Cmentarz ewangelicki - Sarnowo
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu po środku wsi. Jadąc DW270 z Lubrańca do Izbicy skręcamy w prawo na skrzyżowaniu w miejscowości Wiktorowo (kierunkowskaz "Sarnowo 2"). Jedziemy ok. 2,6 km aż do skrzyżowania tuz za małym gospodarstwem nr 10 w Sarnowie. tam skręcamy w prawo i po 100 metrach po prawej stronie widzimy cmentarz ze wszystkich stron otoczony przez grunty uprawne. Dojść można miedzą.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
IV ćw. XVIII w. |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Izbica Kujawska (od 1910 jako filiał, a od 1933 jako odrębna parafia), Babiak (1838-1910), Chodecz (1817-1837), Babiak (1796-1817) |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,29 ha |
| Nr działki |
65 |
| Kształt |
czworokąt zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja |
|
| Zagrożenia |
śmieci, zatarcie |
| Stan zachowania |
ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1964, - |
Decyzję o zamknięciu wydało Prezydium PRN we Włocławku.
Roślinność
| Drzewa |
akacja, |
| Krzewy |
lilak, grochodrzew |
| Inne |
bluszcz |
Układ zewnętrzny czytelny, układ wewnętrzny częściowo czytelny, aleje częściowo wtórne
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
? |
? |
? |
- |
| Mogiły obmurowane z postumentem |
TAK |
? |
? |
? |
- |
| Mogiły ziemne |
? |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
TAK |
? |
? |
- |
- |
| Krzyże |
TAK |
? |
? |
? |
- |
| Postumenty |
TAK |
? |
? |
? |
- |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
TAK |
? |
? |
? |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| RAZEM |
ok. 60 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
NIE |
- |
- |
- |
pozostałości? |
| Brama |
TAK |
1 |
XX w |
cegła, żeliwo |
żeliwna brama w 1939 |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
TAK |
1 |
1939 |
beton |
studnia |
Inskrypcje - fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014.
Galeria zdjęć
fot. Marcin Krzyżaniak, 2017;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
fot. Tymoteusz Słowikowski, 2014;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
Renowacja
W 2016 roku Fundacja AriAri przeprowadziła akcję porządkowo-dokumentacyjną.
W 2017 roku Powiatowy Urząd Pracy we Włocławku zorganizował program "Ocalić od zapomnienia" skierowany do bezrobotnych gminy Lubraniec, a polegający na sprzątaniu przez nich cmentarzy w Sarnowie, Siarczycach i Gołębinie. Zadania zrealizowane przez beneficjentów to: zbiórka i wywóz śmieci, wycinka zbędnej roślinności, inwentaryzacja.
Osadnictwo w Sarnowie
Historia
Hilmar Pubantz, autor wspomnień na temat życia Niemców w Sarnowie, a zarazem syn Ludwiga Pubantza - tamtejszego przedwojennego rolnika, nauczyciela religii, komendanta ówczesnej OSP i zapalonego pszczelarza, przytacza, że luterańscy koloniści przybyli do Sarnowa w 1779 roku i mieli pochodzić z dzisiejszego Pomorza Zachodniego. Wizytacja parafii rzymskokatolickiej w Izbicy Kujawskiej z lat 1779-1781 wymienia jedynie Tymień i Pasiekę jako miejsca gdzie akatolicy prowadzą oratoria jednak inny miarodajny dokument - Księga metryk chrzcielnych w izbickim kościele parafialnym od Roku Pańskiego 1769 rozpoczęta i Roku Pańskiego 1798 zamknięta przytacza dowody na istnienie w Sarnowie osadników luterńskich. Z uwagi na brak własnych struktur parafialnych w okolicy koloniści chrzcili dzieci w kościele katolickim. Pierwszy taki chrzest z Sarnowa odnotowano 8 października 1774. Ojciec Eleuteriusz Miechowicz z zakonu Paulinów ochrzcił bliźniaków Adama i Ewę urodzonych z "pracowitych niekatolików Marcina i Katarzyny Zaydlerów". Następne chrzty niekatolików z Bud Sarnowskich odnotowano w 1778 i 1780 - po trzy.
