Cmentarz ewangelicki - Stare Rybitwy

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

rybbb.PNG

Opis cmentarza

zabudowany.png church.pngmennonici.png
Położenie

Cmentarz położony przy głównej drodze biegnącej przez wieś, zaraz za dawną kaplicą ewangelicką. Obecnie cmentarz od północy sąsiaduje z terenem prywatnym, od wschodu z drogą, od południa i zachodu z terenem prywatnym.

Podstawowe informacje
Data założenia poł. XVIII w. (przynajmniej 1779)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Osówka (od 1838), Lipno (1793-1838), Białowieżyn (1782-1799), we wsi kaplica od co najmniej III ćw. XVIII w.
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,31 ha
Nr działki 73/4
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek 1881
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
Zagrożenia dewastacja, śmieci, zatarcie
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji po 1945 r., -

Według starej mapy teren cmentarza sięgał aż do kaplicy tak więc pierwotnie miał 0,51 ha.

Roślinność
Drzewa dąb, …
Krzewy lilak, robinia akacjowa, …
Inne barwinek, trawa, pokrzywy, konwalia, …

Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak danych o alei, brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Krzyże TAK 4 IV ćw. XIX w. - 2 dekada XX w. żeliwo 1 z tablicą, 1 żeliwny, 1 ażurowy i podstawa po uciętym krzyżu
Mogiły obmurowane TAK ok. 30 k. XIX - I poł. XX w. lastryko, piaskowiec, beton ?
Obeliski NIE - - - -
Płyty poziome TAK 3 k. XIX w. - pocz. XX w. piaskowiec, lastryko, beton na obmurówkach
Płyty pionowe NIE - - - -
Pola grobowe TAK 2 IV ćw. XIX w. - 2 dekada XX w. żeliwo ?
Postumenty TAK > 5 I poł. XX w. beton, lastryko -
Przyścienne NIE - - - -
RAZEM > 30 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje - fot. Grzegorz Becmer, 2016; fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;


Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35
{$caption}
fot. 36
{$caption}
fot. 37
{$caption}
fot. 38
{$caption}
fot. 39
{$caption}
fot. 40
{$caption}
fot. 41
{$caption}
fot. 42
{$caption}
fot. 43
{$caption}
fot. 44
{$caption}
fot. 45
{$caption}
fot. 46

fot. Grzegorz Becmer, 2016;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19
{$caption}
fot. 20
{$caption}
fot. 21
{$caption}
fot. 22
{$caption}
fot. 23
{$caption}
fot. 24
{$caption}
fot. 25
{$caption}
fot. 26
{$caption}
fot. 27
{$caption}
fot. 28
{$caption}
fot. 29
{$caption}
fot. 30
{$caption}
fot. 31
{$caption}
fot. 32
{$caption}
fot. 33
{$caption}
fot. 34
{$caption}
fot. 35

fot. WUOZ w Toruniu, Oddział we Włocawku, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987;

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9

Renowacja

Według informacji z tablicy umieszczonej przez fundację AriAri, cmentarz został uporządkowany w 2013 roku. Przez cmentarz przechodzi linia energetyczna, pod którą dokonuje się okresowej wycinki.


