Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza

Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym, przy ul. Kolejowej. Z drogi krajowej nr 91 wjeżdżamy do Przechowa ul. Chełmińską. Tuż za hurtownią materiałów budowlanych mamy skrzyżowanie gdzie skręcamy w prawo w ul. Leśną i dojeżdżamy do końca drogi, do skrzyżowania z ulicą kolejową. Cmentarz widzimy naprzeciwko.
Podstawowe informacje
Data założenia | pocz. XIX w. (całkiem możliwe, że cmentarz ma starszą metrykę sięgającą II poł. XVIII wieku) |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Świecie (od 1775) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | ~0,28 ha |
Nr działki | 336 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | ? |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | zlikwidowanie resztek nagrobków |
Stan zachowania | WIĘKSZOŚĆ NAGROBKÓW ZLIKWIDOWANO, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, ? |
Nie jest to lapidarium, gdyż w tym wypadku nagrobki ustawione byłyby intencjonalnie w określonym miejscu, a tu mamy do czynienia z cmentarzem, którego nagrobki nie zlikwidowano do końca stąd mimo wszystko Typ III.
Roślinność
Drzewa | dąb, kasztanowiec, klon |
Krzewy | lilak, … |
Inne | trawa, … |
Brak pomników przyrody. Niewykluczone, że dzisiejsza aleja główna idzie po śladzie alei cmentarnej. Układ wewnętrzny nieznany.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mogiły obmurowane | TAK | 3 | I poł. XX w. | beton | w tym 2 destrukty |
Mogiły obmurowane z postumentem | NIE | - | - | - | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | fragmenty fundamentów od słupków ogrodzeniowych pół grobowych (2 szt) |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 2 | I poł XX w. | beton | - |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton | INS. 1 a i b |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
RAZEM | 8 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | TAK | - | ? | drewno, rośliny | częściowo drewniane, a częściowo w formie żywopłotu |
Brama | TAK | 1 | ? | drewno | drewniana brama |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | TAK | 2 | ? | beton, drewno, metal | boisko do koszykówki, plac zabaw |
Brak danych o pochowanych tu osobach.
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2016
fot. Łukasz Bogacki, 2014
Renowacja
Nie przeprowadzono. W 1986 roku zlikwidowano większość nagrobków i na terenie cmentarza wybudowano kort tenisowy, kort do badmingtona oraz plac zabaw. Jako magazyn służyła sprowadzona budka kiosku. Prócz tego stała jeszcze karuzela. Przekształcenie kortu w boisko do koszykówki nastąpiło przed 1997. Zamontowano także drewniane ogrodzenie i drewnianą bramę. Nie dokonywano ekshumacji.
Osadnictwo w Przechowie
Historia
Najstarsza wzmianka o Przechowie pochodzi z 1307 roku. W okresie Rzeczpospolitej szlacheckiej wieś była królewszczyzną leżącą w granicach starostwa świeckiego. Był to ważny ośrodek młyński z 4 młynami i folwarkiem. Folwark Przechowski (Marienhoehe), dziś Marianki, istniał już przed potopem. Według lustracji królewszczyzn z 1765 ziemia z folwarku była wydzierżawiona menonitom z Przechówka, a co posiadali przywilej dany przez Augusta III. W 1773 władze pruskie pozwoliły wydzierżawić go chłopom z Przechówka i Bekierzyc. W 1806 został wystawiony na licytację. Pierwszym znanym nam właścicielem jest Friedrich Robert Grundmann, który nabył go w 1851, by już w 1852 sprzedać go Hermannowi Augustowi Wilhelmowi Engelhardowi. W 1870 pojawił się Robert Stampe, który trzymał go do 1881. Następny właściciel Emil Bleck sprzedał go najpóźniej w 1903 Karlowi Gammowi.
Integralną częścią tej miejscowości była wymieniona wcześniej osada Bekierzyce (Bekersitz) zwane też Piekarami. Dziś to część Świecia pomiędzy ulicami: Kolejową i Chełmińską, a strugą od południa. Źródła pisane pozwalają stwierdzić, że mieszkali tu menonici. Spis z 1810 wymienia 4 gospodarzy tego wyznania (łącznie 20 osób). W 1824 jest tylko 1 rodzina menonicka, która w później wyjechała do Rosji. Należeli oni do gminy w Przechówce i byli tu obecni przynajmniej od 1779, choć istnieje przesłanka, że już w 1749 (Peter Becker, kaznodzieja gminy w Przechówce mieszkał w Bekierzycach i zmarł w 1749).
