Położenie | Opis | Zdjęcia | Renowacja | Osadnictwo | Bibliografia
Położenie cmentarza - mapy
Opis cmentarza


Położenie
Cmentarz położony na terenie zabudowanym na wschód od centrum wsi. Jedziemy drogą wojewódzką nr 207 w stronę Nowego. Na skrzyżowaniu z drogą nr 402 przy kościele w Wielkim Lubieniu kontynuujemy jazdę drogą nr 207. Po ok. 850 metrów od skrzyżowania skręcamy w prawo, a przy najbliższym zakręcie w prawo skręcamy w niego. Za niecałe 100 metrów widzimy cmentarz po lewej stronie. Od północy graniczy z terenem gospodarstwa domowego i pastwiskiem, od wschodu z pastwiskiem, od południa z gospodarstwem domowy, a od zachodu z drogą, którą dojechaliśmy.
Podstawowe informacje
Data założenia | k. XVIII w. / p. XIX w. |
Wyznanie | mennonicko-ewangelicki |
Ówczesna parafia | Górna Grupa (od 1854), Grudziądz (przed 1854); mennonici - zbór w Mątawach |
Status | Nieczynny |
Powierzchnia | ~ 0,16 ha |
Nr działki | 20 |
Kształt | czworokąt zbliżony do prostokąta |
Najstarszy zachowany nagrobek | koniec XIX w. |
Istniejąca dokumentacja | - |
Zagrożenia | śmieci |
Stan zachowania | ZŁY, Typ III |
Data zamknięcia, likwidacji | 1945?, - |
Roślinność
Drzewa | dąb, lipa, jesion, … |
Krzewy | - |
Inne | trawa, … |
Brak zarejestrowanych pomników przyrody. Układ cmentarza czytelny.
Nagrobki i inne elementy
Nagrobki | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Cenotafy | NIE | - | - | - | - |
Cippusy | NIE | - | - | - | - |
Grobowce | NIE | - | - | - | - |
Krzyże | NIE | - | - | - | - |
Obejścia | NIE | - | - | - | - |
Obeliski | NIE | - | - | - | - |
Mogiły obmurowane | TAK | ? | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec | - |
Mogiły ziemne | NIE | - | - | - | - |
Płyty poziome | NIE | - | - | - | - |
Płyty pionowe | NIE | - | - | - | - |
Postumenty | TAK | ? | k. XIX w. - I poł. XX w. | lastryko, beton, piaskowiec, granit | - |
Przyścienne | NIE | - | - | - | - |
ŁĄCZNIE | > 50 stanowisk | ||||
Elementy | |||||
Rodzaj | Istnienie | Ilość | Data powstania | Materiał | Uwagi |
Mur ogrodzeniowy | NIE | - | - | - | - |
Brama | NIE | - | - | - | - |
Kościół | NIE | - | - | - | - |
Kaplica | NIE | - | - | - | - |
Inne | NIE | - | - | - | - |
Inskrypcje
Galeria zdjęć
fot. Michał P. Wiśniewski, 2015
Renowacja
Nie przeprowadzono.
Osadnictwo w Wielkim Lubieniu.
Historia
Wielki Lubień do 1945 roku dzielił się na Lubień Wielki i Lubień Mały. Teren Lubienia Małego rozciągał się w przybliżeniu od dzisiejszej granicy z Dragaczem do wysokości skrzyżowania przy kościele. Parafia wzmiankowana była w 1398 r., a sama miejscowość (Lubień Wielki) pod koniec XIII w. W okresie I Rzeczpospolitej Wielki i Mały Lubień były królewszczyznami podległymi starostwu grudziądzkiemu. Mennonitów w Wielkim Lubieniu osadził starosta grudziądzki Jan Zborowski w 1591 r. podpisując wówczas z nimi kontrakt (W Lubieniu Małym w 1590). Jednak musieli być już tu wcześniej skoro w wizytacji biskupa Rozdrażewskiego z 1583 r. czytamy, że Lubień zasiedlony jest Holendrami, którzy bezwstydnie zamieszkują nawet kościół. Wzmianka o mennonitach na terenie Małego Lubienia jest jeszcze wcześniejsza, bo z 1570. Mennonici posiadali własną szkołę. Niestety brak bliższych szczegółów na ten temat. Analizując kolejne kontrakty lubieńskich mennonitów podpisywane z królem widzimy, że posiadali dość duże przywileje. Mogli produkować piwo, korzystać z cudzych młynów, a nadto spławiać zboże do Gdańska. Do obowiązków oprócz dbania o kanały i wał należała konserwacja mostu na promie niedaleko Bzowa.
