Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
![]() |
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz polny położony po wschodniej stronie wsi. Jedziemy cały czas prosto od strony Żernik aż dojedziemy do figurki maryjnej na rozstaju dróg. Tam skręcamy w lewo. Następnie po ok. 1,4 km skręcamy w prawo i po 150 metrach mamy po prawej stronie cmentarz. Od północy, zachodu i południa graniczy z gruntami ornymi, a od wschodu z drogą, którą dojechaliśmy.
Podstawowe informacje
Data założenia | k. XIX / p. XX w (1908?) |
Wyznanie | ewangelicki |
Ówczesna parafia | Zrazim (od 1893), Janowiec Wielkopolski (1887-1893), Znin (1847-1887) |
Status | nieczynny |
Powierzchnia | 0,36ha |
Nr działki | 123 |
Kształt | prostokąt |
Najstarszy zachowany nagrobek | pocz. XX w. |
Istniejąca dokumentacja | ? |
Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
Drzewa | klon, lipa, dąb, … |
Krzewy | lilak, grochodrzew, głóg, … |
Inne | bluszcz, trawa, … |
Układ cmentarza częściowo czytelny. Występuje aleja lipowa, na końcu której znajduje się pomnik, który najprawdopodobniej wystawiono z okazji powstania cmentarza.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | >20 | I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | 2 | I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec | przy mogiłach lub wolnostojące |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | TAK | 1 | pocz. XX w. | cegła | resztki słupów od barmy |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Krzyż | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Tonowie
Historia
Wieś Tonowo istniała już co najmniej w 1487 roku. Była to własność szlachecka. Wśród właścicieli byli: Świątkowscy, Milewscy, Płaczkowscy, Rynarzewscy, Skrzydlewscy i Zabłoccy. Ostatnimi właścicielami była rodzina Szuman. W 1877 roku majątek wystawiony został na licytację. Następna informacja pojawia się dopiero w 1893 gdy Tonowo wykupiła pruska komisja osadnicza. Oprócz dworu z drugiej ćw. XIX w. (o starszych fundamentach) i parku istniał folwark składający się z olejarni i owczarni. Hodowano także bydło rasy holenderskiej.
Po kupieniu wsi przez komisję osadniczą w dworze założono dom pomocy społecznej (w 1902), który istnieje nieprzerwanie do dziś. Do czasu wykupu we wsi zamieszkiwali prawie wyłącznie katolicy. Ewangelicy nie przekraczali 8% społeczności. Po sprowadzeniu kolonistów ilość protestantów diametralnie wzrosła i wyniosła 81% w 1910 roku. Zanim utworzono parafię ewangelicką w Zrazimu ewangelicy uczęszczali do parafii w Janowcu Wielkopolskim, a przedtem do Żnina.
Podczas wizytacji parafii ewangelickiej w Zrazimiu, 29 maja 1935, superintendent Blau odwiedził również dom pomocy społecznej oraz prywatną szkołę ewangelicką, która funkcjonowała w latach 30. XX w.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Brzykej, Buhrmeister, Gocking, Hildebrański, Koronka, Krischan, Łosiński, Maćkowiak, Miochalak, Mund, Pomin, Reincke, Robakowski, Wozniak, Zieliński, Żmuda-Trzebiatowski
Księga adresowa Polski z 1928 r. zawiera następujące nazwiska: Jager (właściciel ziemski), Piechocki (sklep), Wegner (kowal, kołodziej),
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Wegner (kowal, kołodziej),
Bibliografia:
- 3271 Rogowo, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1: 25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940
- Adressbuch des Grundbesitzes im Grossherzogthum Posen dem Areal nach von 500 Morgen, Berlin, 1872, s. 170-171.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 352.
- Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1912, s. 74-75 (Reg. Bromberg).
- Gminny program opieki nad zabytkami gminy Janowiec Wielkopolski na lata 2013-2016, 2013, s. 32.
- "Goniec Wielkopolski" z 30.05.1877 r., nr 75, s. 4.
- W. Hubatch, Die evangelischen General-Kirchenvisitationen in den von Ost- und Westpreußen sowie Posen 1920 abgetrennten Kirchenkreisen, Göttingen : Vandenhoeck & Ruprecht, 1971, s. 400.
- S. Kozierowski, Badania nazw topograficznych na obszarze dawnej zachodniej i środkowej Wielkopolski T. 2 M-Z, Poznań, 1922, s. 411.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1472.
- "Postęp" z 28.09.1898 r., nr 221, s. 1.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 10, Województwo Poznańskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 128.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 389.
- Tonowo na stronie PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/1369/Tonowo/ [dostęp: 01.11.2015]
- A. Werner, Geschichte der evangelischen Parochieen in der Provinz Posen, Posen: W. Decker, 1898, s. 436-437.
- Verzeichniss aller Ortschaften des Bromberger Regierungs-Bezirks : mit einer geographisch-statistischen Übersicht derselben, Bromberg, 1833, s. 133.
- Verzeichniss sämmtlicher Ortschaften des Regierungs-Bezirks Bromberg, Bromberg: M. Aronsohn, 1860, s. 174-175.