Cmentarz ewangelicki - Świecie (Przechowo)

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

xbDnz_P2IQDU381CxPtCQWXljTk4Rq6sOTOWPAIfU0Iavh8yVALhX7D2eKQdrnCJAM6MCBLWGpc-xxB1QC4=w320

Opis cmentarza

zabudowany.png
Położenie

Cmentarz położony na terenie zabudowanym, przy ul. Kolejowej. Z drogi krajowej nr 91 wjeżdżamy do Przechowa ul. Chełmińską. Tuż za hurtownią materiałów budowlanych mamy skrzyżowanie gdzie skręcamy w prawo w ul. Leśną i dojeżdżamy do końca drogi, do skrzyżowania z ulicą kolejową. Cmentarz widzimy naprzeciwko.

Podstawowe informacje
Data założenia pocz. XIX w. (całkiem możliwe, że cmentarz ma starszą metrykę sięgającą II poł. XVIII wieku)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Świecie (od 1775)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,28 ha
Nr działki 336
Kształt prostokąt
Najstarszy zachowany nagrobek ?
Istniejąca dokumentacja ?
Zagrożenia zlikwidowanie resztek nagrobków
Stan zachowania WIĘKSZOŚĆ NAGROBKÓW ZLIKWIDOWANO, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, ?

Nie jest to lapidarium, gdyż w tym wypadku nagrobki ustawione byłyby intencjonalnie w określonym miejscu, a tu mamy do czynienia z cmentarzem, którego nagrobki nie zlikwidowano do końca stąd mimo wszystko Typ III.

Roślinność
Drzewa dąb, kasztanowiec, klon
Krzewy lilak, …
Inne trawa, …

Brak pomników przyrody. Niewykluczone, że dzisiejsza aleja główna idzie po śladzie alei cmentarnej. Układ wewnętrzny nieznany.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mogiły obmurowane TAK 3 I poł. XX w. beton w tym 2 destrukty
Mogiły obmurowane z postumentem NIE - - - -
Mogiły ziemne NIE - - - -
Pola grobowe NIE - - - fragmenty fundamentów od słupków ogrodzeniowych pół grobowych (2 szt)
Krzyże NIE - - - -
Postumenty TAK 2 I poł XX w. beton -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome TAK 1 I poł. XX w. beton INS. 1 a i b
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM 8 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy TAK - ? drewno, rośliny częściowo drewniane, a częściowo w formie żywopłotu
Brama TAK 1 ? drewno drewniana brama
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne TAK 2 ? beton, drewno, metal boisko do koszykówki, plac zabaw

Brak danych o pochowanych tu osobach.

Inskrypcje


Galeria zdjęć

fot. Kornel Pleskot, 2016

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14

fot. Łukasz Bogacki, 2014

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3

Renowacja

Nie przeprowadzono. W 1986 roku zlikwidowano większość nagrobków i na terenie cmentarza wybudowano kort tenisowy, kort do badmingtona oraz plac zabaw. Jako magazyn służyła sprowadzona budka kiosku. Prócz tego stała jeszcze karuzela. Przekształcenie kortu w boisko do koszykówki nastąpiło przed 1997. Zamontowano także drewniane ogrodzenie i drewnianą bramę. Nie dokonywano ekshumacji.


