Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony na zachodnim skraju miejscowości. W Zbicznie na głównym skrzyżowaniu skręcamy w kierunku Bobrowa. Po ok. 4,5 km znajdziemy się w Sumowie przy parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Bożej Różańcowej (dawna parafia ewangelicka). Po chwili dojeżdżamy do skrzyżowania z kapliczką na środku. Zjeżdżamy z drogi asfaltowej na prawo, lecz nie skręcamy w prawo tylko kontynuujemy jazdę prosto. Po niecałych 150 metrach stoimy przy cmentarzu, który znajduje sie po lewej stronie drogi. Od północy i północnego zachodu sąsiaduje z drogą, którą dojechaliśmy, z pozostałych stron z gruntami uprawnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | p. XX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Grzybno (od 1898, w Sumowie od pierwszej dekady XX w. istniała kaplica ewangelicka), Brodnica (przed 1892) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,19 ha |
| Nr działki | 55 |
| Kształt | pięciokąt nieforemny |
| Najstarszy zachowany nagrobek | k. XIX w. |
| Istniejąca dokumentacja | |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY, Typ VIb |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Ostatniego pochówku miano dokonać w 1945. Pochowano wtedy Niemkę nazwiskiem Borg z Sosna.
Roślinność
| Drzewa | akacja, lipa, klon, … |
| Krzewy | lilak, głóg, dzika róża… |
| Inne | trawa, barwinek, bluszcz, … |
Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny nieznany. Aleje zatarte. Brak pomników przyrody.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | ? | I poł. XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | ? | I poł. XX w. | beton, lastryko, marmur | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | ? | I poł. XX w. | ? | |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | >30 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak danych o osobach znanych i zasłużonych pochowanych na cmentarzu.
Inskrypcje - fot. Mariusz Kaniecki, 2017;
Galeria zdjęć
fot. Mariusz Kaniecki, 2017
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
Renowacja
Renowacji nie przeprowadzono, cmentarz został jedynie odkrzaczony. Ustawiono na nim kamień pamiątkowy w 2011. Nabożeństwo celebrował pastor Michał Walukiewicz, wówczas z Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie.
Osadnictwo w Sumowie
Historia
Historia Sumowa sięga roku 1423. Wówczas odnotowane zostało jako własność rycerska leżąca na terenie komturstwa brodnickiego. Już w okresie I Rzeczpospolitej król Zygmunt I nadał w 1526 przywilej na Sumowo Urszuli Bajerskiej. Następnymi znanymi właścicielami są Elżanowscy - Tomasz Elżanowski zamienił się z bratem na posiadłości (Chełmonie na Sumowo). W 1570 tytułem zastawu część Sumowa należy do Bartosza Czekanowskiego, ale zdecydowana większość stanowi dobro rodu Elżanowskich. Kolejnych właścicieli poznajemy dopiero z wizytacji biskupa Strzesza z 1672. Wówczas miejscowość posiada trzech właścicieli: Samuela Czecholewskiego, Gabriela Chełstowskiego i wdowę po nim. Według opracowań w 1736 Sumowo trafia do klucza posiadłości Czapskich. Jako, że Jan Czapski umarł bezdzietnie to schedę po nim odziedziczyły dzieci brata Józefa i przybranego brata Jerzego. Czapscy musieli sprzedać Sumowo najpóźniej w 1880. W spisie właścicieli ziemskich z tego roku przy Sumowie figuruje już Max Freudenfeld. Rodzina ta przybyła w okolice Brodnicy w 1836 i szybko stała się właścicielami wielu posiadłości. Najwyraźniej nie zależało im na Sumowie, gdyż od tej pory właściciele często zmieniali się, majątek wystawiany był na przymusową licytację. Z doniesień prasowych wiadomo, że kolejnym nabywcą w 1882 został Wolfram (najprawdopodobniej właściciel młyna Jasień na terenie dzisiejszej Małej Nieszawki pod Toruniem) aczkolwiek jeszcze przez rok Sumowo pozostawało w dzierżawie przedsiębiorców toruńskich (p. Schultza i p. Schutze). Kolejny raz majątek wystawiono na subhastę w 1885. Tym razem nabył go przedsiębiorca z Królewca nazwiskiem Katz. Dwa lata potem znów zmienia się właściciel. Od 1887 jest nim Konrad Mecklenburg. Ostatecznie w 1898 Sumowo kupiła komisja kolonizacyjna.
