Cmentarz ewangelicki - Rynarzewo II

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

netzwalde2.jpg

Opis cmentarza

polny.png smieci.png
Położenie

Cmentarz polny położony przy drodze ekspresowej S5, na południowym krańcu Rynarzewa, ok. 760 m od centrum wsi. Jedziemy ul. Szubińską, w stronę Szubina i mijamy kapliczkę stojącą po lewej stronie. Od cmentarza, który stoi po lewej stronie (widać krzaki i drzewa) dzieli nas ok. 150 m. Ze wszystkich stron graniczy z nieużytkami, a nieco dalej od północnego zachodu z drogą ekspresową.

Podstawowe informacje
Data założenia pocz. XX w. (1901?)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Rynarzewo (od 1867), przedtem Łabiszyn (od 1782), dom modlitwy od 1796
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,26 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie działki nr 320
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek pocz. XX w.
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia śmieci, zniesienie cmentarza, dewastacja
Stan zachowania BARDZO ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945, -
Roślinność
Drzewa dąb, klon,…
Krzewy lilak, grochodrzew, …
Inne pokrzywy,…

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ cmentarza czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże NIE - - - -
Obeliski NIE - - - -
Mogiły obmurowane TAK ok. 80 I poł. XX w. beton, cegła, lastryko, piaskowiec
Mogiły ziemne NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK >2 I poł. XX w. beton, lastryko -
Postumenty TAK >20 I poł. XX w. beton, lastryko, piaskowiec
Przyścienne NIE - - - -
ŁĄCZNIE ok. 100 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2009; 2014


Brak informacji o pochówkach osób znanych i zasłużonych.

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2009; 2014;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23

Renowacja

Nie przeprowadzono.


Osadnictwo w Rynarzewie.

Historia

Rynarzewo to jedna z najstarszych miejscowości Pałuk. Akt lokacyjny wystawiony został w 1299 r. Było to miasto prywatne Rynarzewskich z rodu Pałuków. W kolejnych wiekach właścicielami miasta byli Grzymalici, Latalscy, Czarnkowscy, Grudzińscy, Gębiccy i Skórzewscy. W 1593 r. gdy miasteczko objął w posiadanie Stanisław Latalski nadano miejscowości nowy przywilej miejski. W tym samym roku przestało być siedzibą swoich właścicieli, którzy odtąd zarządzali nim z Łabiszyna. Po potopie Rynarzewo przeszło w ręce Gębickich, a od 1762 r. Skórzewskich. Już w czasie zaboru, w pierwszej dekadzie XIX w. miejscowość trapiły pożary, które zniszczyły ponad połowę zabudowy. Powtarzały się one często i z tego względu już w 1837 r. powołano do życia straż ogniową. Pod koniec XIX w., w 1895 r. wybudowano kilometr za miastem dworzec kolejowy linii łączącej Bydgoszcz z Szubinem i dalej z Poznaniem.
W 1906 r. zniemczono nazwę na Netzwalde. Wcześniej kartografowie niemieccy zapisywali czasem nazwę Rohrbruch, ale mógł to być błąd gdyż ta nazwa odnosiła się do wsi Trzciniec. Do polskiej nazwy Rynarzewo powrócono oficjalnie w 1921 r. I chociaż wygląd Rynarzewa mówi niezaprzeczalnie, że mamy do czynienia z miastem to w 1934 r. utraciło ono prawa miejskie.
Najbardziej znanym epizodem w historii Rynarzewa jest krwawa walka o miasto na początku 1919 r. w czasie powstania wielkopolskiego. Zwyciężyli Polacy, którym udało się wsadzić w powietrze pociąg pancerny ostrzeliwujący miasto.
To czy pierwsi protestanci zjawili się w Rynarzewie w czasach, gdy miastem władał kalwinista Zygmunt Grudziński (po 1598 r.) pozostawiamy w sferze domysłów. Z pewnością pojawili się w podrynarzewskich wsiach po potopie, gdy Gębiccy chcąc by rejon dźwignął się z zapaści sprowadzili w bagienne okolice Noteci osadników olęderskich. Chrzty i śluby brali w rynarzewskim kościele katolickim. Tuż po I zaborze w 1776 r. sprowadzono do Rynarzewa kolonistów z głębi Niemiec. W 1796 r. powstał pierwszy drewniany zbór ewangelicki, przy którym w 1818 r. umieszczono dzwonnicę z dwoma dzwonami nabytymi z rozebranego kościoła Św. Jerzego w Toruniu. Wraz z powstaniem zboru (1796) uruchomiono szkołę ewangelicką. W latach 30 XIX w. na placu podarowanym ewangelikom przez Skórzewskiego wybudowano fachwerkowy kościółek. Samodzielność parafia uzyskała w 1867 r. odrywając się od parafii łabiszyńskiej. Była to budowla urokliwa, lecz z roku na roku robiła się coraz ciaśniejsza. Czekać na świątynię z prawdziwego zdarzenia przyszło protestantom rynarzewskim aż do początku XX w. W głównej mierze dzięki staraniom pastora Nebenhäusera pełniącego swoją posługę w Rynarzewie przez 45 lat, 28 listopada 1901 r. oddano do użytku ceglany kościół stojący po zachodniej stronie rynku, obecnie filię pw. Św. Stanisława Biskupa. Pastorówkę postawiono w latach 1902-1905, dzisiaj pełni funkcję przedszkola. Najwcześniej powstał nowy budynek szkoły ewangelickiej bo w 1895 r. Była to dwuklasowa szkoła działająca do 1929 r.
Najwięcej ewangelików zanotowano w latach 80. XIX w. - 59% mieszkańców miasta. Przed I wojną światową w 1912 r. stanowili połowę mieszkańców. W pierwszym spisie powszechnym z 1921 r. naliczono ich 41%.

