Cmentarz ewangelicki - Teodorowo
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz polny położony w południowo-wschodniej części wsi, ok. 300 metrów na zachód od Jeziora Tupadelskiego. Jadąc od strony Lipna drogą wojewódzką nr 558 skręcamy w lewo w kierunku cmentarza. Następnie prosto aż po ok. 380 metrach skręcamy w prawo w drogę szutrową. Dalej jedziemy cały czas prosto ok. 1,4 km, a potem skręcamy w prawo. Po ok. 150 metrach jesteśmy przy cmentarzu stojącym po lewej stronie w odległości 20 metrów od drogi, którą dojechaliśmy. Ze wszystkich stron cmentarz sąsiaduje z gruntami ornymi.
Z uwago na ukształtowanie terenu i zakrzaczenie najłatwiej wejść od strony północnej lub północno-wschodniej.
Podstawowe informacje
| Data założenia |
II ćw. XIX w. |
| Wyznanie |
ewangelicki |
| Ówczesna parafia |
Lipno (od 1799), kantorat Miodusy |
| Status |
nieczynny |
| Powierzchnia |
~0,292 ha |
| Nr działki |
275 |
| Kształt |
prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek |
z napisami 1917 |
| Istniejąca dokumentacja |
Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987 |
| Zagrożenia |
śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania |
ZŁY, Typ III |
| Data zamknięcia, likwidacji |
1970, - |
Cmentarz został zamknięty decyzją Ministra Gospodarki Komunalnej na wniosek prezydium GRN Wielgie.
Cmentarz jest własnością Skarbu Państwa w trwałym zarządzie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Toruniu.
Cmentarz figuruje w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków.
Roślinność
| Drzewa |
grab, dąb, … |
| Krzewy |
lilak, śnieguliczka, … |
| Inne |
barwinek, konwalia, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny brak informacji o podziale na aleje i kwatery.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mogiły obmurowane |
TAK |
9 |
I poł. XX w. |
beton |
- |
| Mogiły obmurowane z postumentem |
TAK |
6 |
I poł. XX w. |
beton, piaskowiec |
- |
| Mogiły ziemne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Pola grobowe |
TAK |
1 |
I poł. XX w |
piaskowiec |
piaskowiec, cegła |
| Krzyże |
TAK |
1 |
I poł. XX w. |
granit polny, żeliwo |
zdewastowany |
| Postumenty |
TAK |
9 |
I poł. XX w. |
beton, piaskowiec, granit |
wśród nich 1 podstawa pod krzyż |
| Cenotafy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Cippusy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Grobowce |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Płyty poziome |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Przyścienne |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
TAK |
2 |
I poł. XX w |
metal |
tabliczki inskrypcyjne |
| RAZEM |
28 stanowisk |
| Elementy |
| Rodzaj |
Istnienie |
Ilość |
Data powstania |
Materiał |
Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Brama |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kościół |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Kaplica |
NIE |
- |
- |
- |
- |
| Inne |
NIE |
- |
- |
- |
nie znaleziono leżącego krzyża cmentarnego, widocznego na zdjęciach z 1987 r. |
Inskrypcje - fot. Wiesław Tomczak, 2014; Michał P. Wiśniewski, 2019
Brakuje inskrypcji: Eduard Heise (1884-1934)
Brak danych o pochówkach osób szczególnie zasłużonych dla społeczności lokalnej. Niewykluczone, że chowano tutaj miejscowych kantorów.
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2019
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
|
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
 |
| fot. 27 |
 |
| fot. 28 |
 |
| fot. 29 |
 |
| fot. 30 |
 |
| fot. 31 |
 |
| fot. 32 |
 |
| fot. 33 |
 |
| fot. 34 |
 |
| fot. 35 |
 |
| fot. 36 |
 |
| fot. 37 |
 |
| fot. 38 |
 |
| fot. 39 |
 |
| fot. 40 |
fot. Wiesław Tomczak, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
fot. Karta cmentarza, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Widać, że od strony zachodniej krawędzi podbierano niegdyś piach.