Innowierczy przybysze sami musieli zadbać o istnienie szkoły i miejsce pochówku. Wydaje się prawdopodobne, że cmentarz powstał jeszcze w XVIII wieku. Ziemię na jego założenie miał odstąpić daleki antenat Hilmara Pubantza o imieniu Adalbert, który przybył wraz z pierwszymi kolonistami (dzieci chrzcił w 1781). Podobno zaraz za bramą jakiś metr w lewo stał kiedyś najstarszy nagrobek z krzyżem. Według legendy pochowano tam… szwedzkiego żołnierza. Z chwilą utworzenia w 1796 pierwszej w okolicy parafii ewangelicko-augsburskiej w Babiaku osadnicy zaczęli tam chrzcić swoje dzieci i brać śluby. Na krótko ich kantorat przynależał do parafii ewangelickiej w Chodczu (1817-1837), by znów wrócić do Babiaka aż do roku 1910, gdy izbicki kantorat podniesiono do rangi filiału i wybudowano kościół. Od tej pory od świątyni dzieliło ich niecałe 6 km.
Kantorat, który w 1867 roku mieścił się w drewnianym domu i był miejscem nauki dla 50 dzieci przestał funkcjonować najpóźniej pod koniec lat 20. XX wieku. Wówczas istniała czteroklasowa polskojęzyczna szkoła powszechna, do której uczęszczały także dzieci niemieckie. Jedynie nauka religii była prowadzona po niemiecku, a czynił to Ludwik Pubantz, ojciec autora wspomnień. Poza rolnictwem mieszkańcy utrzymywali się z wydobywania torfu i pszczelarstwa. W latach 30. XX wieku działał tu sklep spożywczy prowadzony przez Niemca z Woli Sosnowej. Pieczywo przywoziła piekarnia Zapendowskiego z Izbicy Kuj. Pierwszy spis powszechny z 1921 podaje, że w Sarnowie żyło 41% ewangelików. Mieszkali także w pobliskich wsiach Ostrowy, Skaszyn i Wiktorowo gdzie stanowili znaczącą większość.
Ludwik Pubantz aktywnie udzielał się także jako strażak i był kierownikiem ówczesnej miejscowej OSP. Straż słynęła z urządzania pikników i potańcówek. Podczas jednej z nich, 1 lipca 1934 roku, doszło do tragedii, która odbiła się szerokim echem. Zapewne przez ciągle narastające napięcie w stosunkach polsko-niemieckich. Mianowicie Eduard Liedtke z Sarnowa został podstępnie ugodzony nożem w tętnicę przez Polaka nazwiskiem Kwiatkowski. Ze wspomnień izbickiego pastora Kneifla dowiadujemy się, że pogrzeb przyciągnął tłumy jakie Sarnowo nigdy nie widziało. Pastor na cmentarzu przemawiał po polsku, modlitwy odbyły się w dwóch językach.
Ludzie
Gottfried Schimming - członek kolegium kościelnego w 1910
Ludwik Pubantz - rolnik, nauczyciel religii, komendant ówczesnej OSP w Sarnowie, pszczelarz
Kapelewicz - nauczyciel do 1937
Janina Kowalska - nauczycielka po 1937
Właściciele gospodarstw w 1939 w Sarnowie: Mirecki (P), Wrzesiński (P), Mankowski (P), Chypciński (P), Puchalski (P), Modrzejewski (P), Glonek (P), E. Fritz, H. Fritz, Pubantz, Hahn, G. Herling, Schiming, Mroczkowski (P), A. Herling, Przelaskowski (P)
Właściciele gospodarstw w 1939 w Ostrowie: Pubantz, Krenz, Penno, Schmidt, Mikolei
Bibliografia:
- M. Borucki, Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek, 1882, s. 157.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 214.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden der Kalischer Diözese, 1937, s. 83, 278, 281, 282, 284.
- Księga metryk chrzcielnych w izbickim kościele parafialnym od Roku Pańskiego 1769 rozpoczęta i Roku Pańskiego 1798 zamknięta, http://izbica-kujawska.com/informacje/ksiegametryk.php
- B. Nowicki, Wspomnienia pastora Richarda Kneifla, http://izbica-kujawska.com/informacje/parafia_ewangelicka_kneifel_wspomnienia.php
- P39 S27 C Izbica,1:25 000, WIG, 1936.
- H. Pubantz, Sarnowo - ein Dorf zwischen Weichsel und Warthe, [w:] E. Eichelkraut, Deutsche Dorfer aus Dobriner Land, t. I, 1996, s. 60-74.
- I. Sambor, "Ocalić od zapomnienia", http://wloclawek.praca.gov.pl/-/4952360--ocalic-od-zapomnienia-
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, m. st. Warszawa, woj. warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 203.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 322;
- Zagubione ślady społeczności ewangelickiej we Włocławku i okolicy, http://projekt.ckziu.wloclawek.pl/wrzesien-pazdziernik_s4.html
- Zdjęcia z Sarnowa, fot. P. tomczyk, http://www.luteranie.konin.pl/cmentarze/sarnowo/cmentarz-ewangelicki.html