Ludzie

W księdze adresowej z 1912 r. wymieniono nazwiska: Boek, Bottcher, Brede, Friedrich, Hoffmann, Behringer, Guse, Gutkowski, Kruger, Kurz, Manthey, Meik, Miegel (burmistrz), Ottmann, Runke, Sagert, Schadwinkel, Sędzierski, Schlieter (członek magistratu), Schramm (członek magistratu), Schwarz, Wege, Zempel

Lista strat z I wojny światowej zawiera nazwiska: Aporius, Becker, Borath, Le Comte, Dominiczak, Firchau, Foleczinski (Foleciński), Fricke, Friedrich, Fritz, Goertz, Goszinski (Gosiński), Grabow, Grüning, Gucza, Guse, Gutkowski, Hala, Hildebrandt, Hoffmann, Holz, Jadzinski, Kautz, Kolodziejski (Kołodziewski), Kopiński, Kottke, Krüger, Kubiszewski, Lewandowski, Liegarzewski (Ligarzewski), Lietz, Majewski, Martinowski, Meschke, Miencinski (Miencicki), Nebenhäuser, Nietz, Nowack (Nowak), Osmialowski, Ottmann, Plucinski, Podewils, Raddatz, Radtke, Rauchfleich, Richter, Rojek, Rossnow, Rucinski, Schlieter, Schroer, Schultz, Siernicki, Slowinski, Sosineki (Sośniecki), Stahnke, Straczewski, Strzyzewsky (Strzyżewski), Walter, Wawrzyniak, Wawrzynski, Wolowski, Zempel, Zgorski, Zuchelkowski

W księdze adresowej Polski z 1928 r. wymieniono nazwiska: Adamczewski (siodlarz, tapicer), Banach (hotel, restauracja), Barcikowski (kołodziej), Berger (bednarz), Beringer (ogrodnictwo), Bloch (piekarz), Frankowski (stolarz), Goertz (artykuły papiernicze), Gorączkowski (hodowla bydła, murarz), Grewitsch (kowal), Gutkowski (hodowla bydła, szewc), Harwarth (rzeźnik), Ignaszewski (sklep kolonialny), Itałaś (stolarz), Kantz (krawiec damski), Kaschel (hodowla bydła), Kinda (akuszerka), Kops (dekarz), Kostański (fryzjer), Kowalski (rybołówstwo), Kottke (krawiec), Krenz (hodowla bydła), Krüger (krawiec), Krzyżanowski (hotel), Kucal (kowal), Litarek (cieśla), Loelke (cegielnia), Malewicz (kołodziej), Przybyliński (szewc), Rozmiarek (sklep kolonialny), Schlichter (hotel), Sikorski (galantaria), Sitarek (ziemiopłody), Somerfeld (stolarz), Straler (galanteria), Strasser (stolarz), Stuwe (hodowla bydła), Szulc (hodowla bydła, murarz), Ścigalski (sklep kolonialny), Wojciechowksi (rybołówstwo), Zborowski (młyn, szklarz), Ziegler (piekarz)