Kolejną grupą wyznaniową osiadłą w Przechowie byli baptyści. Pojawili się tu za sprawą kaznodziei Mullera, który przybył ze Zdrojewa koło Nowego w 1877. Najwyraźniej trafił na podatny grunt, bo został entuzjastycznie przyjęty i otworzył tu stację kaznodziejską zamykając tym samym poprzednią w Zdrojewie. W ciągu 3 lat ochrzcił w wodach Czarnej Wody 12 rodzin. Rosnąca w siłę stacja kaznodziejska Przechowo zaczęła podlegać w 1880 pod gminę baptystyczną w Grudziądzu. W tym samym roku Mullera zastąpił Liebling, który służył do 1887. W kolejnych latach urzędowali kaznodzieje Ziel (1887-1895) i Schulz (1895-1897). Od 1897 stacja Przechowo stała się częścią gminy baptystycznej w Bydgoszczy. Drugim bliskim geograficznie Przechowa ośrodkiem baptystów był Bukowiec. W 1917 z inicjatywy bydgoskiego kaznodziei Tschitschlaka doszło do powstania nowej gminy Bukowiec-Przechowo. Centrum mieściło się w Bukowcu gdzie gmina miała do dyspozycji duży dom z ogrodem i salą modlitwy, który nabyła w 1919. Gmina bukowsko-przwechowska istniała przynajmniej do wczesnych lat 30. XX w.
W drugiej połowie XIX wieku Przechowo zamieniło się w ważny lokalny ośrodek przemysłowo-usługowy. W okresie międzywojennym prócz młynów działał także tartak, cegielnia i fabryka maszyn rolniczych. Już po wojnie w 1961 zaczęto tu tworzyć fabrykę celulozy. Ostatecznie przyłączenie wsi do Świecia nastąpiło w 1972.
Tuż przed wybuchem I wojny światowej ewangelicy liczyli 41% mieszkańców (wieś i folwark). Ich macierzysta parafia mieściła się w Świeciu. Funkcjonowały dwie szkoły: ewangelicka i katolicka. Mieszała tu także grupa baptystów licząca 39 osób i 16 Żydów. Po odzyskaniu niepodległości ilość ewangelików zmniejszyła się do 29% (w 1921).
Ludzie
Bekierzyce (menonici):
1789 (od 1779): Ratzlaff, A. Pankratz, H. Pankratz, w 1810 jeszcze Tesman (łącznie 20 osób)
1824: Schmidt, potem wyjechali do Rosji
Lista strat z I wojny światowej: Aniszewski, Arcziński, Balkow, Belau, Berndt, Biernacki, Bodammer, Bogacki, Bonneck, Borth, Braun, Brucker, Cichotzki, Delang, Dettmer, Dietrich, Felske, Fischer, Goldin, Grimm, Grunwald, Grzybek, Haarbrucker, Hewelt, Hess, Hildebrandt, Kamkowski, Karwacz, Konzorski, Koschlitzki, Koseda, Kotowski, Krause, Kruck, Kruschinski ,Kruger, Kuchenbecker, Kuziemski, Kwiatkowski, Lawrenz, Lemke, Lewandowski, Liedtke, Luck, Ludtke, Mantau, Megierski, Minikowski, Murawski, Muschinski, Nadolny, Nehlipp, Nickel, Notzelmann, Papirowski, Pobanz, Quast, Radzinski, Redmann, Rohde, Rozmarinowski, Rychlicki, Rzadkowski, Rudiger, Scharaficki, Schimanski, Schmelter, Schulz, Schwitling, Sendowski, Sibilla, Skrabaczewski, Sliwa, Slupek, Spichalski, Stanisławski, Stoppel, Strehlau, Szymanski, Tadrowski, Wahnke, Walenczykowski, Warczynski, Waszkowski, Weslandt, Wietreczykowski, Witkowski, Will, Wirwicki, Wojda, Wolff, Zierott, Żurek
Księga adresowa z 1928: Albrecht (warsztat mechaniczny), Bukowcer (ziemiołody), Czajkowski (piekarz), Delang (rzeźnik), Detlaf (siodlarz), Disert (stolarz), Dobersztejn (maszyny rolnicze), Donarski (ziemiopłody), Drozdowski (bławaty), Figalski (wyszynk), Gadzikowski, Gerke (kowal), Glabiszewski (zegarmistrz), Golski (artykuły kolonialne), Gottlieb, Grajewski (malarz), Gulski (fryzjer), Hafka (rzeźnik), Hess (wyszynk), Karwasz (piekarz), Kasnowska (akuszerka), Kopkowski (materiały budowlane), Koseda (szewc), Kuchenbecker (właściciel ziemski, 78ha, kowal), Kwiatkowski (towary różne), Lorenz (rzeźnik), Mindzkowski (stolarz), (cegielnia), Nowak (nabiał, śrutownik), Osiński (wiatrak), Papendick (fabryka maszyn rolniczych, żelazo), Spichalski (drzewo), Suwalski (kołodziej, nadel końmi), Szpilczyński, Szulc (szewc), Szupke (stolarz), Teresiński (artykuły kolonialne), Wendel (wyszynk), Wirwicki (szewc), Wiśniewska (artykuły kolonialne), Witkowski (szewc), Żądłowski (wyszynk)
