Cmentarz ewangelicki - Stary Zbrachlin

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Jadąc drogą krajową nr 91 w stronę Włocławka mijamy skrzyżowanie z drogą prowadzącą w lewo do Nieszawy. Ok. 1,5 km dalej mamy następne skrzyżowanie z drogą prowadzącą w lewo do Zbrachlina, a my skręcamy w prawo i po ok. 200 m. skręcamy w lewo. Ok. 200 m. dalej po prawej stronie widzimy firmę budowlaną na terenie której znajduje się cmentarz. Nie zaczyna się on od razu przy płocie, a ok. 30 m dalej. Ze wszystkich stron jest ograniczony terenem firmy, a od drogi znajduje się furtka.

Podstawowe informacje

Data założenia	I poł. XIX w.
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Nieszawa (od 1838 r.), we wsi kantorat
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,20 ha
Nr działki	na terenie 37/1
Kształt	prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek	1891
Istniejąca dokumentacja	Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985
Zagrożenia	dewastacja, śmieci, zanieczyszczenie cmentarza składowanymi dookoła materiałami
Stan zachowania	UPORZĄDKOWANY, Typ VIa
Data zamknięcia, likwidacji	1945, -

Pierwotnie cmentarz był nieco większy. Ok. 0,05 ha po wschodniej stronie uległa likwidacji wskutek wybierania piachu na remont drogi.

Roślinność

Drzewa	grusza, jabłoń, śliwa, dąb
Krzewy	lilak, grochodrzew, …
Inne	trawa, pokrzywy, …

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Brak informacji co do istnienia alei. Układ czytelny.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Krzyże	TAK	2	I poł. XX w.	żelazo	przy mogiłach
Obeliski	NIE	-	-	-	-
Mogiły obmurowane	TAK	48	I poł. XX w.	beton, lastryko, piaskowiec, cegła	1 stanowisko podwójne
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Płyty pionowe	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	TAK	1	I poł XX w.	cegła, beton	ceglane pozostałości po fundamentach od słupków ogrodzenia
Postumenty	TAK	7	I poł. XX w.	beton, lastryko	1 podstawa pod krzyż, 1 bez mogiły obmurowanej, 5 przy mogiłach
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
ŁĄCZNIE	50 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	TAK	-	2016	drewno, metal	siatka ogrodzeniowa rozpięta na drewnianych belach, od strony ulicy płot metalowy
Brama	TAK	1	XX w.	metal	furtka
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

^{fot. 22}

^{fot. 23}

^{fot. 24}

^{fot. 25}

^{fot. 26}

^{fot. 27}

^{fot. 28}

^{fot. 29}

^{fot. 30}

^{fot. 31}

^{fot. 32}

^{fot. 33}

^{fot. 34}

^{fot. 35}

^{fot. 36}

^{fot. 37}

^{fot. 38}

^{fot. 39}

^{fot. 40}

^{fot. 41}

^{fot. 42}

^{fot. 43}

^{fot. 44}

^{fot. 45}

^{fot. 46}

^{fot. 47}

^{fot. 48}

^{fot. 49}

^{fot. 50}

^{fot. 51}

^{fot. 52}

^{fot. 53}

^{fot. 54}

^{fot. 55}

^{fot. 56}

^{fot. 57}

^{fot. 58}

^{fot. 59}

^{fot. 60}

^{fot. 61}

^{fot. 62}

^{fot. 63}

^{fot. 64}

^{fot. 65}

^{fot. 66}

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

^{fot. 5}

^{fot. 6}

^{fot. 7}

^{fot. 8}

^{fot. 9}

^{fot. 10}

^{fot. 11}

^{fot. 12}

^{fot. 13}

^{fot. 14}

^{fot. 15}

^{fot. 16}

^{fot. 17}

^{fot. 18}

^{fot. 19}

^{fot. 20}

^{fot. 21}

fot. K. Kotula, 1985 (z karty cmentarnej);

