Cmentarz ewangelicki - Runowo Krajeńskie I

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

rk.JPG

Opis cmentarza

polny.png chronione.png smieci.png Znak_Zabytkowy.jpg
Położenie

Cmentarz położony przy drodze asfaltowej z Runowa Krajeńskiego na przejazd kolejowy, oddalony o ok. 600 m. od centrum wsi. Jadąc od strony Więcborka należy w już Runowie nie skręcać w prawo w stronę ruin pałacu, a w prawo, a następnie od razu w lewo. Cmentarz jest widoczny po lewej stronie drogi. Od północy graniczy ze wspomnianą drogą asfaltową, a z pozostałych stron z polami uprawnymi.

Podstawowe informacje
Data założenia najwcześniej lata 80. XIX w.
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Runowo Krajeńskie (od 1889), przedtem Więcbork
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,36 ha
Nr działki 104
Kształt czworokąt zbliżony do trapezu
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, dewastacja
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945, ?

Cmentarz wpisany do rejestru zabytków nieruchomych, nr rej.: A/320/1 z 29.05.1992.

Roślinność
Drzewa dąb, klon, …
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne trawa, pokrzywy, bluszcz, konwalie, barwinek

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ dawnego cmentarza częściowo czytelny. Istnieje aleja klonowa.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK >20 I poł. XX w. lastryko, beton -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK ? ? ? -
Postumenty TAK >3 I poł. XX w. kamień polny 3 głazy i jeden postument z piaskowca
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE >23 stanowiska
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Runowie Krajeńskim.

Historia

Miejscowość wzmiankowana w 1325 r. jako własność klasztoru w Byszewie. Cystersi otrzymali prawo osadzania kolonistów niemieckich celem zagospodarowania okolicy. Od 1391 do 1939 r. znajduje się w rękach prywatnych. Pierwszym właścicielem był Dobiesław Runga herbu Odrowąż. W XV w. należy do Dźwierszeńskich. Orzelscy pojawiają się w XVI w. W latach 1595-1601 Jan Orzelski wzniósł w miejscu dawnej budowli drewnianej dwór murowany, a w latach 1603-1609 wybudowano ufundowany przez niego kościół rzymskokatolicki pw. Trójcy Świętej. Na jednej ze ścian widnieje tablica informująca o wzniesieniu dworu przez Orzelskiego, a poniżej kawałeczek drugiej tablicy (prawdopodobnie zrobionej przez rodzinę Bethmann-Holweg), która używana była jako stopień schodów w jednym z runowskich urzędów. Od 1615 r na ponad 200 lat dwór wszedł w posiadanie Działyńskich oraz rodów skoligaconych - Potulickich (1742-1790) i Szołdrskich (do 1832). Następnymi właścicielami byli Fryderyk von Pelet-Narbonne, a potem Mielżyńscy, którzy sprzedali klucz runowski kupcowi żydowskiemu z Poznania Schie Jaffie. Ród Bethmann-Hollweg przybył do Runowa w 1852 r. Nabywca, Theodor Bethmann-Hollweg - syn ówczesnego ministra kultury Prus zatrudnił znanego berlińskiego architekta Martina Groupiusa, pod którego kierunkiem dokonano przebudowy dworu w neorenesansowy pałac w 1860 r. Ostatni z rodu Joachim sprzedaje majątek Państwowemu Bankowi Rolnemu w 1929 r. Ten rozparcelowuje go na mniejsze gospodarstwa dla sprowadzonych z Galicji rolników, a pozostałość z pałacem, parkiem i gorzelnią kupił Wiktor Szulczewski, prezes Wielkopolskiej Izby Rolniczej. Ostatnią polską właścicielką była jego córka Maria wraz z mężem pułkownikiem Edwardem Leszczyńskim. W czasie okupacji Polacy zaostali wysiedleni ze swoich gospodarstw, a na ich miejsce sprowadzono Niemców z Besarabii. Zarządzaniem majątkiem zajmował się treuhander (pałac stał się własnością III Rzeszy). Niestety pałac został on podpalony w 1945 r. przez wycofujące się oddziały niemieckie, które urządziły na jego terenie magazyn wojskowy. Zrujnowany w latach powojennych. Od 1997 jest własnością prywatną.
Znani z sympatii dla protestantów Działyńscy oraz Potuliccy przyczynili się najprawdopodobniej do ich ulokowania w Runowie jednak ewangelicy nigdy nie stanowili więcej jak 40% społeczności wsi.. W latach 80. XIX w. było ich 37%, a w 1921 - 32%. Parafia ewangelicka została powołana z inicjatywy właściciela majątku w 1889 r. Na potrzeby nabożeństw zaadoptowano wstępnie budynek ujeżdżalni koni stojący w parku. Pastorówkę wybudowano w 1892 r. Wizytacja Archidiakonatu Kamieńskiego z 1776-1767 wymienia ewangelicką kaplicę szkolną.

Ludzie

Bibliografia:

  1. P35 S 25 D Więcbork, Mapa Szczegółowa Polski, 1:25000, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1937. comp.jpg
  2. M. Dereszyńska-Romaniuk, Archiwa prywatne i rodzinno-majątkowe w zasobie Archiwum Państwowego w Bydgoszczy, [w:] "Kronika Bydgoska, t. 34, s. 333-334.
  3. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1445. comp.jpg
  4. A. Mietz, Archidiakonat kamieński archidiecezji gnieźnieńskiej. Struktura terytorialna i stan kościołów w czasach staropolskich 1512-1772, Włocławek: Lega, 2005, s. 103.
  5. Runowo Krajeńskie na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1285/Runowo_Krajenskie/ [dostep: 15.09.2014]
  6. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 126. comp.jpg
  7. J. Słupikowska, J. Studziżba, W. Olszewska, M. Nowicka, Runowo Krajeńskie w przededniu 680 rocznicy powstania, Sępólno Krajeńskie, 2003.
  8. Strona pałacu w Runowie Krajeńskim, http://www.palacrunowo.pl/o-obiekcie/historia [dostęp: 25.09.2014].
  9. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 15. comp.jpg
  10. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 322-323. comp.jpg
  11. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na dzień 30 czerwca 2014 r., woj. kujawsko-pomorskie, s. 75 [dostęp: 25.09.2013]. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License