Osadnictwo w Teodorowie
Historia aaa
Najwcześniejsza pisemna wzmianka na temat Teodorowa pochodzi z 1820 roku. Według ówczesnej księgi hipotecznej w skład majątku Wielgie wchodziła m. in. osada Teodorowo. Niestety wykaz miejscowości z 1827 roku nie wspomina o Teodorowie w województwie płockim, podobnie jak wykaz miejscowości obwodu lipnowskiego z 1825 roku (chyba, że wówczas opisywano tą osadę jako Rumunek Wielgie). Na Topograficznej Mapie Królestwa Polskiego z 1843 roku wieś figuruje pod nazwą Kolonia Geodorowo. W Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i krajów słowiańskich zapisano ją jako Teodorów. W okresie okupacji hitlerowskiej nazwę zmieniono na Dietershof. Po wojnie powrócono do przedwojenne nazwy Teodorowo.
Z kolei najwcześniejszą informacją o ewangelikach w Teodorowie pochodzą ze spisu płacących składki na rzecz parafii ewangelickiej w Lipnie z 1837 roku. Wykaz mówi o 154 zamieszkałych tu protestantach. Sprowadził ich najprawdopodobniej właściciel majątku Wielgie, Teodor Mioduski. Jedyna wcześniejsza informacja związana z ewangelikami - wizytacja parafii rzymskokatolickiej w Wielgiem z 1782 - wzmiankuje o ich całkowitej nieobecności na terenie tej parafii. Chociaż cmentarz znajdował się w Teodorowie, zamieszkałym w znakomitej większości przez ewangelików, to siedzibą kantoratu były pobliskie Miodusy. Sugerując się ilością ewangelików wydaje się, że kantorat musiał istnieć już przynajmniej w 1837 roku. Opracowania niemieckie są w tej kwestii nieścisłe, bo z jednej strony podają, że grunt pod budowę siedziby kantoratu oraz na założenie cmentarza nadał ewangelikom administrator majątku Konaszewski, który miał pełnić swoją funkcję za czasów, gdy właścicielem byli Miączyńscy. Z drugiej strony twierdzą, że to właśnie Miączyński sprowadził Niemców do Teodorowa na początku XIX stulecia. Dla ścisłości: do 1843 roku właścicielami majątku byli Mioduscy, w latach 1843-1854 Sokołowscy, a 1854-1906 Miączyńscy. Pewne wydaje się być to, że przydzielono protestantom 2 morgi ziemi na urządzenie domu modlitwy składającego się z sali do modlitwy, sali klasowej i małego pomieszczenia służącego za mieszkanie nauczyciela. Ponieważ dochody kantora były niewielkie, ówczesny nauczyciel nazwiskiem Rossol musiał dorabiać jako stolarz. A ponieważ jego pokój był zbyt mały, by prowadzić w nim warsztat stolarski, to urządził go w sali klasowej. Uczniowie musieli siedzieć na stosach desek. Uwzględniając, że błąd dotyczy wyłącznie określenia daty, a nie nazwisk kantorat Miodusy musiano założyć najwcześniej w 1854. Wielce prawdopodobne jest, że kantorat istniał już wcześniej. Z pewnością istniał w 1867, bo wymienia go spis statystyczny kościoła ewangelicko-augsburskiego. W 1886 r. administracja majątku odebrała kolonistom grunt, na której stała szkoła w zamian przydzielając dwie morgi w nieco innym miejscu. Budynek służący jako szkoła i tak groził zawaleniem więc gmina ewangelicka podjęła decyzję o budowie nowej szkoły. W tym celu nabyto owczarnię i rozbudowano ją tak by zaadoptować ją na cele szkolne. Obiekt był na tyle duży, że mieścił w sobie salę do nabożeństwa, klasę szkolną, mieszkanie nauczyciela (pokój, kuchnia, dodatkowa izba) i pomieszczenie gospodarcze. Zamontowano także dzwon na małej wieżyczce, lecz okazał się być zbyt ciężki do tego by wisieć na górze. Zamontowano go więc na sygnaturce obok szkoły. Dawna owczarnia była wyłącznie zastępczym rozwiązaniem. Tutejsi ewangelicy przystąpili do budowy kolejnej szkoły w 1902 roku. Tym razem już z cegły. Kilka lat potem, w 1909 roku, rozpoczęto