^{fot. 1}

^{fot. 2}

^{fot. 3}

^{fot. 4}

Renowacja

Według karty cmentarza utworzonej w 1985 na cmentarzu zachowało się kilkanaście nagrobków i kilka elementów od postumentów. Część była zarośnięta i przysypana ziemią.
W pierwszej połowie lat 90. XX w. z wyrobiska przy cmentarzu pobierano piach potrzebny na remont dawnej "Jedynki", dziś DK nr 91. Tym samym zniszczono część terenu cmentarnego od wschodniej strony. Na utworzonej skarpie znaleziono jeszcze 2 nagrobki. Z opowieści mieszkańców wynika, że większość postumentów posłużyła jako materiał budowlany dla gospodarstw najbliżej sąsiadujących z cmentarzem. Tych gospodarstw już nie ma gdyż od 2010 r. miejsce spoczynku znajduje się na terenie wytwórni mas bitumicznych "Drogi i Mosty".
Już w 2012 r. pojawiła się dyskusja na temat uporządkowania cmentarza pomiędzy właścicielem firmy a grupą "Tak Trzeba" jednak nie skutkowały one żadnymi pracami porządkowymi.
W sierpniu 2015 r. UG Waganiec przystąpił do odkrzaczania terenu. 12 września 2015 r. grupa Lapidaria - zapomniane cmentarze Pomorza i Kujaw wraz z mieszkańcami gminy Waganiec rozpoczęli porządkowanie cmentarza. Ponowne działania miały miejsce 3 października. Łącznie odsłonięto 50 nagrobków. W kwietniu 2016 firma "Drogi i Mosty" własnym sumptem ogrodziła teren cmentarza i zabezpieczyła od strony północnej przed osuwaniem się. Wszystkie postawione postumenty to zasługa członków OSP Zbrachlin.
W czerwcu i lipcu za pomocą minikoparki usunięto korzenie lilaka na niemal całym obszarze cmentarza. Prace w lipcu i sierpniu upływają pod znakiem usuwania urobku koparki. Wrzesień i październik to prace kosmetyczne: dużo grabienia, wyrywania ominiętych korzeni, wyrównywanie terenu, odrdzewianie i malowanie krzyży, poziomowanie niektórych nagrobków, poprawianie napisów i uczytelnienie ścieżki prowadzącej na cmentarz. Tablicę własnym sumptem ufundował wójt gminy Piotr Kosik.
Dnia 15.10.2016 odbyło się na cmentarzu uroczyste nabożeństwo ekumeniczne kończące prace renowacyjne. Przewodniczyli jemu ks. prob. Henryk Chabasiński z parafii rzymskokatolickiej pw Św. Wojciecha Biskupa Męczennika i pastor parafii ewangelicko-augsburskiej z Torunia Michał Walukiewicz.
Fotorelacje z prac:

Osadnictwo w Starym Zbrachlinie

Historia

Zbrachlin (nie Stary Zbrachlin) to stara wieś kościelna wymieniona już w 1136 r. jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, potem w XIV w. podlegała biskupom włocławskim. Kościół rzymskokatolicki wybudowano w 1566 r., a rozebrano w 1899 r. i wybudowano nowy kościół. W XVI w. wieś była częściowo własnością kościelną, a częściowo prywatną.
Miejscowość Stary Zbrachlin znajduje się w tym samym miejscu co ukazana na mapie z 1850 r. Zbrachlin Rumunek i prawdopodobnie jest to wymieniona w "Słowniku geograficznym…" osada Zbrachlin Holendry, która w 1827 r. była własnością rządową z 15 domami i 162 mieszkańcami. Nie znamy daty przybycia kolonistów niemieckich, którzy dali początek Zbrachlinowi Holendrom, ale mogło to nastąpić jeszcze w XVIII w. Akcenty protestanckie pojawiły się zresztą już dużo wcześniej gdyż w 1584 r. w czasie pogrzebu syna właściciela części wsi Zbrachlin, a był nim Bartłomiej Waganiecki - kalwin, sprowadzono do świątyni pastora kalwińskiego. Spowodowało to zamieszki oraz profanację kościoła.
Stary Zbrachlin to jeden z czterech kantoratów parafii ewangelickiej w Nieszawie. Na miejscu był dom modlitwy oraz szkoła ewangelicka. Prawdopodobnie był to najmłodszy z kantoratów nieszawskiej parafii, powstały po 1819 r. Ze spisu z 1867 r wynika, że w szkole uczyło się 18 dzieci, a pomieszczenie klasowe mieściło się w prywatnym domu - chodziło zapewne o mieszkanie kantora. W 1921 r. we wsi mieszkało 40% ewangelików natomiast w sąsiednim Nowym Zbrachlinie odsetek ten wynosił 48%. Szkoła ewangelicka o niemieckim języku nauczania przetrwała do 1939 r. kiedy to władze polskie zamknęły ją nie zważając na protesty lokalnej społeczności. Trudno powiedzieć co zaważyło poza czynnikami politycznymi gdyż fragmentaryczne uwagi przekazów źródłowych zdradzają niewiele szczegółów. Podobno uczniowie prowadzili niestarannie zeszyty zaś nauczyciel Artur Kujat prezentował się niekorzystnie. W trakcie okupacji nabożeństwa i wykonywanie obowiązków również było zabronione.

