Cmentarz ewangelicki - Wałdowo II

del.icio.usFacebook


Położenie cmentarza - mapy

5PPQIqbwJ7sbwrWXzXGVVyGHQ0uJVUZF7RFHtIvs5-2hPsmvxB-Yg3Pk9wBEmlMarnwnVLQUHeyAO2X1n60=w320

Opis cmentarza

polny.png
Położenie

Cmentarz położony w północnej części wsi. Będąc przy kościele musimy kierować się cały czas na północ główna drogą biegnącą przez wieś. Po ok. 900 metrach mamy rozwidlenie przy kapliczce. Wybieramy drogę na prawo (drogowskaz Adamkowo). Po 750 metrach mamy rozpoczynające się teren zalesiony po lewej stronie. Tam się cmentarz. Od północy graniczy z lasem i polem uprawnym, od wschodu z drogą, od południa z terenem zalesionym i polem uprawnym, od zachodu z polem uprawnym.

Podstawowe informacje
Data założenia k. XIX w. (po 1893)
Wyznanie ewangelicki
Ówczesna parafia Włościbórz (od 1901), Obodowo-Sośno (1890-1901), Sępólno (1772-1890)
Status nieczynny
Powierzchnia ~0,18 ha
Nr działki nie wyodrębniono, na terenie działki nr 328
Kształt zbliżony do trapezu
Najstarszy zachowany nagrobek 1899?
Istniejąca dokumentacja Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
Zagrożenia śmieci, splantowanie
Stan zachowania ZŁY, Typ III
Data zamknięcia, likwidacji 1945?, -
Roślinność
Drzewa sosna, świerk? …
Krzewy lilak, ….
Inne trawa…

Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ zewnętrzny cmentarza czytelny. Układ wewnętrzny częściowo czytelny.

Nagrobki i inne elementy
Nagrobki
Mogiły obmurowane TAK ? k. XIX - I poł. XX w. lastryko, beton -
Mogiły obmurowane z postumentem TAK k. XIX - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec - -
Mogiły ziemne ? - - - -
Pola grobowe ? - - - -
Krzyże NIE - - - -
Postumenty TAK ? k. XIX - I poł. XX w. lastryko, beton, piaskowiec -
Cenotafy NIE - - - -
Cippusy NIE - - - -
Grobowce NIE - - - -
Płyty poziome NIE - - - -
Przyścienne NIE - - - -
Inne NIE - - - -
RAZEM > 30 stanowisk
Elementy
Rodzaj Istnienie Ilość Data powstania Materiał Uwagi
Mur ogrodzeniowy NIE - - - -
Brama NIE - - - -
Kościół NIE - - - -
Kaplica NIE - - - -
Inne NIE - - - -
Inskrypcje

Galeria zdjęć

fot. Karolina Falleńczyk, 2015

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 9
{$caption}
fot. 10
{$caption}
fot. 11
{$caption}
fot. 12
{$caption}
fot. 13
{$caption}
fot. 14
{$caption}
fot. 15
{$caption}
fot. 16
{$caption}
fot. 17
{$caption}
fot. 18
{$caption}
fot. 19

fot. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988

{$caption}
fot. 1
{$caption}
fot. 2
{$caption}
fot. 3
{$caption}
fot. 4
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8
{$caption}
fot. 5
{$caption}
fot. 6
{$caption}
fot. 7
{$caption}
fot. 8

Renowacja

Nie przeprowadzono.

Osadnictwo we Wałdowie

Historia

Pierwsza wzmianka o Wałdowie sięga 1289 roku. Było to dobro szlacheckie, od którego nazwy pochodzi nazwisko ich pierwszych właścicieli Wałdowskich. Następni znani to Kalkstein-Stolińscy (1676-1767), Gostomscy (1788) i Prądzyńscy, którzy posiadłość sprzedali za 1 mln marek Felixowi Londonowi (przedsiębiorcy żydowskiemu) w 1877. Cały majątek obejmował wówczas Wałdowo i folwarki Adamkowo i Teklanowo. W 1886 Wałdowo ponownie zostaje wystawione na sprzedaż i ponownie trafia do przedsiębiorcy pochodzenia żydowskiego Rafaela Cohna. Ten sprzedaje majątek rok później (1887) baronowi Antoniemu Graeve, właścicielowi Borku Wielkopolskiego i innych majątków w dzisiejszych rejonach powiatu gostyńskiego i krotoszyńskiego. Podobno nietrafione posunięcia na giełdzie zmusiły barona do sprzedaży włości krajeńskich komisji kolonizacyjnej.
W czasie przejęcia przez komisję w Wałdowie żyło dosłownie 3 ewangelików na terenie wsi i 14 w majątku, łącznie stanowili niecałe 3% mieszkańców. Parcelacja i sprowadzenie kolonistów, a następnie wydzielenie w 1902 z części majatku Wałdowo i folwarku Teklanowo nowej wsi Nowe Wałdowo zmieniło stosunki wyznaniowe w miejscowości. O ile przyrost na terenie majątku nie był znaczy i łącznie protestanci stanowili tam jedynie 8% mieszkańców, to w Nowym Wałdowie było ich 86%. Tyle wykazał pierwszy spis powszechny z 1921. Przed kolonizacją podlegali pod parafie ewangelicką w Sępólnie Krajeńskim, od 1890 pod parafię Obodowo-Sośno, a od 1901 pod sąsiednie Wałdowo. Szkołę otwarto w Nowym Wałdowie w 1903 roku. Zamknięto w 1931 z powodu zbyt małej ilości uczniów pochodzenia niemieckiego. To trochę dziwne, że nie udało się zebrać 40 dzieci skoro zgodnie ze statystykami z 1938 Niemcy stanowili 44% mieszkańców. Co istotne historia protestantyzmu w Wałdowie nie rozpoczęła się pod koniec XIX wieku. W drugiej połowie XVI wieku kościół w Wałdowie był w rękach luteran. W 1744 mieszkało tu więcej ewangelików niż katolików.
Parafia rzymskokatolicka pw Św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty musiała istnieć już w 1358. Z tego roku pochodzi zapisek o pierwszym znanym proboszczu. W okresie międzywojennym aż 147 miejscowych Niemów było katolikami.