Mennonici podlegali zborowi Mątawy-Grupa, z tym że uczęszczali do domu modlitwy w Mątawach. Ewangelicy natomiast uczęszczali do parafii w Grudziądzu, a od 1854 do parafii w Górnej Grupie. Rygoryzm religijny, konflikty z kościołem katolickim, a wreszcie kontrybucje nakładane przez rząd pruski powodowały, że ich ilość stopniowo zmniejszała się. Część emigrowała, a część przechodziła na luteranizm.
W latach 80. XIX w. Lubień Wielki liczył 80% ewangelików, Lubień Mały 65%. Spis powszechny z 1921 r. odnotował 48% ewangelików i 4% mennonitów dla Wielkiego Lubienia oraz 35% ewangelików i 24% mennonitów dla Lubienia Małego. Dane ze spisu z 1931 r.: 21% ewangelików i 6% mennonitów w Lubieniu Wielkim oraz 12% ewangelików i 22% mennonitów w Lubieniu Małym.
Ludzie
Lista strat w I wojnie światowej zawiera następujące nazwiska: Adrian, Amsel, Bressau, Bunkratz, Dombrowski, Dorau, Franz, Grenz, Groger, Gutowski, Hass, Jaworski, Kuhn, Lau, Linder, Meister, Milkowski, Muller, Rahr, Richert, Roder, Runge, Sasanowski, Schmars, Schulfert, Stotut, Strelitz, Turski, Tyrann, Watza, Wawrzyniak, Wilzarski, Wolter
Kalendarz nauczycielski z 1925 r. wymienia nauczycielkę: Jan Heyza
Księga adresowa z 1928 r. wymienia następujące nazwiska: Bartel (właściciel ziemski), Dettluft (stolarz),Drążkowski (koszykarz), Kuhn (kowal), Lenzer (koszykarz), Nickel (właściciel ziemski), Ziek (karczma)
Księga telefoniczna z 1939 r. wymienia następujące nazwiska: Franz (właściciel ziemski), Tyart (właściciel ziemski)
Księga adresowa z 1941 r. zawiera następujące nazwiska: Kuhn (kowal)
Bibliografia:
- 2478 Feste Coubiere, Topographische Karte (Meßtischblatt) 1:25000, Preuss. Landesaufnahme, 1900.
- Deutsches Reichs Adressbuch. Die Ostgebiete, Berlin: Buch- und Tiefdruck Gesellschaft, 1941, s. 91.
- J. F. Goldbeck, Volständige Topographie des Königreichs Preussen, Marienwerder, 1789, s. 37, 70, 112, 124.
- A. Harnoch, Chronik und Statistik der evangelischen Kirchen in den Provinzen Ost- und Westpreussen. Neidenburg, 1890, s. 532-533.
- Kalendarz nauczycielski na rok 1925, Tuchola, 1924, s. 57.
- Księga adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1928, s. 1241.
- Z. Ludkiewicz, Osady holenderskie na Nizinie Sartowicko-Nowskiej, Toruń-Warszawa, 1934, s. 16, 19, 31, 50, 51, 73, 76, 79, 80, 84, 86, 88, 99.
- H. Maercker, Eine polnische Starostei und ein preußischer Landkreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1473-1873, Band II, "Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, 1886-1888, H. 17-19", s. 251-254.
- A. Mańkowski, J. Paczkowski, Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim, malborskim w 1664, Toruń: TNT, 1938, s. 80-81.
- K. Mikulski, Zarys dziejów osadnictwa olęderskiego w Polsce (ze szczególnym uwzględnieniem woj. bydgoskiego), "Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu", 1996, z. 1, s. 107.
- Wielki Lubień w Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online, http://gameo.org/index.php?title=Gross_Lubin_%28Kuyavian-Pomeranian_Voivodeship,_Poland%29 [dostęp: 31. 08.2015]
- M. Skiwska, Mennonici na terenie basenu grudziądzkiego XVI - XVIII wieku, Grudziądz, 2002, s. 16, 18, 46, 66.
- Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych T. 11, Województwo Pomorskie. Warszawa: GUS, 1926, s. 51.
- Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów, Bydgoszcz, 1939, s. 74, 79.
- F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski i in., Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa, 1880-1902, t. V, s. 409-410.
- Wielki Lubień w Katalogu zabytków osadnictwa olęderskiego, http://holland.org.pl/art.php?kat=obiekt&id=501 [dostęp: 31.08.2015]