Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
 |
Opis cmentarza
Położenie
Ok. 110 metrów na zachód od kościoła (w kierunku Kotnowa) znajduje się budynek dawnego przedszkola, a przy nim droga w prawo. Skręcamy tam i po 90 metrach mamy po prawej stronie cmentarz stojący blisko drogi. Ze wszystkich stron sąsiaduje z gruntami uprawnymi.
Podstawowe informacje
| Data założenia | prawdopodobnie I poł. XIX w. |
| Wyznanie | ewangelicki |
| Ówczesna parafia | Wieldządz (od 1888), Radzyń Chełmiński (1795-1888, od 1780 dom modlitwy) |
| Status | nieczynny |
| Powierzchnia | ~0,27 ha |
| Nr działki | 98/2 |
| Kształt | zbliżony do kwadratu |
| Najstarszy zachowany nagrobek | I ćw. XX w. |
| Istniejąca dokumentacja | APE Malbork, sygn. 9/59/0/1741 [Cmentarz komunalny we Wieldządzu-Villisass, powiat Chełmno], 1897-1899 |
| Zagrożenia | śmieci, dewastacja, splantowanie terenu |
| Stan zachowania | FATALNY, Typ III |
| Data zamknięcia | ?, - |
Niewykluczone, że otwarcie nowego cmentarza przykościelnego o statusie parafialnym spowodowało, że ten stał się już w 1901 nieczynny lub chowano na nim wyłącznie tych, którzy mieli groby swoich przodków.
Roślinność
| Drzewa | akacja, topola, … |
| Krzewy | lilak, grochodrzew, … |
| Inne | barwinek, fiołek, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza nieznany. Alejki zatarte.
Nagrobki i inne elementy
| Nagrobki | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
| Cippusy | NIE | - | - | - | - |
| Grobowce | NIE | - | - | - | - |
| Krzyże | NIE | - | - | - | - |
| Obeliski | NIE | - | - | - | - |
| Mogiły obmurowane | TAK | 3 | I poł. XX w. | lastryko/beton | w tym 1 destrukt |
| Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
| Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
| Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
| Pola grobowe | NIE | - | - | - | - |
| Postumenty | NIE | 3 | I poł. XX w. | beton | podstawy pod krzyże |
| Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
| ŁĄCZNIE | 6 stanowisk | ||||
| Elementy | |||||
| Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
| Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
| Brama | NIE | - | - | - | - |
| Kościół | NIE | - | - | - | - |
| Kaplica | NIE | - | - | - | - |
| Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Kornel Pleskot, 2016;
 |
| fot. 1 |
 |
| fot. 2 |
 |
| fot. 3 |
 |
| fot. 4 |
 |
| fot. 5 |
 |
| fot. 6 |
 |
| fot. 7 |
 |
| fot. 8 |
 |
| fot. 9 |
 |
| fot. 10 |
 |
| fot. 11 |
 |
| fot. 12 |
 |
| fot. 13 |
 |
| fot. 14 |
 |
| fot. 15 |
Renowacja
Nie przeprowadzono. Widać, że w ogromnej większości nagrobki musiały zostać zlikwidowane. Ktoś pozyskuje gałęzie.
Osadnictwo w Wieldządzu.
Historia
Najstarsza pisemna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1222 roku, ale na pewno z powodu istnienia grodu Wieldządz może poszczycić się dłuższą metryką. W czasach krzyżackich Wieldządz był nawet siedzibą komturów (do 1308) z zamkiem, by potem stać się wsią czynszową. W okresie I Rzeczpospolitej jako królewszczyzna administracyjnie podlegała starostwu rogozińskiemu. O ile dane z katastru pruskiego z 1773 podają nazwiska mieszkańców wydawać by się mogło polskiego pochodzenia to dane statystyczne z 1868 wyraźnie wykazują większość ewangelików - 87%. Niewykluczone, że Wieldządz był wsią objętą kolonizacją fryderycjańską. Dlatego też niewykluczone, że przedstawiony cmentarz pochodzi z I połowy XIX w. Murowana szkoła ewangelicka powstała w 1852. Niewiele wiemy o okolicznościach powstania majątku w Wieldządzu. W 1867 wieś według doniesień "Gazety Toruńskiej" kupił Jakub Feld, a w 1885 od Felda kupił Wruck dokupiwszy jeszcze w tym samym roku jezioro.