Ludzie

Bauer - nauczyciel sprzed 1926 r.
Artur Kujat - nauczyciel w latch 1926-1939

Bibliografia:

3279 Liebingen, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1944.
S. Białowąs, Cmentarz ocalili od zapomnienia, "Gazeta Aleksandrowska", 2016, nr 116, s. 18.
E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 228.
Cmentarz ewangelicki w Starym Zbrachlinie na stronie Upstreamvistula.org [dostęp: 09.02.2015]
Karta cmentarza, oprac. K. Kotula, 1985;
E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939, Vierkirchen über München : Selbstverlag des Verfassers, 1971, s. 245-247.
E. Kneifel, Die evangelische Kirche im Wartheland Ost (Lodz), Selbstverlag des Verfassers, 1976, s. 80.
Kol. II, Sek. II Lipno-Włocławek, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, 1:126 000, ok. 1850.
T. Krzemiński, Ewangelicy niemieccy na terenie powiatu nieszawskiego w okresie międzywojennym, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy. Materiały pokonferencyjne pod red. Andrzeja Cieśli. Aleksandrów Kujawski: MBP im. Marii Danilewicz Zielińskiej, 2008, s. 96.
T. Krzemiński, Społeczność niemiecka w powiecie nieszawskim, "Ziemia Kujawska" 2004, t. 17, s. 106-110.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, M. St. Warszawa, województwo warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 106.
Studium uwarunkowań i kierunków gminy Waganiec - Uwarunkowania rozwoju, 2013, http://www.waganiec.biuletyn.net/?bip=2&cid=105&id=1315. [dostęp: 11.02.2015]
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIV, s. 529.
M. Wiśniewski, Cmentarz ocalili od zapomnienia, "Gazeta Aleksandrowska", 2016, nr 116, s. 19.
Wolontariusze otrzymali dofinansowanie na dokończenie prac porządkowych na starym cmentarzu ewangelicko-augsburskim, "Gazeta Aleksandrowska" 2016, nr 110, s. 11.
Zbrachlin, http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/ciekawostki/miejscowosci/z/78-zbrachlin-gm-waganiec-pow-aleksandrowski.html [dostęp: 11.02.2015]

Lapidaria » powiat aleksandrowski » gmina Waganiec » Stary Zbrachlin

2015 2016 2017 cmentarz ewangelicki stary_zbrachlin

wersja strony: 89, ostatnia edycja: 23 Jun 2017 03:21

Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje

Lapidaria

zapomniane nekropolie woj. kujawsko-pomorskiego

Położenie cmentarza - mapy

Opis cmentarza

Położenie

Podstawowe informacje

Roślinność

Nagrobki i inne elementy

Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2016;

Galeria zdjęć

fot. Michał P. Wiśniewski, 2016

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

fot. K. Kotula, 1985 (z karty cmentarnej);

Renowacja

Osadnictwo w Starym Zbrachlinie

Historia

Ludzie

Bibliografia: