Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz polny, położony na terenie grodziska, na zachodnim krańcu wsi. Od wszystkich stron otoczony przez łąki lub pola. Od zachodniej strony cmentarza znajduje się ścieżka prowadząca od kościoła pw. Św. Bartłomieja Apostoła - odległość ok. 300 m.
Podstawowe informacje
| Data założenia | przynajmniej w 1884 r. już istniał |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Płutowo-Trzebczyk (od 1882), przed 1882 Chełmno. Od 1892 r. Unisław podlega pod kościół w Trzebczyku. W 1903 r. wybudowano kaplicę ewangelicką pełniącą funkcję szkoły |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,18 ha |
| Nr działki | na terenie 118/4 |
| Kształt | wielokąt (w związku z umiejscowieniem w grodzisku) |
| Najstarszy zachowany nagrobek | pocz. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | ? |
| Zagrożenia | śmieci |
| Stan zachowania | UPORZĄDKOWANY, Typ VI |
| Data zamknięcia, likwidacji | 1945, - |
Z relacji świadka wynika, że w 1956 r. na cmentarzu odbył się ostatni pogrzeb, przedtem na pewno jeszcze w 1950 r.
Roślinność
| Drzewa | grochodrzew, klon, jesion |
| Krzewy | lilak, bez |
| Inne | barwinek, bluszcz, glistnik jaskółcze ziele, konwalia, pokrzywy |
Brak informacji o istnieniu alei. Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Drzewostan z wyjątkiem jesionów prawdopodobnie odbiega od pierwotnego - drzewa samosiewne.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | TAK | 2 | I poł. XX w. | kamień, żeliwo, piaskowiec | podstawa pod krzyż (fot. 14, 2014), oraz pęknięte na 2 części pionowe ramię od krzyża (fot. INS. 1a, 1b), (fot. 20, 2014) - być może to cenotaf |
| Mogiły obmurowane | TAK | 24 | I poł. XX w. | lastryko, beton, cegła | w tym 10 dziecięcych - tu 4 destrukty |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | TAK | 1 | 1942 | lastryko | patrz. (INS. 1a i 1b), (fot. 21, 2014) |
| Postumenty | TAK | 3 | I poł. XX w. | piaskowiec, beton | 2 postumenty oraz 1 cokół pod element żeliwny - patrz (fot. 2, 2014) i (fot. 17, 2014) |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| Inne | TAK | 1 | I poł. XX w. | beton, granit | fragment nagrobka rodziny Hehse (INS. 3) |
| RAZEM | 31 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Brak informacji na temat grobów o znaczeniu historycznym oraz osób szczególnie zasłużonych. Układ po uporządkowaniu czytelny. Część nagrobków znajduje się na lekkim wzniesieniu.
Inskrypcje - fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2016
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
fot. Michał P. Wiśniewski, 2014
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
Galeria zdjęć - fot. Michał P. Wiśniewski, 2012
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
Renowacja
15 lipca 2014 r. zaczęto przeprowadzać renowację cmentarza przeprowadzoną przez mieszkańców Unisławia w ramach projektu "Dziedzictwo Kulturowe Naszego Sołectwa". Po uprzedniej wycince zbędnej roślinności i wyniesieniu śmieci zabrano się do czyszczenia nagrobków. Przy każdej z mogił obmurowanych ustawiono brzozowy krzyż. Zamontowano także tablicę informacyjną. Udało się odzyskać dwie tablice marblitowe, które były użyte na pobliskim cmentarzu katolickim. Teraz powróciły na macierzysty cmentarz. Akcja została sfinansowana przez Starostwo Powiatowe w Chełmnie oraz Gminę Unisław.
Szczególne podziękowania należą się Paniom z Gminnej Biblioteki Publicznej w Unisławiu za zaangażowanie w pracach i zaopiekowanie się wszystkimi skrawkami znalezionymi podczas porządkowania. Cząstki ewangelickiej atlantydy zostały przedstawione na wystawie fotograficznej w Gminnym Ośrodku Kultury.
26 września 2014 r. odbyła się uroczyste zakończenie prac. Wśród przybyłych gości byli: wicestarosta powiatu chełmińskiego Zdzisław Gamański, wójt Gminy Unisław Jakub Danielewicz, sołtys Unisławia Zdzisław Traczyk, proboszcz parafii Św. Bartłomieja Apostoła z Unisławia , ks. kan. Marek Linowiecki i pastor toruńskiej parafii ewangelicko-augsburskiej pw. Św. Szczepana Jerzy Molin.
 |
| fot. r1 |
 |
| fot. r2 |
 |
| fot. r3 |
 |
| fot. r4 |
 |
| fot. r5 |
Więcej zdjęć - TUTAJ.
Osadnictwo w Unisławiu
Historia
Ludność ewangelicka napłynęła w największej mierze po 1772 r., co wiązało się bezpośrednio z kolonizacją na terenie zaboru pruskiego. Koloniści przybyli m. in. w 1781 i 1782 r. Kluczowym czynnikiem mającym wpływ na rozwój wsi była budowa cukrowni w latach 1883-1884. Majątek unisławski - dominium pokościelne - został przejęty przez władze pruskie tuż po I rozbiorze natomiast rozparcelowany przez pruską komisję kolonizacyjną dopiero w 1913 r.
W 1903 r. wybudowano kaplicę ewangelicką pełniącą funkcję szkoły. Obecnie nie istnieje. Ze spisów wynika, że w latach 80. XIX w. we wsi było ok. 42% ewangelików. Podczas pierwszego spisu powszechnego z 1921 r. zanotowano ich 35%. Ich ilość malała do 1939 r.
Ludzie
Bibliografia:
- 2776 Unislaw, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906.
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1343, Der Bau eine Kapelle in Unislaw Band 1, 1903-1920.
- APE Malbork, sygn. 9/59/0/1739, Der evangelische Begräbnisplatz in Unislaw, 1884-1885.
- M. Beheim-Schwarzbach, Hohernzollernsche Colonisationen. In Beitrag zu der Geschichte des preußischen Staates und der Colonisation des östlichen Deutschlands, Leipzig : Duncker & Humblot, 1874, s. 615.
- M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Toruń: TNT, 1968.
- Cmentarz ewangelicki w Unisławiu, informacja ze strony Urzędu Gminy Unisław, http://unislaw.pl/news/content/2091 [dostęp: 30.09.2014].
- Deutsches Reichs-Adressbuch. Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 157.
- A. Duwe, Damerau. Dorf und seine Umgebung im Fordoner Weichselbogen, Schicksal von Land und Leuten durch die Zeiten, Essen: Selbstverlag, 1986, s. 160-161.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 110.
- Odnowili zaniedbane miejsce spoczynku. Cmentarz ewangelicki na unisławskich górkach odzyskał blask, "Gazeta Pomorska", wydanie internetowe z 02.10.2014 r., http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20141002/INNEMIASTA03/141009851 [dostęp: 19.10.2014]
- Odnowiliśmy cmentarz ewangelicki w Unisławiu, "Unislavia" 2014, nr 6, s. 6.
- Ruszyły prace na cmentarzu ewangelickim w Unisławiu, informacja ze strony Urzędu Gminy Unisław, [dostęp: 15.07.2014]
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 8.
- K. Skrzypiec, Odkryli na nowo cmentarz ewangelicki. Materiał TVP Bydgoszcz wyemitowany 15.07.2014 r.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 808-809
- "Thorner Freiheit" z 07.07.1942 r., nr 157, s. 4.
- "Thorner Freiheit" z 11.07.1942 r., nr 161, s. 5.