stolarz), Roschke (stelmach), Schauer (młyn), Schlieter (kowal), Schukei (krawiec), Seel (szewc)
Lista strat z I wojny światowej: Bahr, Boruta, Broszczyk, Czaplewski, Damm, Frosina, Folz, Gollnick, Greyczek, Hass, Heimann, Jahnke, Janosch, Jażdżewski, Kluska, Krause, Kruger, Łabodziński, Lange, Loss, Mertin, Mielke, Muller, Niezwicki, Orzada, Patyna, Remus, Rennewanz, Schaer, Schewe, Schliep, Schutka, Szkoda, Tkaczyk, Trojanowski, Warmbier, Weinandt
Nauczyciele w 1925: Fryderyk Boetcher i Józef Plichta
W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Bauman (karczma), Belz (szewc), Bethke (szewc), Blumke (stolarz), Brumundt (artykuły kolonialne, kołodziej, krawiec), Grzegorzewski (kowal), Hinz (kołodziej), Kowalski (młyn parowy), Kwasigroch (karczma), Lach (młyn), Marquardt (stolarz), Mielke (młyn), Perykarz (kowal), Szafer (krawiec), Tomaszewski (młyn)
Księga adresowa z 1941: Baumann (gościniec), Frase (stelmach), Jahnke (stolarz), Kroll (przemysł budowlany), Marquardt (młyn), Meier (szewc), Wiśniewski (młyn),
Bibliografia:
- 2571 Zempelburg, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1874.
- Amtsblatt für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1854, t. 44, s. 175.
- E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 49-50.
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 128-129.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 283.
- Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 91.
- J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 535-537.
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1898, s. 168-169.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 14-15.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 492-494.
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 155-156.
- Informacje o Włościborzu na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/231,wlosciborz?&nobreakup#akapit_695
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 51.
- Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
- Krajna i Nakło : studja i rozprawy wydane z okazji pięćdziesięciolecia gimnazjum imienia Bolesława Krzywoustego w Nakle, 1926, s. 53, 64.
- J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 109.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 478-479.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1243.
- R. Lida, Prawdziwy społecznik, "Wiadomości krajeńskie", wersja internetowa z 06.04.2014, http://krajna.com.pl/a/prawdziwy-spolecznik
- P35 S25 B SĘPÓLNO, 1:25 000, WIG, 1935
- K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 54.
- F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 289-290.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 43.
- Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 58, 61.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 718.
- Teki Dworzaczka, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html
- Włościbórz w Polonia Maior - Fontes, dokument elektroniczny, 2009.
- Zasób Kirchliches Archivzentrum Berlin, http://kab.scopearchiv.ch/detail.aspx?ID=215913