W księdze adresowej Polski z 1941 r. wymieniono nazwiska: Bloch (piekarz), Harwarth (rzeźnik), Grewatsch (sklep, kowal), Guse (krawiec), Huchach (szewc), Komasinski (szewc), Kopo (fabryka materiałów betonowych), Kottke (krawiec), Krüger (karczma, krawiec), Lange (rzeźnik), Przybinski (szewc), Schlieter (karczma), Teichmann (karczma), Wege(s) (młyn), Ziegler (piekarz),

Inne: Bartüg, Bereit, Bohse, Brede, Bubowski, Buse, Diedrich, Fliegner, Friedrich, Grams, Guderian, Koerntop, Lük (Luek), Ragotschke, Schendel, Schramm, Schwarz, Tessmann, Ziemke (nauczycielka).


Bibliografia:

  1. 2972 Schubin, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. K. Czaykowska, … pamięć?, blog "Tutivillus i inni", wpis z 25 czerwca 2012, http://czaykowska.wordpress.com/2012/06/25/pamiec/ [dostęp: 22.10.2014]
  3. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 284. comp.jpg
  4. Dzieje Szubina pod red. M. Biskupa, Poznań-Warszawa: PWN, 1974. comp.jpg
  5. A. Golon, Die evangelischen Kirchengemeinden des Kreises, [w:] Der Kreis Schubin, Hameln: Lehmhofer u. Krause, 1975, s. 107-108.
  6. Handbuch für Kreis Schubin bearbeitet von G. Rösner, Bromberg, 1912. comp.jpg
  7. Historia Rynarzewa na stronie Rynarzewo.pl, http://www.rynarzewo.pl/index.php/historia/52-historia-rynarzewa [dostęp: 21.10.2014]
  8. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1446. comp.jpg
  9. Informacje o cmentarzu na stronie Muzeum Ziemi Szubińskiej im. Zenona Erdmanna. comp.jpg [dostęp: 20.10.2014]
  10. Nazwiska pierwszych kolonistów pochodzenia niemieckiego osadzonych w okręgu nadnoteckim w latach 1776-1798 comp.jpg [dostęp: 20.10.2014]
  11. "Postęp" z 1 wrzesnia 1906 r., nr 199, s. 3. comp.jpg
  12. "Postęp" z 4 marca 1921 r., nr 33, s. 4. comp.jpg
  13. Rynarzewo na starej i współczesnej kartce pocztowej. Z kolekcji M. i D. Słupeckich, http://www.rynarzewo.pl/wmuzeum/kartki/ [dostęp: 20.10.2014]
  14. Szlak płk. I. Mielżyńskiego na stronie Wirtualne Szlaki Kujawsko-Pomorskie, http://wirtualneszlaki.pl/szlaki-piesze/rynarzewo-szubin-im-plk-ignacego-mielzynskiego-szlak-pieszy-niebieski [dostęp: 20.10.2014]
  15. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 90. comp.jpg
  16. Strona genalogiczna rodziny Guderian, http://www.guderian.org/pages/de/genealogie/stammfolgen/1761ff.php [dostęp: 20.10.2014]
  17. Strona genalogiczna rodziny Sommerfeld, http://forum.sommerfeldfamilien.net/viewtopic.php?t=1872 [dostęp: 20.10.2014]
  18. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 102-103. comp.jpg
  19. E. Tjäder-Wiese, Das Schulwesen im Kreise Schubin, [w:] Der Kreis Schubin, Hameln: Lehmhofer u. Krause, 1975, s. 120.
  20. A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen. Posen: W. Decker, 1898, s. 323-324. comp.jpg
  21. S. Zdebski, Kronika Rynarzewa, 1990? comp.jpg
  22. Zdjęcia autorstwa K. Czaykowskiej, 2012, http://youtu.be/CE-QeL8jRfk [dostęp: 22.10.2014]
  23. Zmarli z księgi parafialnej parafii ewangelickiej w Łabiszynie comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License