Ludzie

Księga adresowa z 1906: Behrendt (krawiec), Chilla (kowal), Dahlke (karczma), Lustowski (szewc), Łukaszewski (szewc), Mazurkiewicz (rzeźnik), Morek (szewc), Rosenkranz (szewc), Rybacki (piekarz, szklarz), Rypka (karczma), Seehafer (stelmach), Szamocki (cieśla), Ugorek (stolarz), Zieliński (krawiec)

Lista strat z I wojny światowej: Behnke, Beier, Bydlowski, Chilla, Czaja, Czajkowski, Danziger, Derka, Florkowski, Górski, Gronczewsk, Hildebrandt, Hoffmann, Iwitzki, Kaatz, Kabatt, Kanabaj, Klinger, Kotowski, Krajecki, Krause, Kubicki, Kulczyk, Kwasiarock, Lorkowski, Lutowski, Madurajski, Malmarowski, Manowski, Marquardt, Michalski, Musolf, Nelke, Ossowski, Pelpinski, Poraczinski, Ratz, Rosenberg, Rybacki, Schmelter, Schmidt, Schufreiter, Schweminski, Sprenger, Stoppa, Straczewski, Strehlau, Ugorek, Wacherski, Weilandt, Wegnerski, Wenzlaff, Wieland, Wiese, Wysocki

Nauczyciele w 1925: Antoni Zielaskowski, w Wałdowie Nowym nie obsadzono

W księdze adresowej z 1928 r. wymieniono nazwiska: Jan Pronobis ( właściciel ziemski, 98ha), Chyła (kowal), Dobek (akuszerka), Gussek (piekarz), Kulczyk (artykuły kolonialne), Mazurkiewicz (rzeźnik), Rybka (karczma), Strehlau (kowal),

Księga adresowa z 1941: Borchardt (rzeźnik), Damm (szewc), Eggert(piekarz), Schmidt (karczma, sklep), Strehlau (kowal)

Bibliografia:

  1. 2572 Waldau, 1:25 000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1940. comp.jpg
  2. E. Calier, Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań: W. Simon, 1886, s. 45-46. comp.jpg
  3. F. Calsow, General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer in Norddeutschland, T. IV Westpreussen, Berlin, 1872, s. 130-131. comp.jpg
  4. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1906, s. 316. comp.jpg
  5. Deutsches Reichs-Adressbuch, 1941, s. 158. comp.jpg
  6. J. Dorawa, Szkice z dziejów wsi podsępoleńskich, [w:] "Dzieje Sępólna Krajeńskiego" pod red. Z. Biegańskiego, 2010, s. 527-528.
  7. Gemeindelexikon für die Provinz Westpreussen : auf Grund der Materialien der Volkszählung vom 2. Dezember 1895 und anderer amtlicher Quellen, Berlin, 1898, s. 168-169. comp.jpg
  8. Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche, Berlin, 1880, s. 16-17. comp.jpg
  9. A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 492-494. comp.jpg
  10. Informacje o Wałdowie na stronie powiatu sępoleńskiego, https://www.powiat-sepolno.pl/224,waldowo
  11. Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 50. comp.jpg
  12. Karta cmentarza, oprac. C. Ostas, 1988.
  13. J. Krzepela, Rody ziem pruskich, cz. I, Kraków, 1927, s. 104. comp.jpg
  14. Księga adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów województwa pomorskiego, Toruń, 1929, s. 478-479. comp.jpg
  15. Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1236. comp.jpg
  16. "Prawda" 1893, nr 28, s. 11. comp.jpg
  17. K. Rauer, Hand-Matrikel der in sämmtlichen Kreisen des preussischen Staats auf Kreis- und Landtagen vertretenen Rittergüter, 1857, s. 55. comp.jpg
  18. F. W. F. Schmidt, Der Der Kreis Flatow in seinem gesammten Beziehungen, Thorn, 1867, s. 294-295. comp.jpg
  19. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 42. comp.jpg
  20. Studium Uwarunkowań i Zagospodarowania Przestrzennego gminy Sępólno Krajeńskie. Cz. I. Uwarunkowania, 2010, s. 60. comp.jpg
  21. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XII, s. 926. comp.jpg
  22. Teki Dworzaczka, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html
  23. Wałdowo w Polonia Maior - Fontes, dokument elektroniczny, 2009. comp.jpg
cmentarzewangelickiwaldowo
wersja strony: 3, ostatnia edycja: 09 May 2018 13:25
Edytuj Oceń (0) Tagi Historia Pliki Drukuj Narzędzia + Opcje
O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 License