Włości zostały rozparcelowane, po czym sprowadzono niemieckich kolonistów. Przez cały XIX wiek protestanci stanowili znikomy ułamek mieszkańców Sumowa. Lekki przyrost nastąpił tuż przed parcelacją, ale i wtedy liczyli ok. 12%. W 1905 proporcje diametralnie się zmieniły i liczyli 97% mieszkańców. Ich ilość spadła tuż po odzyskaniu niepodległości w 1921 do 67%, a w latach 30. XX wieku mniej niż 50%. Staraniem komisji kolonizacyjnej wybudowano w parku dworskim kaplice ewangelicką. Stało się to pomiędzy 1904, a 1911, choć zapewne jeszcze w pierwszej dekadzie XX wieku. Założono wówczas również cmentarz ewangelicki. Kaplica była filiałem parafii ewangelickiej w Grzybowie.
Katolicy utworzyli własną parafię w 1937, ale wcześniej bo w 1932 miejscowi Polacy zakupili dwór i urządzili w nim kaplicę i plebanię. Po 1945 oddano im w użytek dawną kaplice ewangelicką, która stała się parafią rzymskokatolicką pw Matki Bożej Różańcowej.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Bartkowski, Kroll, Kuck, Reich, Schaffrick, Sewerinski, Sugalski
Kalendarz Nauczycielski na rok 1925: stanowisko nieobsadzone
Księga adresowa Polski z 1928 r wymienia następujące nazwiska: Kórlikowski (nabiał), Osiński (krawiec), Szczepański (zajazd), Wenclewski (kowal)
Księga adresowa z 1941 r. wymienia następujące nazwiska: Maciejewski (szewc), Malinowski (stelmach), Osinski (krawiec),
Bibliografia:
- 2681 Lembarg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- APE Malbork, ARK, sygn.1464, Der Bau eines evangelischen Bethauses in Summe, 1904-1919.
- A. Chudziński, Brodnica między r. 1819 a 1863 : szkic kulturalno-historyczny według opowiadania żyjącego jeszcze świadka, 1898, s. 65, 94.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 148.
- Die Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Preussen und ihre Bevölkerung : nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. December 1871, 1874, s. 434-435.
- Erinerungsstatten in Westpreussen, 2013, s. 124.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 70-71. (Reg. Marienwerder).
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, 1898, s. 102-103.
- Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 1. Dezember 1905 und anderer amtlicher Quellen, 1908, s. 130-131.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, 1880, s. 102-103.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 26.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1217.
- "Pielgrzym" z 18.04.1885, nr 46, s. 3.
- H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 141-142.
- "Przyjaciel" z 14.12.1882, nr 50, s. 3.
- "Przyjaciel" z 05.03.1885, nr 9, s. 3.
- "Przyjaciel" z 09.08.1887, nr 63, s. 2.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 4
- R. Stawski, Międzywojenne Sumowo, "Czas Brodnicy" z 01.01.2015, http://www.czasbrodnicy.pl/czasbrodnicy/1,93191,17211539,Miedzywojenne_Sumowo.html
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zbiczno. Część I. Uwarunkowania Gminy Zbiczno, Zbiczno 2016, s. 6, 80, http://www.bip.zbiczno.ug.gov.pl/1786,l1.html
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XI, s. 588.
- Sumowo w Internetowym Słowniku Ziem Polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=1849&q=sumowo&d=0&t=0
- J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Brodnica 1998