Osadnictwo w Przechowie

Historia

Najstarsza wzmianka o Przechowie pochodzi z 1307 roku. W okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej wieś była królewszczyzną leżącą w granicach starostwa świeckiego. Był to ważny ośrodek młyński z 4 młynami i folwarkiem. Folwark Przechowski (Marienhoehe), dziś Marianki, istniał już przed potopem. Według lustracji królewszczyzn z 1765 ziemia z folwarku była wydzierżawiona menonitom z Przechówka, a co posiadali przywilej dany przez Augusta III. W 1773 władze pruskie pozwoliły wydzierżawić go chłopom z Przechówka i Bekierzyc. W 1806 został wystawiony na licytację. Pierwszym znanym nam właścicielem jest Friedrich Robert Grundmann, który nabył go w 1851, by już w 1852 sprzedać go Hermannowi Augustowi Wilhelmowi Engelhardowi. W 1870 pojawił się Robert Stampe, który trzymał go do 1881. Następny właściciel Emil Bleck sprzedał go najpóźniej w 1903 Karlowi Gammowi.
Integralną częścią tej miejscowości była wymieniona wcześniej osada Bekierzyce (Bekersitz) zwane też Piekarami. Dziś to część Świecia pomiędzy ulicami: Kolejową i Chełmińską, a strugą od południa. Źródła pisane pozwalają stwierdzić, że mieszkali tu menonici. Spis z 1810 wymienia 4 gospodarzy tego wyznania (łącznie 20 osób). W 1824 jest tylko 1 rodzina menonicka, która w później wyjechała do Rosji. Należeli oni do gminy w Przechówce i byli tu obecni przynajmniej od 1779, choć istnieje przesłanka, że już w 1749 (Peter Becker, kaznodzieja gminy w Przechówce mieszkał w Bekierzycach i zmarł w 1749).
Kolejną grupą wyznaniową osiadłą w Przechowie byli baptyści. Pojawili się tu za sprawą kaznodziei Mullera, który przybył ze Zdrojewa koło Nowego w 1877. Najwyraźniej trafił na podatny grunt, bo został entuzjastycznie przyjęty i otworzył tu stację kaznodziejską zamykając tym samym poprzednią w Zdrojewie. W ciągu 3 lat ochrzcił w wodach Czarnej Wody 12 rodzin. Rosnąca w siłę stacja kaznodziejska Przechowo zaczęła podlegać w 1880 pod gminę baptystyczną w Grudziądzu. W tym samym roku Mullera zastąpił Liebling, który służył do 1887. W kolejnych latach urzędowali kaznodzieje Ziel (1887-1895) i Schulz (1895-1897). Od 1897 stacja Przechowo stała się częścią gminy baptystycznej w Bydgoszczy. Drugim bliskim geograficznie Przechowa ośrodkiem baptystów był Bukowiec. W 1917 z inicjatywy bydgoskiego kaznodziei Tschitschlaka doszło do powstania nowej gminy Bukowiec-Przechowo. Centrum mieściło się w Bukowcu gdzie gmina miała do dyspozycji duży dom z ogrodem i salą modlitwy, który nabyła w 1919. Gmina bukowsko-przwechowska istniała przynajmniej do wczesnych lat 30. XX w.
W drugiej połowie XIX wieku Przechowo zamieniło się w ważny lokalny ośrodek przemysłowo-usługowy. W okresie międzywojennym prócz młynów działał także tartak, cegielnia i fabryka maszyn rolniczych. Już po wojnie w 1961 zaczęto tu tworzyć fabrykę celulozy. Ostatecznie przyłączenie wsi do Świecia nastąpiło w 1972.
Tuż przed wybuchem I wojny światowej ewangelicy liczyli 41% mieszkańców (wieś i folwark). Ich macierzysta parafia mieściła się w Świeciu. Funkcjonowały dwie szkoły: ewangelicka i katolicka. Mieszała tu także grupa baptystów licząca 39 osób i 16 Żydów. Po odzyskaniu niepodległości ilość ewangelików zmniejszyła się do 29% (w 1921).

Ludzie

Bekierzyce (menonici):
1789 (od 1779): Ratzlaff, A. Pankratz, H. Pankratz, w 1810 jeszcze Tesman (łącznie 20 osób)
1824: Schmidt, potem wyjechali do Rosji

Lista strat z I wojny światowej: Aniszewski, Arcziński, Balkow, Belau, Berndt, Biernacki, Bodammer, Bogacki, Bonneck, Borth, Braun, Brucker, Cichotzki, Delang, Dettmer, Dietrich, Felske, Fischer, Goldin, Grimm, Grunwald, Grzybek, Haarbrucker, Hewelt, Hess, Hildebrandt, Kamkowski, Karwacz, Konzorski, Koschlitzki, Koseda, Kotowski, Krause, Kruck, Kruschinski ,Kruger, Kuchenbecker, Kuziemski, Kwiatkowski, Lawrenz, Lemke, Lewandowski, Liedtke, Luck, Ludtke, Mantau, Megierski, Minikowski, Murawski, Muschinski, Nadolny, Nehlipp, Nickel, Notzelmann, Papirowski, Pobanz, Quast, Radzinski, Redmann, Rohde, Rozmarinowski, Rychlicki, Rzadkowski, Rudiger, Scharaficki, Schimanski, Schmelter, Schulz, Schwitling, Sendowski, Sibilla, Skrabaczewski, Sliwa, Slupek, Spichalski, Stanisławski, Stoppel, Strehlau, Szymanski, Tadrowski, Wahnke, Walenczykowski, Warczynski, Waszkowski, Weslandt, Wietreczykowski, Witkowski, Will, Wirwicki, Wojda, Wolff, Zierott, Żurek

