Cmentarz ewangelicki - Ryńsk

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz położony w północnej części wsi przy drodze w kierunku Przydworza, ok. 100 m. za dawnym kościołem ewangelickim (dziś rzymskokatolicki kościół filialny pw. NSPJ), w północnym skraju dawnego parku dworskiego. Od północy sąsiaduje z drogą, od wschodu i południa z terenem dawnego parku, a od zachodu z gospodarstwem domowym.

Podstawowe informacje

Data założenia	1898
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Ryńsk (od 1898), Wąbrzeźno (1852-1898, kościół w już w 1836 jako filia parafii w Radzyniu Chełmińskim (od 1795))
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,27 ha
Nr działki	139
Kształt	zbliżony do prostokąta
Najstarszy zachowany nagrobek	1899
Istniejąca dokumentacja	-
Zagrożenia	śmieci, dewastacja, likwidacja
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia	1945?, -

Roślinność

Drzewa	jesion, akacja, klon,
Krzewy	lilak, grochodrzew…
Inne	bluszcz, fiołek, trawa, pokrzywy, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny. Od strony zachodniej kwatera dziecięca. Brak informacji o istnieniu alei.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	?	I poł. XX w.	lastryko, beton
Mogiły ziemne	TAK	?	I poł XX w.	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Postumenty	TAK	?	I poł. XX w.	lastryko, beton
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	> 50 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	resztki muru od strony ulicy
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.

Inskrypcje - Grzegorz Becmer, 2016; Kornel Pleskot, 2016; Michał P. Wiśniewski, 2015;

Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2016;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

fot. Grzegorz Becmer, 2016;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

fot. B. Borysowski, 2003;

^{fot. 1}

Renowacja

Nie przeprowadzono. Podczas wizytacji w 1935 roku o cmentarzu napisano, że jest schludnie wypielęgnowany. Taka opinia oczywiście kontrastuje ze stanem dzisiejszym. Część nagrobków poza rozwaleniem jest przemieszczona. Z informacji zebranych w 2003 wynika, że dewastacji nie dokonano zaraz po wojnie, lecz dużo później. Nawet dziś zapomniany cmentarz staje się obiektem ataków. Jeszcze w listopadzie pokazany na zdjęciu bodajże aluminiowy krzyż stał, a w marcu był obalony.

Osadnictwo w Ryńsku

Historia

Najbardziej znana postacią kojarzoną z Ryńskiem jest oczywiście Mikołaj z Ryńska, który wraz z bratem Janem byli założycielami Towarzystwa Jaszczurczego, organizacji skupiającej rycerstwo ziemi chełmińskiej będące w opozycji wobec Zakonu Krzyżackiego. Podczas bitwy pod Grunwaldem będąca po stronie wojsk krzyżackich chorągiew ziemi chełmińskiej nie przystąpiła do walki i przeszła na stronę polską. Mikołaj i Jan byli właścicielami majątku rycerskiego, którym pod koniec XIV wieku był Ryńsk jednak pisana historia wsi sięga roku 1341 gdy Ryńsk był wsią czynszową z sołtysem podlegającą pod wójtostwo lipienieckie. W okresie I Rzeczpospolitej Ryńsk najpierw należał do rodziny Plemięckich (1526-1628). Zofia Plemięcka sprzedała Ryńsk ławnikowi toruńskiemu Antonowi Heinrichsonowi, a od 1635 do 1709 majątek jest w rękach Działyńskich, którzy drogą koligacji rodzinnych przekazują go Kczewskim, w 1731-1766 właścicielem jest kasztelan gdański Tucholka, który poślubił córkę Kczewskich. Następnie Ryńskim rządzą Wilxyccy (1766-1801), Sumińscy (1872-1880), Mielżyńscy (1880-1886). Od Józefa Mielżyńskiego kupił go kupiec Lehman z Berlina i jeszcze w tym samym roku sprzedał pruskiej komisji kolonizacyjnej. Całość stanowiła olbrzymi majątek, tzw. klucz ryński obejmujący poza macierzystą wsią także folwarki i kolonie: Orzechówko, Rozgard, Franulę, Ludowice, Maryanki, Janowo, Sabłonowo, Młynik, Piotrowo i Czystochleb. W skład wchodziła gorzelnia, młyn, 3 cegielnie, 4 jeziora, łącznie 3800 ha. Ryńśk miał także przywilej jarmarku cztery razy do roku.
Protestanci od 1852 podlegali pod parafię ewangelicką w Wąbrzeźnie. Po wykupieniu majątku przez komisję kolonizacyjną rozpoczęto starania o powołanie nowej miejscowej parafii i w 1898 utworzono filiał, który od 1901 stał się samodzielną parafią ewangelicką. W latach 30. XX w. z powrotem stał się filiałem zarządzanym z Wąbrzeźna. W 1868 w Ryńsku żyło tylko 10 ewangelików. Po sprowadzeniu kolonistów zdominowali wieś. W 1910 stanowili 83% mieszkańców. Odzyskanie niepodległości przez Polskę spowodowało wyjazdy ludności niemieckiej i kupowanie ich gospodarstw przez Polaków. Pierwszy spis powszechny z 1921 zanotował 72% ewangelików, a drugi z 1931 tylko 47 Niemców na 781 mieszkańców.

Ludzie

Lista strat z I wojny światowej: Bodammer, Cieplinski, Furstenau, Gatzke, Gorecki, Grubecki Grzanowski, Herzberg, Jablonski, Jankowski, Kirstein, Klinkowski, Kochowicz, Kopruczynski, Kosinski, Laskowski, Lewandowski, Łowicki, Nehrenberg, Pachniewski, Pastewski, Rutkowski, Schott, Schwalbe, Stelecki, Templin, Thoms, Unrau, Weredicke, Wesolowski, Zakrzewski

W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Bartoszyński (kowal), Eggert (artykuły ogrodnicze), Greher (kowal), Hasse (młyn), Laabs (kowal), Malinowski (kołodziej), Pienkowski (piekarz), Piotrowska (krawcowa), Prass (kołodziej), Wollf (rzeźnik), Strzelecki (kowal, ziemiopłody), Śliwiński (krawiec), Ślusarczyk (bławaty, szewc), Tarrach (mleczarnia), Thoms (akuszerka), Zadański (zajazd)

Bibliografia:

2778 Lisewo, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909.
B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006.
Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 4-5 (Marienwerder).
A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 552-553.
B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 347-349.
W. Hubatsch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, 1971, s. 121-122, 127.
Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1207.
H. Maercker, Geschichte der ländlichen Ortschaften und der drei kleineren Städte des Kreises Thorn in seiner früheren Ausdehnung vor der Abzweigung des Kreises Briesen i. J. 1888. Danzig, 1900, s. 483-487.
Ryńsk w internetowym "Słowniku geograficzno-historycznym ziem polskich w średniowieczu", http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1631
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 105-106.

Lapidaria » powiat wąbrzeski » gmina Ryńsk » Ryńsk

cmentarz ewangelicki rynsk

wersja strony: 2, ostatnia edycja: 01 Jan 2017 07:09

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Podstawowe informacje

Roślinność

Nagrobki i inne elementy

Inskrypcje - Grzegorz Becmer, 2016; Kornel Pleskot, 2016; Michał P. Wiśniewski, 2015;

Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2016;

fot. Grzegorz Becmer, 2016;

fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;

fot. B. Borysowski, 2003;

Renowacja

Osadnictwo w Ryńsku

Historia

Ludzie

Bibliografia: