Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony przy drodze polnej biegnącej z Prus ku Sitnu. Opuszczamy Wąbrzeźno ulicą Żwirki i Wigury kierując się na Łopatki. Około 1,7 km za końcem Wąbrzeźna znajduje się polna droga w lewo (przy przystanku PKS), Skręcamy w nią i po około 1 km mamy po prawej stronie cmentarz. Polna droga nie zawsze jest przejezdna. Cmentarz od południa sąsiaduje z drogą, którą dojechaliśmy, a z pozostałych stron z gruntami ornymi.
Podstawowe informacje
Data założenia | pocz. XIX w. * |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Wąbrzeźno (po 1852 albo 1889 * *), Radzyń Chełmiński (1796-1852 albo 1889 * *), Grudziądz (przed 1796), kaplica w Jarantowicach od 1785 |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,16 ha |
Nr działki | 164 i mały kawałek 155/1 |
Kształt | pięciokąt nieforemny |
Najstarszy zachowany nagrobek | II dekanda XX w. |
Istniejąca dokumentacja | |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja, likwidacja |
Stan zachowania | BARDZO ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia | 1945?, - |
[*] Z jednej strony wieś stanowiła własność kościelną, co mogło wykluczać możliwość utworzenia własnego cmentarza, z drugiej to właśnie różny od królewszczyzny i dóbr prywatnych charakter wsi mógł wymusić posiadanie własnego cmentarza. Przyjęto, że cmentarz powstał dopiero po sekularyzacji dóbr kościelnych.
[**] U Heyma podano, że wieś Sicinek podlegała pod parafię ewangelicką w Wąbrzeźnie już od 1852 roku tymczasem spisy statystyczne jeszcze w 1885 wymieniają ją jako podlegającą pod Radzyń Chełmiński. Zmiana następuje w spisie z 1895. Harknoch nie wymienia wsi ani wśród parafii we Wąbrzeźnie ani w parafii radzyńskiej. Jeśli zmiana nastąpiła po 1852 to najprawdopodobniej z chwilą utworzenia odrębnego powiatu wąbrzeskiego w 1887. Strona Westpreussen.de podaje rok 1889, lecz bez źródła informacji.
Roślinność
Drzewa | lipa, topola osika |
Krzewy | lilak, śnieguliczka, … |
Inne | trawa, pokrzywy, fiołek, barwinek, liliowiec… |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o istnieniu alei. Starodrzew został wycięty. Istniejące ścieżki wtórne.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | 10 | II poł. XIX - I poł. XX w. | lastryko, beton | |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 1 | pocz. XX w. | - | postument po krzyżu |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | 11 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | - | - | - | paśnik i mnóstwo śmieci |
Inskrypcje - Michał P. Wiśniewski, 2016
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2016
Renowacja
Nie przeprowadzono. Cmentarz wykorzystywany jako śmietnisko. Według karty cmentarnej z 1994 znajdowało się tu 18 nagrobków, w tym jeden z tablicą, a obecnie jest 11.
Osadnictwo w Sicinku
Historia
Podobno wieś Sicinek będąca do czasów zaborów częścią klucza wąbrzeskiego biskupów chełmińskich istniała już na początku XV wieku, o czym świadczy wymienienie w krzyżackiej księdze szkód z 1414 jako całkiem spalonej. Potem słuch o niej zanika aż do roku 1719. Wówczas powstaje nowa kolonia olęderska określana w inwentarzu dóbr biskupstwa chełmińskiego jako Sicienko. Były to jedyne olędry w biskupim kluczu wąbrzeskim. W skład miejscowości wchodził młyn i folwark Rozgard. Inwentarz w 1731 roku wymienia 5 gospodarzy i młynarza natomiast kontrakt osadniczy zawarty w 1747 podpisany został przez dzierżawcę klucza wąbrzeskiego Adama Idziałowskiego (wspomina się tam też byłego dzierżawcę, niejakiego Zębickiego). Po I zaborze nastąpiła sekularyzacja dóbr kościelnych i wieś stała się własnością rządku pruskiego.
Protestanci z Sicinka albo podlegali pod parafię ewangelicką we Wąbrzeźnie już z chwilą jej ytworzenia, od 1852 albo przypisani zostali dopiero w 1889 (patrz * * pod pierwszą tabelką). Szkoła ewangelicka mieściła się we Wąbrzeźnie. W latach 80. XIX w. wieś liczyła blisko 84% protestantów, w tym 24 osoby określane jako dysydenci. Potem sprecyzowano, że chodziło o baptystów początkowo korzystających ze swojej świątyni w Książkach, a od lat 90. XIX w. we Wąbrzeźnie. Baptyści w Sicienku na pewno byli obecni tuż po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Pierwszy spis powszechny zanotował ich 17 osób natomiast ewangelicy stanowili wówczas 78% mieszkańców. Sytuacja zmieniła się dekadę później gdy Niemców było 35%.
Ludzie
Osadnicy z 1731: Michał Hartman, Krystian Gwiek, Józef Płot (sołtys), Michał Harbar, Jan Rokal i Walenty Sulicki (młynarz)
Lista strat z I wojny światowej: Buchholz, Dombrowski, Gamalski, Hapke, Herzberg, Heymann, Kuhn, Langsch, Leide, Madejewski, Mude, Rotzoll, Weh, Zilz
Bibliografia:
- 2679 Rehden, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1909.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003. (opisany jako cm w Sitnie)
- R. Czaja (red.), Historia gminy Wąbrzeźno t. 1, Wąbrzeźno: UG Wąbrzeźno, 2006, s. 355-357.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 474-475, 484-485.
- B. Heym, Geschichte des Kreises Briesen und seiner Ortschaften, Briesen am Wpr: Otto Weise, 1902, s. 125, 350-354.
- Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1614 z uwzględnieniem późniejszych do r. 1759 inwentarzy, 1927, s. 94.
- Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1723-1747), 1956, s. 119-121.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 80-81.
- W. Kupsch, Geschichte der Baptisten in Polen, 1932. s. 326.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 64.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 477.