Cmentarz ewangelicki - Wądzyn

Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia

Położenie cmentarza - mapy

---

Opis cmentarza

Położenie

Cmentarz przy drodze z Wądzyna w kierunku Mileszew, położony ok. 200 metrów na północny zachód od skrzyżowania z drogą prowadzącą do ośrodku wypoczynkowego, przy którym stoi drewniana kapliczka. Od strony zachodniej sąsiaduje z drogą, z pozostałych stron z lasem.

Podstawowe informacje

Data założenia	k. XIX w. (1895-1900)
Wyznanie	ewangelicki
Ówczesna parafia	Grzybno (od 1898), Kawki (1867-1898), przedtem Brodnica (świątynia wybudowana w 1830, protestantyzm w Brodnicy sięga 1553 roku)
Status	nieczynny
Powierzchnia	~0,16 ha
Nr działki	101
Kształt	czworokąt nieforemny
Najstarszy zachowany nagrobek	?
Istniejąca dokumentacja	-
Zagrożenia	śmieci, likwidacja, dewastacja
Stan zachowania	ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji	1945?, -

Teren cmentarza nie należy do Nadleśnictwa Brodnica.

Roślinność

Drzewa	dąb, sosna, buk…
Krzewy	lilak…
Inne	trawa, bluszcz, podagrycznik, …

Układ cmentarza częściowo czytelny. Brak informacji o alei, brak pomników przyrody.

Nagrobki i inne elementy

Nagrobki
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mogiły obmurowane	TAK	?	I poł. XX w.	beton, lastryko
Mogiły obmurowane z postumentem	TAK	?	I poł XX w.	beton, lastryko
Mogiły ziemne	NIE	-	-	-	-
Pola grobowe	NIE	-	-	-	-
Krzyże	NIE	-	-	-	-
Postumenty	NIE	-	-	-	-
Cenotafy	NIE	-	-	-	-
Cippusy	NIE	-	-	-	-
Grobowce	NIE	-	-	-	-
Płyty poziome	NIE	-	-	-	-
Przyścienne	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-
RAZEM	>30 stanowisk
Elementy
Rodzaj	Istnienie	Ilość	Data powstania	Materiał	Uwagi
Mur ogrodzeniowy	NIE	-	-	-	-
Brama	NIE	-	-	-	-
Kościół	NIE	-	-	-	-
Kaplica	NIE	-	-	-	-
Inne	NIE	-	-	-	-

Inskrypcje

Brak inskrypcji Ewalda Drawerta (1903-1922)

---

Galeria zdjęć

fot. Mariusz Kaniecki, 2017

fot. 1

fot. 2

fot. 3

fot. 4

fot. 5

fot. 6

fot. 7

fot. 8

fot. 9

fot. 10

fot. 11

fot. 12

fot. 13

fot. 14

fot. 15

fot. 16

fot. 17

fot. 18

fot. 19

fot. 20

fot. 21

fot. 22

fot. 23

fot. 24

fot. 25

fot. 26

fot. 27

fot. 28

fot. 29

fot. 30

fot. 31

fot. 32

fot. 33

fot. 34

fot. 35

fot. 36

fot. 37

fot. 38

fot. 39

fot. 40

---

Renowacja

Nie przeprowadzono.