Samodzielna parafia ewangelicka powstała w 1888, przedtem mieszkańcy podlegali pod parafię w Radzyniu Chełmińskim. Zakończenie budowy kościoła nastąpiło w 1900. W 1902 doprowadzono linię kolejową łączącą cukrownie w Chełmży i Mełnie. Likwidacja kolei nastąpiła w 1982. Według spisu powszechnego z 1921 ilość ewangelików spadła do 67%. Wśród protestantów byli także baptyści.
Po 1945 wyposażenie kościoła trafiło do innych świątyń. W 1948 pojawiła się myśl o przejęciu kościoła przez katolików jednak zabrakło akceptacji Kurii Biskupiej w Pelplinie. Ostatecznie w 1959 zbór trafił w ręce GSu, który urządził magazyn zboża. W 1992 budynek został sprzedany obywatelowi Niemiec. Po remoncie otwarto w nim dyskotekę. Nowy właściciel również prowadził dyskotekę, ale tylko rok. Od 2008 budynek czeka na nowego właściciela.
Ludzie
Lista strat z I wojny światowej: Aurass, Baranski, Blume, Busch, Dombrowski, Dulnikowski, Felske, Fischer, Friedrich, Herzberg, Hinzmann, Jelinski, Kitowski, Kowalski, Kowitz, Magolewski, Marks, Maser, Mielau, Nadrowitz, Neumann, Papke, Pehlke, Radomski, Reich, Rotzoll, Schreiber, Sommerfeld, Stahnke, Strelecki, Szutkowski, Templin, Tibusch, Weh, Wolter, Zahnke
Mieszkańcy w 1922: Karl Fischer (właściciel ziemski, prezes kasy oszczędnościowo-pożyczkowej), Hermann Hoffmann (sołtys), August Łepek (właściciel ziemski po Hermannie Korthalsie), Franciszek Mańkowski (wiatrak)
Nauczyciel w 1925: Jan Moeller, Jan Poersch
W księdze adresowej z 1928 r. figurują nazwiska: Błaszkiewicz (wiatrak), Felske (kowal), Fischer (właściciel ziemski), Kozłowski (kołodziej), Kurawski (szewc), Lorja? (gorzelnia), Magrawski (mleczarnia), Nadrowicz (młyn), Różycki (mleczarnia), Simson (tapicer), Templin (zajazd),
W księdze adresowej z 1941 r. figurują nazwiska: Templin (sklep, zajazd), Felske (kowal)
Największe niemieckie gospodarstwa w czasie okupacji: Zabel, Felske, Nehring, Erhard, Drueger, Knoll, Templin
Bibliografia:
- 2678 Blandau, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Reichsamt für Landesaufnahme, 1911.
- Alfabet miejscowości powiatu wąbrzeskiego. Zeszyt II. Rejon Nowej Wsi Królewskiej - gmina Płużnica, pod red. Aleksandra Czarneckiego, 2008, s. 83-105.
- B. Borysowski, Dokumentacja cmentarzy poewangelickich w powiecie wąbrzeskim, Wąbrzeźno, 2003.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 158.
- J. T. Dziedzic, P. Ossowski, Powiat i miasto Chełmno. Monografja krajoznawcza, Chełmno, 1923, s. 23, 26, 110, 129, 144, 147, 172, 185.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 251.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 484-485.
- R. Heling, Die Evangelischen Kirchengemeinden in Ostpreussen und Westpreussen in den Pfarr-Almanachen von 1912 und 1913. Hamburg: Selbstverlag des Vereins, 2000, s. 48.
- E. Jacobson, Topographisch-statistisches Handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder, 1868, s. 82-83.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 29.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1240.
- Provinz Westpreussen / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz, 1909, s. ???.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 8.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. XIII, s. 309.
- Westpreussisches Güter-Adressbuch, Stettin: P. Niekammer, 1903, s. 84-85.
- Wieldządz w internetowym Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=2065&q=wieldz%C4%85dz
- Wieldządz w Płużnickie historie, http://pluznickiehistorie.pl/wsie/wieldzadz/