Osadnictwo w Starych Rybitwach

Historia

Pierwsze wzmianki o rybackiej osadzie Rybitwy pojawiają się już w 1274 roku. W 1358 król Kazimierz III Wielki lokował sołectwo Rybitwy na prawie chełmińskim. Prócz rybaków osiadło także kilku gburów płacących czynsz staroście. Do czasów potopu szwedzkiego nie znajdziemy wiarygodnych danych o sprowadzeniu osadników olęderskich, tak jak to miało miejsce w Silnie, Włęczu czy Bógpomożu. Lustracje królewszczyzn z lat 1616-1620, 1628-1632 oraz wydana już po wojnie ze Szwedami z lat 1658-1665 nie wspominają o "holendrach". Jedno z opracowań podaje datę 1650 jako rok, w którym sprowadzono olędrów z okolic Grudziądza i Kwidzyna jednak brak odniesienia w oparciu o jaki dokument tak stwierdzono. Niewykluczone, że sprowadzono ich kilkanaście lat przed potopem jednak późniejsza klęska wojenna spowodowała, że Rybitwy tak jak i inne osady były zrujnowane i opuszczone. Prawdopodobnie kolejnego zasiedlenia dokonano w latach 1730-1750, a więc za czasów starostów z rodziny Rościszewskich i Podoskich. Najbardziej wiarygodnym dowodem na zasiedlenie Rybitw Starych (i Nowych) przez protestanckich osadników jest wizytacja parafii Nieszawa z 1779 stwierdzająca istnienie "od dawna" kaplicy i cmentarza w Rybitwach.
Do czasów powstania parafii ewangelickiej w Lipnie protestanci z Rybitw korzystali z usług parafii rzymskokatolickiej w Nieszawie po drugiej stronie Wisły, mając do dyspozycji własna kaplicę. Od 1838 podlegali pod parafię ewangelicką w Osówce jednak już w 1842 szkoła kantoralna w Rybitwach stała się elementarną, co nie oznaczało likwidacji kantoratu - z uwagi na istnienie kaplicy. Pierwszy spis powszechny ujawnił, że wieś zamieszkała jest w 98% przez ewangelików (tylko 3 mieszkańców na 131 było katolikami). W 1922 roku zamknięto szkołę na rok z powodu niezbędnego remontu, w latach 1923-1926 naukę prowadził prywatny nauczyciel niemiecki. Po spaleniu się budynku w 1926 podjęto decyzję o budowie nowej murowanej szkoły i kaplicy, którą konsekrowano 09.06.1930. Do końca okresu międzywojennego działała szkoła czteroklasowa z niemieckim językiem nauczania.
W 1939 krótko po wybuchu wojny dokonano prewencyjnych aresztowań wśród mieszkańców Rybitw. Zdecydowana większość powróciła do domów. Tuz po rozpoczęciu okupacji Polacy zostali zmuszeni do pracy na niemieckich gospodarstwach.
Ostatni ślad o istnieniu dzwonnicy przy kaplicy pochodzi z 1996 roku.

Ludzie

Księga adresowa z 1941: Mann (kowal)

Nazwiska gospodarzy z czasów II wojny światowej: Fandrey, Farchmin, Gohlke, Jabs, Mann, Molzahn, Ristow, Stojke, Unger, Wahl


Bibliografia:

  1. 3179 Nessau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, OKH/G StdH, 1944. comp.jpg
  2. A. Breyer, Deutsche Gaue in Mittelpolen, wersja online z 2006, s. 17. comp.jpg
  3. K. Buller, Wspomnienia bobrownickie. comp.jpg
  4. E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 183-184.
  5. E. Celińska, Zabytkowe cmentarze w województwie włocławskim, część 1 [w.] "Biuletyn Przewodnicki Zarządu Wojewódzkiego PTTK we Włocławku" nr 57, Włocławek: PTTK Włocławek, 1988, s. 2 - 8.
  6. Cmentarz w Starych Rybitwach, http://www.szlakewangelicki.pl/miejsca/item/19-cmentarz-w-starych-rybitwach.html
  7. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 138. comp.jpg
  8. E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen). Teil II. Wuppertal, 2000, s. 84-85, 128, 166.
  9. E. Eichelkraut, Deutsche Dorfer im Kreis Lipno, Dobriner Land, Teil III, Wuppertal, 2010, s. 52-53.
  10. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616-1620, cz. I, 1994, s. 307.
  11. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. III, 1967, s. 60-61.
  12. Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659-1665, cz. II, 1996, s. 294-295.
  13. Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987.
  14. M. Krajewski, A. Mietz, Zabytki Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek, 1996, s. 141.
  15. E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939. Eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 62-63.
  16. E. Kneifel, Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Roth bei Nürnberg, 1964, s. 45, 112, 229. comp.jpg
  17. W.Kujawski, Repetytorium Ksiąg Wizytacyjnych Diecezjii Kujawsko-Pomorskiej przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, cz. 2: Wizytacje XVIII wieku, Z 3: Wizytacje pierwszej połowy XVIII wieku, “Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2000, t. 73, s. 360.
  18. Odnalezione dziedzictwo - Rybitwy, comp.jpg
  19. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 58. comp.jpg
  20. Stanęły nowe tablice!, Kujawski Szlak Ewangelicki, http://www.szlakewangelicki.pl/wydarzenia/item/30-stan%C4%99%C5%82y-nowe-tablice.html
  21. Stare Rybitwy na UpstreamVistula.org. comp.jpg
  22. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. X, s. 57. comp.jpg

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License