Są błędy? Niejasności? Brakuje czegoś? A może chcesz użyć poniższych informacji? - pisz: lp.pw|adytnalta.akcilegnawe#lp.pw|adytnalta.akcilegnawe
Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w północnej części centrum wsi, u zbiegu dróg na Sumówko i Godziszkę. Od południa graniczy z drogą na Sumówko, a z pozostałych stron sąsiaduje z obszarem zalesionym.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej 1784 |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Konojadki (od 1891), Brodnica (przed 1891) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,32 ha |
| Nr działki | 107 |
| Kształt | czworokąt zbliżony do trapezu |
| Najstarszy zachowany nagrobek z inskrypcją | k. XIX w./p. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | UPAMIĘTNIONY, Typ VIb |
| Data ostatniego pochówku, zamknięcia, likwidacji | ?, ?, - |
| Forma ochrony | wojewódzka ewidencja zabytków |
| Stan prawny | nieustalony (prawdopodobnie gmina Zbiczno), Bi |
Według inskrypcji na kamieniu pamiątkowym cmentarz powstał w 1811 roku jednak zgodnie z zapiskami w księdze zgonów parafii ewangelickiej w Brodnicy, pochówków w Tomkach dokonywano już w 1784 roku. Pierwszą zmarłą i pochowaną w Tomkach była Katharina Fagien (ur 1756), która zmarła 21.10.1784 r. Pochówek odbył się 24.10.1784.
Roślinność
| Drzewa | brzoza, dąb, robinia akacjowa… |
| Krzewy | lilak, … |
| Inne | trawa… |
Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mogiły obmurowane | TAK | 9 | I poł. XX w. | beton, lastryko | |
| Mogiły obmurowane z postumentem | TAK | 3 | I p. XX w. | beton, lastryko | - |
| Mogiły ziemne | ? | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | - | - | - | - |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 12 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | 2015 | - | kamień pamiątkowy z tablicą |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Grzegorz Becmer, 2020
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
Porządkowanie
Nie przeprowadzono pełnego porządkowania. W 2015 roku dokonano odsłonięcia kamienia pamiątkowego.
Osadnictwo w Tomkach
Historia
Najstarsze pisemne wzmianki dotyczące osadnictwa w Tomkach pochodzą z początku XV wieku. O wsi wspomina krzyżacka księga szkód z 1414 roku. Wówczas Tomki zostały spalone podczas tzw. wojny głodowej toczonej pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego a Państwem Krzyżackim. W tym czasie wieś była własnością Zakonu i administracyjnie podlegała pod komturstwo radzyńskie. Pierwszym znanym właścicielem Tomków z okresu I Rzeczpospolitej był Jakub Szczepański, który posiadał w 1518 roku także Miliszewy, Szczepanki i Kuligi. Nieco później, bo od przynajmniej 1561 roku Tomki weszły w skład majątku Konojady i pozostały tam aż do końca XIX wieku. Do czasu potopu szwedzkiego władali nim Konojadzcy. Niestety wieś została całkowicie zniszczona podczas wojny ze Szwedami. Kolejnym znanym właścicielem był Piotr Jasieński. Z wizytacji parafialnych z czasów chełmińskiego biskupa Olszowskiego wiadomo iż jeszcze w 1670 Tomki były opuszczone. Od 1721 roku Tomkami władał Jan Pawłowski, właściciel Konojadów. W połowie XVIII wieku zastapił go zięć Stanisław Kalkstein. Ówczesna wizytacja parafii rzymskokatolickiej w Lembargu wspomina o osiedleniu się w Tomkach i Godziszkach protestantów (w istocie najstarszą wzmianką o nich są potwierdzone przez księgi metrykalne narodziny wspomnianej Kathariny Fagien w Tomkach w 1756 roku i narodziny Anny Grapentin w Godziszkach w 1765 roku). Kataster fryderycjański z 1773 roku przytacza, że we wsi Tomki żyło wówczas 5 gospodarzy, a wieś należała do wdowy po Kalksteinie. W 1797 roku Konojady wraz z Tomkami i Godziszkami nabyła od swojej mamy Anny Kalkstein Marianna Rutkowska natomiast już w 1803 roku całość została sprzedana przez jej syna z pierwszego małżeństwa, Jana Cisowskiego, na rzecz Piotra Wilczewskiego. Konojady, Tomki i Godziszka zostały od Wilczewskich nabyte w 1824 roku przez landrata Jana Wybickiego, właściciela Konojadek. Ostatnim właścicielem całego majątku (Konojady, Konojadki, Tomki, Godziszka) była w latach 1843-1895 rodzina Freudenfeld. Od Freudenfeldów folwark Tomki dzierżawił od przynajmniej 1863 do 1895 zięć Otto Conrad von Selle - od tego czasu w pruskich spisach statystycznych Tomki figurują jako folwark choć należy podkreślić, że istniały tam także prywatne gospodarstwa, których właściciele (w większości potomkowie sprowadzonych kolonistów) uzyskali je drogą recesu uwłaszczeniowego. Wdowa Eliza Freudenfeld sprzedała w 1895 wszystko pruskiej komisji osadniczej, której zadaniem była parcelacja i osadzenie nowych kolonistów. Po przyłączeniu Pomorza do Polski w 1920 roku teren Tomków przyłączono do wsi Sumówko i tak zostało do dziś.
Szkoła ewangelicka w Tomkach powstała w 1826 roku. Nie znamy jej dziejów, ale wiadomo, że placówka nie istniała już w 1890 roku. Katolicy należeli do parafii w Lembargu, ewangelicy do parafii w Brodnicy, aż do czasu utworzenia w 1891 roku nowej parafii w Konojadkach.
Ludzie
Kataster z 1773: Martin Beyna, Mathes Beyna (lub Deyna), Christian Eiwner, Jacob Eiwner, Erdmann Fainau, Christian Gonsa, Michael Schmeida
Lista strat z I wojny światowej: Borkowski, Bujanowski, Chellowski, Czinski, Dulta, Gorski, Korroch, Kowalski, Kruger, Malkiewicz, Motzkau, Pritzko, von Selle, Wurfel
Bibliografia:
- 2681 Lemberg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- J. Anuszewski, P. Gałkowski, Parafia Ewangelicko-Augsburska w Rypinie, Rypin 2018, s. 538.
- M. Bar, Der Adel und der adelige Grundbesitz in Polnisch-Preussen zur Zeit der preussischen Besitzergreifung : nach Auszügen aus den Vasallenlisten und Grundbüchern, Leipzig 1911, s. 222.
- S. Bilski, Region brodnicki : historia, zabytki, krajobraz, Toruń 1985, s. 71.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 238.
- Info o Karharinie Fagien (1756-1784) za Westpreussen.de
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 192-193.
- M. Janecki, Handbuch des preußischen Adels. T. I, Berlin 1892, s. 538-539.
- J. Krzepela, Rody ziem pruskich. Cz. I, Kraków 1927, s. 100.
- H. Plehn, Ortsgeschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Konigsberg 1900, s. 63-64.
- Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zbiczno. Część I. Uwarunkowania Gminy Zbiczno, Zbiczno 2015, s. 78. http://www.bip.zbiczno.ug.gov.pl/1786,1.html
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 383.
- Tomki w internetowym Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu.
- Visitationes episcopatus Culmensis Andrea Olszowski Episcopo A. 1667-72 factae, Fontes VIII, Toruń 1904, s. 551.
- J. Wultański, Historia ewangelicyzmu brodnickiego, Brodnica 1998