Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Cmentarz położony w polu, ok. 80 m. od głównej drogi biegnącej przez wieś. Jadąc od strony Brzozowa mijamy po prawej gospodarstwo nr 22 (dom "kostka" z numerem na ścianie). Ok. 40 m. za nim mamy miedzę wzdłuż której idziemy na cmentarz. Ze wszystkich stron cmentarz sąsiaduje z polem.
Podstawowe informacje
| Data założenia | II poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Chełmno (od 1773) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,14ha |
| Nr działki | 5/1 |
| Kształt | prostokąt |
| Najstarszy zachowany nagrobek | 1918 |
| Istniejąca dokumentacja | - |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja |
| Stan zachowania | ZŁY, Typ IIIb |
Roślinność
| Drzewa | klon, kasztanowiec, … |
| Krzewy | lilak, robinia akacjowa, … |
| Inne | trawa, … |
Układ cmentarza częściowo czytelny.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | >15 | k. XIX - I poł. XX w. | lastryko, piaskowiec, beton | - |
| Mogiły ziemne | NIE | ? | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | TAK | > 5 | k. XIX - I poł. XX w | piaskowiec, lastryko, beton | przy mogiłach i nie na swoim miejscu |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| RAZEM | > 20 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Na cmentarzu znajduje się postument upamiętniający żołnierza z pierwszej wojny światowej. Niestety nie udało się ustalić, czy jest to miejsce pochówku, czy tylko cenotaf.
Inskrypcje - fot. Kornel Pleskot, 2015;
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2015
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
 |
| fot. 16 |
 |
| fot. 17 |
 |
| fot. 18 |
 |
| fot. 19 |
 |
| fot. 20 |
 |
| fot. 21 |
 |
| fot. 22 |
 |
| fot. 23 |
 |
| fot. 24 |
 |
| fot. 25 |
 |
| fot. 26 |
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Watorowie
Historia
Pierwsza wzmianka o Watorowie pochodzi z 1423 i dowiadujemy się, że wieś była własnością rycerską. Wówczas leżała na terenie komturii starogrodzkiej. W okresie rzeczpospolitej szlacheckiej krótko był własnością prywatną, by od co najmniej 1490 aż do pierwszego zaboru stanowić część klucza starogrodzkiego dóbr biskupów chełmińskich. Większość gruntów biskupi wynajmowali na zasadzie kontraktu dzierżawnego. Po pierwszym zaborze własność kościelna przechodziła w ręce państwa pruskiego, które dokonywało na takich terenach kolonizacji. Tym sposobem w Watorowie pojawili się niemieccy osadnicy wyznania ewangelickiego. Nazwę na Waltersdorf zniemczono w 1909.
W latach 80. XIX w. mieszkało tu 67% ewangelików, którzy mieli do dyspozycji szkołę ewangelicką na miejscu. Na nabożeństwa uczęszczali do parafii ewangelickiej w Chełmnie. W 1921 roku pierwszy polski spis powszechny zanotował 50% protestantów.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej zawiera następujące nazwiska: Baumann, Belewski, Beyer, Blenkle, Erdmann, Groning, Heinrich, Hiller, Klamanski, Piotrowski, Reincke, Schamkowski, Schulz, Slawaticki, Sobrialski, Strach, Szukat, Zzgowski
Księga adresowa Polski z 1928 wymienia następujące nazwiska: Heilemann (gospodarz), Reincke (gospodarz), Sobiszewski (kowal), Winter (gospodarz)
Księga adresowa z 1941: Reiss (kowal)
Źródła:
- 2676 Culm, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1906.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 160.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 109.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen, Neidenburg, 1890, s. 484.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1237.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie, Warszawa: GUS, 1926, s. 8.
- "Słowo Pomorskie" z 16.02.1927, nr 37, s. 6.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 146-147.
- Watorowo w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=2024&q=watorowo&d=0&t=0
- Zdjęcia cmentarza ewangelickiego w Watorowie z 2010, http://www.marienburg.pl/viewtopic.php?t=8316