---

Osadnictwo w Wądzynie

Historia

Najwcześniejsze dane o istnieniu Wądzyna pojawiają się już w traktacie łowickim z 1222. Od przynajmniej 1321 roku był to majątek rycerski leżący na terenie komturstwa brodnickiego. Po ustąpieniu Zakonu Krzyżackiego Wądzyn leżał w granicach starostwa brodnickiego. Pierwszym znanym właścicielem z okresu staropolskiego był Jan Konojadzki. Z pewnością posiadłość ucierpiała podczas potopu. Wizytacja Strzesza stwierdza 2 właścicieli w 1667 (Malewski i Kamieński). Rozdzielenie trwało do 1701, gdy Marcin Czapski scalił go, kupując wpierw część w 1697. W rękach Czapskich Wądzyn był do 1779, gdy przeszedł w ręce Wybickich (skoligacenie przez ślub Jakuba Wybickiego z siostrą Ksawerego Czapskiego). Kolejni znani nam właściciele to: Wilczewscy (1828-1837), Freudenfeld (1837-1840), Rudolf Hermes (1840-1886), W 1886 właścicielką zostaje córka Rudolfa, Franciszka po mężu Wendland. Jako ostatni właściciel przed sprzedażą figuruje Viktor Wendland (1890). W 1895 Wądzyn sprzedano pruskiej komisji kolonizacyjnej.
Choć bezsprzeczna dominacja ewangelików wśród ludności Wądzyna rozpoczęło się wraz zakupem i parcelacją majątku to już w drugiej połowie XIX wieku protestanci stanowili większość mieszkańców. W 1868 blisko 60%. W 1910 ewangelicy stanowili 86% mieszkańców, a do tego obecna była 16 osobowa grupa innych protestantów (baptyści?). Podlegali pod parafię w Kawkach, a od 1898 pod Grzybno. Tuż po odzyskaniu niepodległości ilość ewangelików nieznacznie spadła (80% w 1921). W okresie międzywojennym największymi gospodarzami byli Waldemar Stoyje (53ha) i Otto Dobslaff (54ha), który w 1929 sprzedał gospodarstwo Józefowi Ziabickiemu.

Ludzie

Spis strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Barczewski, Basner, Brzozowski, Gollnick, Hinkelmann, Komorowski, Leczkowski, Lewandowski, Lotarski, Raczynski, Schmelter, Schreiber, Schulz, Templin, Turski, Wittkowski

Nauczyciel w 1925: Jan Szwant

Księga adresowa z 1928: Bazner (kowal), Otto Dobslaff (właściciel gospodarstwa, 53ha), Podgórski (wiatrak), Rezler (szewc), Waldemar Stojke (właściciel gospodarstwa, 54ha), Wełmiński (zajazd)

Właściciele gospodarstw z lat 30. XX w.: Ciborowski, Cichewicz, Dahm, Dąbrowski, Drawert, Grapentin, Herzberg, Hinz, Ignaszewski, Kamiński, Lorenz, Miłoński, Podgórski, Roszkowski, Rzomp, Schmelter, Siwek, Stahnke, Stoyke, Stypułkowski, Thielmann, Thom, Zdrodowski

Księga adresowa z 1941: Jendzejewski (gościniec), Wilczewski (kowal)

Inne: Bartel, Ciborski, Dahm, Dobrick, Dombrowski

---

Bibliografia:

1. 2681 Lembarg, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
2. Deutsche Reiches Adressbuch, 1941, s. 161.
3. Gemeindelexikon die Regierungsbezirke Allenstein, Danzig, Marienwerder, Posen, Bromberg und Oppeln : auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 1. Dezember 1910 und anderer amtlicher Quellen, 1920, s. 70-71.
4. Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Bobrowo na lata 2010-2014, s. 16,
5. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 102-103.
6. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 542.
7. E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 192-193.
8. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 26.
9. Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów wojew. pomorskiego, Toruń, 1923, s. 66-67
10. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 90
11. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1238.
12. H. Plehn, Ortsgeschischte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Königsberg, 1900, s. 139.
13. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Poznańskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 5.
14. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Bobrowo. Część A. Uwarunkowania i diagnoza stanu zagospodarowania przestrzennego, Bobrowo 2010, s. 21, 37, http://www.bobrowo.bip.net.pl/?a=1399
15. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 160.
16. Visitationes episcopatus Culmensis Andrea Olszowski Episcopo A. 1667-72 factae, Z. 3, 1904, s. 545.
17. Wądzyn na PolskieZabytki.pl, http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/10832/Wadzyn/
18. Wądzyn w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=2028

---

Lapidaria » powiat brodnicki » gmina Bobrowo » Wądzyn