Księga telefoniczna z 1939: Artur Bukofzer (handel zbożem), Alojzy Górnowicz (ksiądz?), Paweł Pudełko
Księga adresowa z 1941: Bukofzer (handel zbożem), Chajkowski (piekarz), Delany (rzeźnik), Dettlaf (siodlarz), Engeholm (towary różne), Galski (fryzjer), Gehrke (kowal), Glabuszewski (zegarmistrz), Januszewski (krawiec), Kamiński (krawiec), Karwasz (piekarz), Lorenz (rzeźnik), Oparko (piekarz, towary różne), Papendick (wyroby żelazne, fabryka maszyn), Pudełko (towary różne), Rampkowski (zakład ogrodniczy), Sawalski (stelmach), Schauer (tartak), Schramm (cieśla), Schroder (gościniec), Schulz (szewc), Seida (fryzjer), Wendel (gościniec), Witkowski (szewc), Zaremba (zakład ogrodniczy), Ziemke (cieśla)
Bibliografia:
- 2576 Schwetz, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940.
- Bekierzyce w w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online,http://gameo.org/index.php?title=Beckersitz_(Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland)
- F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 26-27.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 140.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 62-63.
- J. Dygała, Lustracja województw Prus Królewskich 1765. T. 1. Województwo pomorskie. Cz. 3.Powiaty świecki, tucholski i człuchowski, 2005, s. 4-5.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 174.
- Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 86-87.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 537-539.
- Informacje od Panów: Piotra Skuczyńskiego, Jędrzeja Daszkiewicza.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 158-159.
- Karuzela na starym cmentarzu w Przechowie, "Gazeta Pomorska", wyd. internetowe z 21.07.2009, http://www.pomorska.pl/wiadomosci/swiecie/art/7061443,karuzela-na-starym-cmentarzu-w-przechowie,id,t.html
- Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, 1923, s. 356-357.
- Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 540-541.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1202.
- W. Kupsch, Geschichte Baptisten in Polen, s. 353-355.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 155, 260-261, 304-306.
- Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. 272.
- Przechowo (Przechowski Folwark) na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1259/Przechowo__cz.m.Swiecie_/
- "Przyjaciel" z 15.07.1880, nr 29, s. 3.
- "Przyjaciel" z 17.06.1881, nr 24, s. 4.
- "Przyjaciel" z 25.05.1882, nr 24, s. 3.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 50.
- P. Skuczyński, Przechowo. Album z zarysem dziejów, 2014, s. 5 i następne.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów, Bydgoszcz, 1939, s. 115, 116.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. IX, s. 127.
- Ślady obecności menonitów w Bekierzycach (Becksersitz) na podstawie kwerendy Adalberta Goertza.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 154-155
- H. Wiebe, Das Siedlungswerk niederländischer Mennoniten im Weichseltal zwischen Fordon und Wiessenberg bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts, 1952, s. 29.