Księga adresowa z 1928: Albrecht (warsztat mechaniczny), Bukowcer (ziemiołody), Czajkowski (piekarz), Delang (rzeźnik), Detlaf (siodlarz), Disert (stolarz), Dobersztejn (maszyny rolnicze), Donarski (ziemiopłody), Drozdowski (bławaty), Figalski (wyszynk), Gadzikowski, Gerke (kowal), Glabiszewski (zegarmistrz), Golski (artykuły kolonialne), Gottlieb, Grajewski (malarz), Gulski (fryzjer), Hafka (rzeźnik), Hess (wyszynk), Karwasz (piekarz), Kasnowska (akuszerka), Kopkowski (materiały budowlane), Koseda (szewc), Kuchenbecker (właściciel ziemski, 78ha, kowal), Kwiatkowski (towary różne), Lorenz (rzeźnik), Mindzkowski (stolarz), (cegielnia), Nowak (nabiał, śrutownik), Osiński (wiatrak), Papendick (fabryka maszyn rolniczych, żelazo), Spichalski (drzewo), Suwalski (kołodziej, nadel końmi), Szpilczyński, Szulc (szewc), Szupke (stolarz), Teresiński (artykuły kolonialne), Wendel (wyszynk), Wirwicki (szewc), Wiśniewska (artykuły kolonialne), Witkowski (szewc), Żądłowski (wyszynk)

Księga telefoniczna z 1939: Artur Bukofzer (handel zbożem), Alojzy Górnowicz (ksiądz?), Paweł Pudełko

Księga adresowa z 1941: Bukofzer (handel zbożem), Chajkowski (piekarz), Delany (rzeźnik), Dettlaf (siodlarz), Engeholm (towary różne), Galski (fryzjer), Gehrke (kowal), Glabuszewski (zegarmistrz), Januszewski (krawiec), Kamiński (krawiec), Karwasz (piekarz), Lorenz (rzeźnik), Oparko (piekarz, towary różne), Papendick (wyroby żelazne, fabryka maszyn), Pudełko (towary różne), Rampkowski (zakład ogrodniczy), Sawalski (stelmach), Schauer (tartak), Schramm (cieśla), Schroder (gościniec), Schulz (szewc), Seida (fryzjer), Wendel (gościniec), Witkowski (szewc), Zaremba (zakład ogrodniczy), Ziemke (cieśla)


Bibliografia:

  1. 2576 Schwetz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. Bekierzyce w w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online,http://gameo.org/index.php?title=Beckersitz_(Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland)
  3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 26-27. comp.jpg
  4. Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 140. comp.jpg
  5. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 62-63. comp.jpg
  6. J. Dygała, Lustracja województw Prus Królewskich 1765. T. 1. Województwo pomorskie. Cz. 3.Powiaty świecki, tucholski i człuchowski, 2005, s. 4-5.
  7. J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 174. comp.jpg
  8. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 86-87. comp.jpg
  9. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 537-539. comp.jpg
  10. Informacje od Panów: Piotra Skuczyńskiego, Jędrzeja Daszkiewicza.
  11. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 158-159. comp.jpg
  12. Karuzela na starym cmentarzu w Przechowie, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 21.07.2009, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/swiecie/art/7061443,karuzela-na-starym-cmentarzu-w-przechowie,id,t.html
  13. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1923, s. 356-357. comp.jpg
  14. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 540-541. comp.jpg
  15. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1202. comp.jpg
  16. W. Kupsch, Geschichte Baptisten in Polen, s. 353-355.
  17. H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 155, 260-261, 304-306. comp.jpg
  18. Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 272. comp.jpg
  19. Przechowo (Przechowski Folwark) na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1259/Przechowo__cz.m.Swiecie_/
  20. "Przyjaciel" z 15.07.1880, nr 29, s. 3. comp.jpg
  21. "Przyjaciel" z 17.06.1881, nr 24, s. 4. comp.jpg
  22. "Przyjaciel" z 25.05.1882, nr 24, s. 3. comp.jpg
  23. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 50. comp.jpg
  24. P. Skuczyński, Przechowo. Album z zarysem dziejów, 2014, s. 5 i następne.
  25. Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów, Bydgoszcz, 1939, s. 115, 116. comp.jpg
  26. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 127. comp.jpg
  27. Ślady obecności menonitów w Bekierzycach (Becksersitz) na podstawie kwerendy Adalberta Goertza. comp.jpg
  28. Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 154-155 comp.jpg
  29. H. Wiebe, Das Siedlungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Wiessenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts, 1952, s. 29.

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License