budowę niewielkiego murowanego kościółka. Niestety władze gminy wstrzymały budowę. Jedynym rozwiązaniem był zakup gruntu od osoby prywatnej i postawienie na nim kościoła. W tym celu kupiono ziemię od Petera Abrama i wybudowano kościółek w 1911. Ażeby nie dopuścić do ponownej ingerencji władz gminy rozebrano zbudowaną w 1902 roku szkołę i przeniesiono ją w pobliże kościółka. Uroczystą inaugurację działania w nowych budynkach uświetnili pastorzy z Lipna i Włocławka. Po odzyskaniu niepodległości polskie władze przejęły szkołę przemianowując ją na polską placówkę publiczną do której miały chodzić dzieci obu wyznań i narodowości. Religii ewangelickiej uczono po niemiecku, a zajmował się tym kantor z Miodusów. W 1921 roku ewangelicy stanowili 72% mieszkańców Teodorowa. Identyczny odsetek wykazały statystyki z 1936 roku. W samych Miodusach żyło tylko niecałe 17% ewangelików. Kantorat służył protestantom z Teodorowa, Miodusów, Bentlewa, Wielgiego, Lipinków i Rumunków Czarne. Nieliczni w Teodorowie baptyści uczęszczali na modlitwy do Orłowa. Po 1945 r. nowe władze ulokowały w kościółku porodówkę potem przedszkole. Obiekt już nie istnieje.
Ludzie
W 1910 r. 43 osoby płaciły składki na utrzymanie gminy ewangelickiej (34 gospodarzy, 1 młynarz, 1 stolarz, 1 kapitalista i 6 robotników)
Członkowie komitetu budowy kościoła z 1909: Christian Steinagel, Michael Dyll, Friedrich Dyll, Gottlieb Strehlau
Bibliografia:
- 3281 Heiligenbach, Messtischblatt, 1:25000, OKH/G StdH, 1944.
- AGAD, CWW, sygn. 1197, p. 378 i 424-426.
- E. H. Busch, Beitrage zur Geschichte und Statistik des Kirchen und Schulwesens der Ev.-Augsburg. Gemeinden im Konigreich Polen, Leipzig, 1867, s. 185.
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen), Teil II, Wuppertal, 2000, s. 129.
- E. Eichelkraut, Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land (Polen), Teil III, Wuppertal, 2010, s. 45-49, 60, 64.
- W. Gawarecki, Opis topograficzno - historyczny Ziemi Dobrzyńskiéy, Płock, 1827, s. 108 i tabelka na końcu.
- M. Grzybowski, Katolickie kaplice dworskie oraz miejsca kultu innowierców na Mazowszu w drugiej połowie XVIII wieku [c. d]: materiały źródłowe z wizytacji kościelnych, "Studnia Płockie" 1986, nr 14, s. 296.
- Karta cmentarza Teodorowo I/87, oprac. P. Kokotkiewicz, 1987
- K. Kłodawski, Z dziejów parafii ewangelicko-augsburskiego wyznania w Lipnie (od końca XVIII wieku do roku 1914), "Notatki Płockie", 2008, nr 3, s. 6, 8.
- E. Kneifel, Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939, Vierkirchen über München: Selbstverlag, 1971, s. 59.
- Kol. II, Sek. II Lipno, Włocławek, Topograficzna Karta Królestwa Polskiego, 1:126 000, 1843.
- K. Kubiak, A. Wróbel, Dzieje gminy Wielgie, Włocławek 2018, s. 122, 404-406, 481, 486-487.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 1, m. st. Warszawa, Województwo Warszawskie. Warszawa: GUS, 1925, s. 59.
- Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzenego gminy Wielgie, Wilgie, 2014, s. 35. [dostęp: 03.10.2014]
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1892, t. XII, s. 295, (jako Teodorów).
- Ł. Szewczyk, Dobrzyńskie nazwy części wsi z członem Rumunek/Rumunki, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki humanistyczno-społeczne. Filologia polska", Toruń: Wydawnictwo UMK, 1981, z. 18 (118), s. 96.
- Tabella miast, wsi, osad, Królestwa Polskiego, : z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona. T. 2: M-Z, 1827.
- Zdjęcia cmentarz ewangelickiego w Teodorowie na stronie UpstreamVistula.org, fot. J. Dennerlein, 2007.
